Fysieke activiteit : voldoende om leeftijdsgebonden ziekten de kop in te drukken?
Nog nooit leefden we zo lang als vandaag. Toch staat een verlengde levensverwachting niet garant voor ziektevrije jaren. Wat als dagdagelijkse beweging dit zou kunnen voorkomen?
Vergrijzende bevolking : een vlekkeloos verhaal?
De groep volwassenen ouder dan 80 jaar profileerde zich de laatste jaren als snelst groeiende bevolkingsgroep. Meer nog, naar schatting zou deze tegen 2050 uit meer dan 426 miljoen individuen bestaan. Toch zit er een haar in de boter. Ouder worden gaat namelijk niet noodzakelijk hand in hand met gezond verouderen. Hoewel onze ouderen het dus schijnbaar goed doen, wordt tot maar liefst 60% van hen geconfronteerd met de gevolgen van ‘frailty’ of ‘kwetsbaarheid’.
Frailty is een leeftijdsgebonden syndroom dat wordt gekenmerkt door een daling van onze reservecapaciteit. Heel concreet vertaalt dit zich naar een verhoogd risico op onder andere valpartijen, hospitalisaties en zelfs sterfte. Hoewel de onderliggende mechanismen nog niet volledig geïdentificeerd werden, duidt recent onderzoek immunosenescentie, een leeftijdsgebonden disregulatie van het afweersysteem, aan als één van de boosdoeners. Immunosenescentie wordt onder andere gekenmerkt door een verschuiving in het type cellen dat ons afweersysteem bevolkt. Waar vroeger naïeve cellen paraat stonden om te reageren op (schadelijke) omgevingsfactoren, worden nu disfunctionele ‘senescente’ cellen aangetroffen die deze taak niet meer kunnen opnemen. Deze disregulatie heeft onder andere belangrijke gevolgen voor twee pijlers van het huidige internationale COVID-19 klimaat: infectie en vaccinatie. Een verlaagd afweersysteem kan immers leiden tot een verhoogde kans op infectie en kan er ook voor zorgen dat de effecten van vaccinatie gedeeltelijk verloren gaan. Immunosenescentie draagt ook bij tot een chronische laaggradige ontsteking, die op zijn beurt bijdraagt tot chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten, artrose en osteoporose.
Kwetsbaarheid, immunosenescentie en ontsteking: hoe pak je dit aan?
Recent wetenschappelijk onderzoek duidde lichaamsbeweging aan als mogelijke oplossing om deze leeftijdsgebonden ziekten tegen te gaan. Dit werd echter aangetoond door gebruik te maken van zeer specifieke interventies: de aard en de dosis van de oefeningen is hier van zeer groot belang. Of fysieke activiteit uitgevoerd tijdens dagdagelijkse activiteiten, zoals uitgevoerd tijdens het huishouden of wandelen, ook een rol zou kunnen spelen bij het optreden van kwetsbaarheid, het verouderen van het afweersysteem of ontsteking, blijft momenteel een raadsel.
Fysieke activiteit versus kwetsbaarheid, immunosenescentie en ontsteking
Om de rol van fysieke activiteit na te gaan, maakten we gebruik van data omtrent fysieke activiteit, kwetsbaarheid en ontsteking verzameld via de BUTTERFLY-studie (op de Vrije Universiteit Brussel). Deze studie richt zich op het identificeren van merkers van kwetsbaarheid en gezonde veroudering en evalueert de voorspellende waarde van deze merkers voor het optreden van kwetsbaarheid of het gezond ouder worden bij zelfstandige 80+’ers. Uit data van 309 ouderen die nog geen kwetsbaarheid (robuust) of een vroege fase van kwetsbaarheid (pre-frailty) vertoonden, bleek dat ouder zijn en tot het mannelijke geslacht behoren, significant bijdroegen tot pre-frailty. Pre-frail zijn was echter niet geassocieerd met fysieke activiteit. Fysieke activiteit bleek dus geen bijdrage te leveren aan het voorkomen van pre-frailty. Wel werden er associaties gevonden tussen fysieke activiteit en veranderingen in het afweersysteem. Actief zijn was geassocieerd met lagere percentages naïeve en hogere percentages geheugen cellen, behalve bij mannen. Bij mannen was actief zijn gecorreleerd met minder naïeve cellen. Er werden geen associaties gevonden met senescente cellen. Dit toont aan dat fysieke activiteit niet voldoende was om de verschuiving van naïeve naar disfunctionele senescente cellen tegen te gaan. Tenslotte was actief zijn wel geassocieerd met lagere concentraties van een prominente inflammatoire merker (C-reactive protein) bij vrouwen.
Hoewel een verhoogde fysieke activiteit bij 80+’ers een gunstig effect vertoonde op ontsteking bij vrouwen, kon er geen duidelijk gunstig effect op kwetsbaarheid of immunosenescentie gevonden worden. Uit deze studie blijkt dus dat fysieke activiteit uitgevoerd tijdens dagdagelijkse activiteiten niet voldoende is om het optreden van kwetsbaarheid en immunosenescentie te voorkomen. Wellicht zijn meer intensieve oefenprogramma’s daarom ook bij ouderen noodzakelijk. Dit staat haaks op de -onterecht- heersende denksfeer die enkel jongere volwassenen aanzet tot sporten. Om het taboe rond ouderen en sport te doorbreken is grootschalig inzetten op beweging bij ouderen onontbeerlijk. Alleen zo zal sport leeftijdsgebonden ziekten de kop helpen indrukken.
