Compassie voedt politieke debatten rond asielzoekers en vluchtelingen

Dat het politiek discours rond de komst van asielzoekers en vluchtelingen er vaak hard aan toe gaat wisten we al. Dat dit discours meer dan eens gevoed wordt met negatieve emoties zoals angst en haat is ook geen geheim. Maar dat Vlaamse politici ook andere – eerder positief gerelateerde – emoties zoals compassie gebruiken om dit debat te sturen was nog niet gekend.

In 2015 werden we geconfronteerd met een vluchtelingencrisis waarbij wereldwijd zo’n 59,6 miljoen mensen op de vlucht sloegen. Tijdens de zomer van dat jaar bereikte de crisis haar hoogtepunt. De politieke debatten over hoe we met die grote instroom van asielzoekers en vluchtelingen moesten omgaan, gingen er overal hard aan toe en steeds meer leken Europese landen de grenzen af te tasten van wat internationaal en Europees toegelaten is op het vlak van mensenrechten (Federaal Migratiecentrum, 2016). Toch werd volgens Sociologe, Ala Sirriyeh, niet enkel haat en angst gebruikt om het discours rond asielzoekers en vluchtelingen te voeden, maar werd er in het Verenigd Koninkrijk, Australië en de Verenigde Staten ook gebruik gemaakt van compassie. Uit onderzoek van R. Moonen (VUB, 2019) blijkt nu dat ook Vlaamse politici compassie inzetten als strategie om hun visie rond de komst van asielzoekers en vluchtelingen te verdedigen of bepaalde maatregelen te verantwoorden.

In dit onderzoek werden 224 artikels die verschenen op de officiële webpagina van GROEN, sp.a, CD&V, Open VLD, N-VA en Vlaams Belang, onder de loep genomen. De geanalyseerde artikels dateren vanaf de piek van de asielcrisis in 2015 tot en met december 2017. In 159 van de 224 geanalyseerde artikels werd het gebruik van compassie teruggevonden. Verrassend was dat alle partijen het leed als gevolg van de asiel- en vluchtelingencrisis uitvoerig beschreven. Compassie werd daarbij ingezet om pijnpunten in het huidig beleid aan te halen, om verstrengde maatregelen tegenover de komst van asielzoekers en vluchtelingen te verantwoorden of om hulp te weigeren tegenover (specifieke groepen) asielzoekers en vluchtelingen. 

Het verzet

Voornamelijk bij de oppositiepartijen GROEN, sp.a en Vlaams Belang vond de onderzoekster de strategie ‘compassionate resistance’ terug. De partijen erkenden het leed, toonden duidelijk de wil om iets aan dat leed te doen en verzetten zich tegen het huidige asiel- en vluchtelingenbeleid die dat leed in stand zou houden. Maar de oppositiepartijen verzetten zich niet op dezelfde manier en de rol van het slachtoffer kwam niet altijd toe aan de asielzoeker of vluchteling. Zo benadrukte het Vlaams Belang dat voornamelijk Vlamingen lijden onder de vluchtelingencrisis, terwijl GROEN en sp.a naar vluchtelingen en asielzoekers in het algemeen als slachtoffer verwezen. De meerderheidspartijen specifieerden de asielzoekers en vluchtelingen wanneer zij als slachtoffer werden aanzien. Voornamelijk kwetsbare groepen leken daarbij ‘recht’ op compassie te hebben. Zo sprak NV-A over het leed van kinderen en christenen en haalden zowel Open VLD als CD&V het leed van vrouwen en gezinnen aan. Het idee dat het slachtoffer zelf niets aan het leed kon doen, leken de meerderheidspartijen belangrijk te vinden.

Tough love?

Opvallend in dit onderzoek is dat het verzet tegen het asiel- en vluchtelingenbeleid in het voordeel van de vluchtelingen en asielzoekers al snel daalt. De roep bij Vlaamse politici naar betere leefomstandigheden voor vluchtelingen en asielzoekers klinkt steeds minder luid en compassie wordt vanaf 2016 minder ingezet als strategie om maatregelen in het voordeel van asielzoekers en vluchtelingen te bekomen. Dit wil echter niet zeggen dat compassie niet meer werd gebruikt om het debat te voeden. Integendeel, het onderzoek wijst uit dat voornamelijk N-VA, Open VLD en Vlaams Belang compassie tegenover asielzoekers en vluchtelingen inzetten om verstrengde maatregelen te verantwoorden. Gesloten grenzen, pushbacks, … werden verantwoord door vooraf het leed van de vluchteling en asielzoeker aan te halen.

Als we actief bootmigranten terugbrengen naar veilige Turkse havens, zullen minder asielzoekers de levensgevaarlijke oversteek in gammele bootjes wagen. Zo beperken we de instroom naar Europa en verlagen we de risico’s voor de asielzoekers. De Middellandse Zee mag geen massagraf meer vormen (Helga Stevens, N-VA, 2015).

Stoelendans

De partijen lijken regelmatig van strategie te wisselen of bepaalde strategieën al dan niet bewust door elkaar te gebruiken. Verrassend is bijvoorbeeld dat waar sp.a in 2015 de mensonterende omstandigheden van vluchtelingen aanhaalde om te pleiten voor menselijkere maatregelen, de partij in 2016 compassie aanwendt om plan-Samson - de voorloper van de Turkije-deal – te verdedigen. Toch is sp.a niet de enige partij die van strategie lijkt te wisselen. Ook Vlaams Belang doet dit. Zo haalt ze de Vlaming aan als slachtoffer wanneer de partij zich verzet tegen het huidige asiel- en vluchtelingenbeleid, maar krijgt de vluchteling of asielzoeker deze rol toebedeeld wanneer de partij strengere maatregelen - zoals het sluiten van grenzen  - verdedigt.

Jij niet, zij wel. Dan niet, dan wel.

Naarmate de piek van de asielcrisis verder achter ons ligt, ziet de onderzoekster dat de weigering voor bescherming of hulp tegenover bepaalde groepen toeneemt. Deze weigering zag ze voornamelijk terugkeren bij Vlaams Belang en N-VA. Zo moesten ‘gelukzoekers’, ‘economische migranten’, ‘hardleerse vluchtelingen’, ‘schijnasielzoekers’, … niet op compassie rekenen. Jaar na jaar berichtten de partijen ook steeds minder over de asiel- en vluchtelingencrisis. Het zijn voornamelijk N-VA en Vlaams Belang die het thema claimen. GROEN en sp.a, die zich in 2015 sterk verzetten tegen de onmenselijke omstandigheden en daarbij het leed van de vluchtelingen en asielzoekers uitvoerig beschreven, laten rond dit thema nauwelijks nog van zich horen in 2017. 

Met dit onderzoek trachtte de onderzoekster na te gaan of ook andere, schijnbaar positieve emoties, zoals compassie, het vluchtelingen– en asieldebat in Vlaanderen voeden en op welke manier deze emotie dan wordt gebruikt. Door de focus van angst en haat naar compassie te verschuiven, kon worden vastgesteld dat ook andere emoties worden gebruikt om visies en maatregelen rond asielzoekers en vluchtelingen te verantwoorden. Verder onderzoek zal hopelijk uitwijzen of compassie ook de kiezer in een bepaalde richting kan sturen ...