Kijken naar het leed van anderen: De overwegingen van Vlaamse redacties om dramatische beelden wel of niet te publiceren

Kijken naar het leed van anderen

We leven in een beeldenmaatschappij. Het gezegde ‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden’ demonstreert het belang van beelden en de informatie die ze kunnen inhouden. Er worden ook meer schokkende en dramatische gebeurtenissen vastgelegd op beeld. Nieuwsredacties komen dan ook dagelijks voor een moreel dilemma te staan: de dramatische beelden wel of niet publiceren? Stijn Deschietere, een bachelorstudent in de journalistiek aan de Hogeschool West-Vlaanderen in Kortrijk, ging in zijn scriptie na wat de overwegingen zijn van traditionele Vlaamse redacties om dramatische beelden wel of niet te publiceren.

Om tot een antwoord te komen combineerde Stijn Deschietere kennis uit een literatuurstudie  met  interviews met hoofdredacteurs van De Morgen, Het Nieuwsblad, de VRT en VTM. “Welke dramatische beelden te publiceren of niet is geen exacte wetenschap”, vertelt hij. “De hoofdredacteurs herhaalden het keer op keer: je houdt altijd rekening met bepaalde dingen, maar uiteindelijk moet je iedere case, ieder beeld afzonderlijk gaan bekijken en telkens opnieuw de afweging maken.”

Profiel

Wanneer nieuwsredacties overwegen om bepaalde dramatische beelden wel of niet te publiceren, is dit om te beginnen een inschatting die ze met hun eigen DNA, van hun eigen nieuwsmedium maken. “Je merkt hier het verschil tussen kwaliteits- en populaire kranten. Zo brengt Het Nieuwsblad bijvoorbeeld veel meer ongevallen dan De Morgen”, vertelt Deschietere. “Ook de openbare omroep VRT en de commerciële zender VTM zijn qua profiel te onderscheiden, hoewel ze dicht bij elkaar aanleunen. VTM-Nieuws brengt nog altijd meer zacht nieuws zoals verkeersongevallen, rampen en criminaliteit en zal dus ook iets vaker dramatische beelden tonen.”

Codes en statuten

Om alle Belgische journalisten en redacties te helpen is er een deontologische code opgesteld door de Raad voor de Journalistiek. Alle redacties beweren hier belang aan te hechten en zich te houden aan deze code, maar de bevoegdheden en de impact van De Raad blijken beperkt te zijn. “De Raad kan geen concrete straffen geven, zoals boetes of schorsingen”, maakt Deschietere duidelijk. “Deze beperkte macht van de Raad zorgt ervoor dat journalisten en nieuwsredacties af en toe hun boekje te buiten gaan met het gebruik van dramatische beelden.”  Enkele redacties, zoals de VRT, hebben hun eigen redactiestatuut. Hiermee willen ze hun onafhankelijkheid garanderen.

Belangrijkste waarden

Bij de vraag wat de belangrijkste waarden zijn wat betreft het tonen van dramatische beelden, blijken de verschillende redacties vaak andere waarden voorop te stellen. De eerste overwegingen van de VRT zijn de waardigheid van het individu, de nieuwswaarde en de verifieerbaarheid van de beelden. Voor de nieuwsredactie van VTM is relevantie het belangrijkst. De Morgen stelt nieuwswaarde, relevantie en privacy van de slachtoffers voorop. Het Nieuwsblad houdt vooral rekening met haar lezers en de waardigheid van het slachtoffer.

Nabijheid

Ook de nabijheid van de gebeurtenissen heeft een grote impact op welke beelden men gaat tonen. Dit geldt voor alle redacties. “De anonimiteit neemt toe naarmate de afstand toeneemt. Je ziet dat foto’s explicieter worden naarmate het verder van huis is. We zijn veel meer gewoon aan gruwelijke beelden uit bijvoorbeeld oorlogsgebieden, dan bij weekendongevallen hier in Vlaanderen”, weet Deschietere. De belangrijkste overweging voor de nieuwsredacties is hier het respect voor de slachtoffers en nabestaanden. “Als de redacties weten dat familie en vrienden kijken naar het nieuws wordt daar onmiddellijk veel voorzichtiger mee omgesprongen.”

Niet alleen de waardigheid van en het respect voor het slachtoffer en de nabestaanden spelen hier een rol. Ook de privacybescherming van slachtoffers is een enorm belangrijke overweging. Zeker als het gaat om beelden van minderjarigen en slachtoffers van seksueel misbruik. “Je mag geen herkenbare beelden van minderjarigen tonen, dat is het recht op afbeelding en daar is de wet heel streng in”, zegt Deschietere.

Amateurbeelden

Alle redacties beamen dat het aanbod van dramatische beelden enorm is gestegen. De redacties worden er vandaag door overspoeld. Dit hangt sterk samen met de evolutie van internet, smartphones en sociale media.

Over het gebruik van dit soort amateurbeelden zijn alle redacties het eens: ze worden aan de specifieke selectiecriteria van de redactie onderworpen, en worden hiermee dus niet anders behandeld dan professionele beelden. “Vanaf het ogenblik dat de nieuwsredacties amateurbeelden voor hun eigen medium gaan gebruiken, gaan ze er hun eigen selectiecriteria op toepassen”, weet Deschietere. “In wezen verschilt er niks met hoe het altijd gaat. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen amateur- en professionele beelden, ze worden op dezelfde manier behandeld.”

Gezond verstand

Uit het onderzoek van Deschietere en de interviews met de verschillende hoofdredacteurs komt vaak dezelfde vaststelling naar boven. “Het kwam terug in al mijn interviews met de hoofdredacteurs en ook ondervond ik het zelf tijdens mijn vele uren aan research en het bestuderen van talrijke cases: welke dramatische beelden te publiceren of niet is geen exacte wetenschap. Er zijn geen tien geboden van wat wel en niet kan. Dramatische beelden, zij het nu foto’s of video’s, zijn moeilijk in hokjes op te delen”, benadrukt de toekomstige journalist. “Alle redacteurs herhaalden het meermaals, ieder beeld moet afzonderlijk worden bekeken en overwogen. Gezond verstand is nog altijd het belangrijkste hulpmiddel voor journalisten en redacties.”