Kanttekeningen over perceptie en noodzakelijke illusies

Jan Duerinck
Persbericht

Kanttekeningen over perceptie en noodzakelijke illusies

Het project vormt een onderzoek naar de menselijke gewaarwording en de poging om de werkelijkheid om ons heen te begrijpen, de basis vanwaaruit perceptie gevormd wordt en de motivatie waarom we dit doen in kaart te brengen. Perceptie wordt niet uitsluitend gevormd door wat we waarnemen maar is afhankelijk van een referentiekader dat bepaalt wie we zijn, wat we weten of juist niet weten, hoe we ingesteld zijn en wat we voor ogen hebben. Perceptie kan verstaan worden als een interpretatie op de werkelijkheid omdat we nooit in staat zijn die in zijn geheel te vatten en te begrijpen. 

In die poging, om de werkelijkheid te vatten, zijn er factoren die de vorming van onze perceptie beïnvloeden en bepalen hoe we omgaan met informatie. Daardoor kan onze interpretatie evenzeer bekeken worden als een misinterpretatie. Via het project wordt hierop verder ingespeeld, niet om een concreet antwoord te bieden op de vraag hoe perceptie juist werkt, maar wel om aan te kaarten dat de manier waarop we informatie verwerken leidt tot onze interpretatie van de werkelijkheid en afhankelijk is aan de tijdsgeest waarin we leven, het perspectief van waaruit we kijken en handelen.

Het onderzoek vertaalt zich in de creatie van een beeldtaal waarin de waarnemer, informatie, de verwerking en de voorstelling ervan, in schema's en installatie voorgesteld wordt. Het werk gaat uit van extremen. Zo ontstaat de beeldende vraagstelling hoe een cirkel kan worden waargenomen als een vierkant (squaring the circle, het onmogelijke waarmaken). 

Het onderzoek vereist achteruit te stappen en het eigen standpunt, als ontwerper, te situeren t.o.v. het invraaggestelde domein.

Bij het waarnemen van beeld doen we hoofdzakelijk beroep op ons zicht. Onze ogen reageren op licht en alles wat we zien is afhankelijk van de eigenschappen van het licht dat ons oog bereikt. Hoewel perceptie, of waarneming, berust op onze zintuigelijke gewaarwording, is er een verschil tussen beide. Gewaarwording verwijst naar de manier waarop externe prikkels de zenuwcellen van zintuigen activeren. Perceptie verwijst naar het proces dat de hersenen doorstaan in een poging die prikkels te situeren. Hoewel perceptie zijn oorsprong vindt bij de zintuigen, is onze kennis van de wereld in de vorm van herinneringen, tekens en aanwijzingen evenzeer een factor in perceptie (Sekuler, R. & Blake, R., 1990). De context van cultuur, tijd en kennis speelt dus een belangrijke rol, want des te meer tekens iemand herkent, des te beter die in staat is in het lezen van een tafereel dat zich afspeelt. Met andere woorden, hoeveel men waarneemt hangt niet alleen af van wat de zintuigen kunnen detecteren, maar evengoed van het aantal culturele tekens men herkent en begrijpt.

In het onderzoek naar een visualisatie van het abstracte begrip ‘perceptie’ en het complexe proces erachter rijst de noodzaak het proces te schematiseren, te herleiden tot zijn voornaamste spelers en die visueel voor te stellen. Daarbij krijgen verschillende spelers een plaats en wordt er naar het perspectief van het individu verwezen en dat van de maatschappij in relatie tot het onderwerp. 

Omdat de vorming van perceptie afhankelijk is aan de manier waarop we informatie lezen en communiceren, wordt onze onze taal in vraag gesteld, met de nadruk op de visuele beeldtaal. Daarbij wordt er in de scriptie teruggegaan tot de basis waaruit elke taal is opgebouwd, haar tekens. 

Hieruit blijkt dat de manier waarop we deze tekens produceren een abstractie vormt van wat werkelijk is en dat een referentiekader bepaalt hoe we dat doen. Omdat een referentiekader kan gesitueerd worden op verschillende niveaus, wordt de productie van tekens omschreven onder andere vanuit de grafiek. Daarnaast wordt er gekeken naar de productie van tekens in onze maatschappij en hoe we daaruit kunnen verstaan dat ook referentiekaders worden geproduceerd op een gelijkaardige manier. Daarbij wordt er in vraag gesteld op welke manier onze maatschappij zich daaraan aanpast en mogelijk tegenin gaat. 

Nadien wordt er teruggegrepen naar het individu en omschreven hoe een referentiekader kan gezien worden als het perspectief van waaruit we als individu handelen. Er wordt met nadruk op gewezen dat we in staat zijn mee te kijken vanuit een ander perspectief, en in staat zijn ons eigen perspectief continu bij te schaven.

Vanuit een grafische omgeving wordem ideeën uit gedrukt met behulp van beeldtaal. In deze scriptie ligt de nadruk op het gerealiseerde visuele onderzoek, maar evenzeer op het onderzoek van anderen en de invloed die ze hebben het project. 

Om deze taal te voeden wordt er inspiratie gehaald uit de ideeën van anderen, zij die de beeldtaal als onderzoeksveld ontleedden. Daarnaast door zij die de visuele beeldtaal benutten om hun persoonlijke overtuiging rond perceptie uit te drukken. 

Bibliografie

Arnheim, R. (1932/1957). Film as Art. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, p. 157. [Oorspronkelijk: Arnheim, R. (1932). Film als Kunst. Berlin: Ernst Rowohlt.]

Arnheim, R. (1969). Visual Thinking. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.

Arnheim, R. (1974). Art and visual perception: A psychology of the creative eye. Berkeley: University of California Press.

Batchen, G. (1994). Phantasm: Digital Imaging and the Death of Photography. Aperture, 136, p. 48.

Behrens, R. R. (1 januari, 1998). Rudolf Arnheim: The little owl on the shoulder of Athene. Leonardo / Leonardo, the International Society for the Arts, Sciences and Technology, 31, 1998, pp. 231-233.

Berger, Asa, A. (2012). Media Analysis Techniques. Beverly Hills: Sage Publications, p. 2.

Chandler, Daniel (2002). Semiotics: The Basics, New York: Routledge, pp. 18-19.

Frenzen, N. (29 juli, 2011). 20th Anniversary of the Arrival at Bari, Italy of 15,000 Albanian Boat People. Migrants at sea. Geraadpleegd op het World Wide Web, op 2 mei, 2016, https://migrantsatsea.org/2011/07/29/20th-anniversary-of-the-arrival-at…

Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2010). Reading images: The grammar of visual design (2nd ed.). London: Routledge. [Kress, G. R., & Van, L. T. (1996). Reading images: The grammar of visual design. London: Routledge.]

Tagg, J. (1988). The burden of representation: Essays on photographies and histories. Amherst: University of Massachusetts Press, p. 187.

Naumann, Francis M, & Groot, Jacob. (1999). Marcel Duchamp of de kunst om [niet] in herhalingen te vervallen. Antwerpen: Mercatorfonds, p. 288.

Sekuler, R. & Blake, R. (1990). Perception (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Publishing Co.

Teirlinck, J. (2010). De wereld voor beginners: Over de wereld die we dromen en waarom we hem niet willen. Meerbeek: Deystere.

Tufte, E. (2010).  Explaining magic: pictorial instructions and disinformation design. Visual explanations: Images and quantities, evidence and narrative (9th ed.). Cheshire: Graphics press, pp. 55-72.

Tufte, E. (NB). The work of Edward Tufte and Graphics Press. Edwardtufte.com. Geraadpleegd op het World Wide Web, op 20 April, 2016, http://www.edwardtufte.com/tufte/

Torczyner, H. (1977). René Magritte: signes et images, Paris, Draeger, p.172.

Van Isacker, S. (5 april, 2016). Desinformatie maakt ook op sociale media slachtoffers. MO*. Geraadpleegd op het World Wide Web, op 5 April, 2016, http://www.mo.be/opinie/desinformatie-slachtoffers

Verstegen, I. (2006). Arnheim, Gestalt and Art: A Psychological Theory. Dordrecht: Springer.

Wainwright, J. (april 2013). The far side of reason. Troika, ‘The Far Side of Reason’. Geraadpleegd op het World Wide Web, op 6 mei, 2016, http://troika.uk.com/wp-content/uploads/2014/07/TheFarSideofReason_Jean…

Achbar, M. & Wintonick, P. (2002). Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media. New York: Zeitgeist Video. 

Berger, J., & British Broadcasting Corporation. (1974). Ways of seeing. London: British Broadcasting Corp.

Curtis, A., & British Broadcasting Corporation. (2006). The century of the self. Rockford, Ill.?: BN Pub.

Kindertekeningen uit: Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2010). Reading images: The grammar of visual design (2nd ed.). London: Routledge, p. 10.

Bijschrift: "Rotated mirror set-up", uit: Lacan, J. (2006). Rotated mirror set-up, in Écrits [1961], (eds.  J. Lacan and J. A. Miller). (New York: W. W. Norton), 543–574. 

Afbeelding: "Rotated mirror set-up", uit: Braungardt, J. (Januari 1999). Theology After Lacan? A Psychoanalytic Approach to Theological Discourse. Other Voices, 1(3). Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 2 mei, 2016, http://www.othervoices.org/1.3/jbraungardt/IMAGE3.GIF

"Beat the Whites with the Red Wedge" uit: Nash, J.M. (1974). Cubism, Futurism and constructivism. Londen: Thames & Hudson.

"Le fils de l'homme" uit: The Son of Man, 1946 by Rene Magritte. (2009). Renemagritte.org. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 2 mei, 2016, http://www.renemagritte.org/images/paintings/son-of-man.jpg

"De man die de wolken meet" uit: Dujardin, F. (Fotograaf). (10 januari, 2012). De man die de wolken meet. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 2 Mei, 2016, http://www.smakblog.be/wp-content/uploads/2012/01/Foto-Filip-Dujardin.j…

"Theoretical descriptive model on the active nature of perception" uit: Deckers, E. J. L., Levy, P. D., Wensveen, S. A. G., Ahn, R. M. C., & Overbeeke, C. J. (31 december 2012). Designing for perceptual crossing: Applying and evaluating design notions. International Journal of Design, 6(3), 2012, pp. 41-55. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 2 mei, 2016, http://www.ijdesign.org/ojs/public/journals/1/1062/figure1.png

"Noam Chomsky & datavisualisatie" meerdere screenshots uit: Achbar, M. & Wintonick, P. (2002). Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media. New York: Zeitgeist Video: ca. 1:22.

"Nave Vlora" uit: (29 juli, 2011). 20th Anniversary of the Arrival at Bari, Italy of 15,000 Albanian Boat People. Migrants at sea. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 2 mei, 2016, https://migrantsatsea.files.wordpress.com/2011/07/nave-vlora.jpeg

"An attempt to analyse The Automation Chess Player..." uit: Tufte, E. (2010).  Explaining magic: pictorial instructions and disinformation design. Visual explanations: Images and quantities, evidence and narrative (9th ed.). Cheshire: Graphics press, pp. 66-67.

"Etant Donnés: 1e La Chute d’eau, 2e Le Gaz d’éclairage", door Marcel Duchamp uit: Naumann, Francis M, & Groot, Jacob. (1999). Marcel Duchamp of de kunst om [niet] in herhalingen te vervallen. Antwerpen: Mercatorfonds, p.288, nr. 355.

"Squaring the Circle”, door Troika uit: (2013). troika.uk.com. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 6 Mei, 2016, http://troika.uk.com/wp-content/uploads/2014/04/Troika_Squaring-the-Cir…

"Squaring the Circle”, door Troika uit: (2013). troika.uk.com. Afbeelding verkregen op het World Wide Web, op 6 Mei, 2016, http://troika.uk.com/wp-content/uploads/2014/04/Troika_Squaring-the-Cir…

Universiteit of Hogeschool
Master in de beeldende kunsten
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Tom Pijnenborg
Kernwoorden
Share this on: