Een rustplek in een speeltuin: het ontwerpen van een inclusieve speelplek met de expertise van kinderen met autisme

Een rustplek in een speeltuin
Het ontwerpen van een inclusieve speelplek met de expertise van kinderen met autisme

INLEIDING
Een inclusieve maatschappij, waar iedereen volledig deel van kan zijn ongeacht zijn verschillen, is dat geen mooi streefdoel? Jammer genoeg ervaren personen met een beperking hierin nog veel hindernissen. Toch kan je door kleine stappen te ondernemen, bouwen aan zo’n inclusieve maatschappij.

Als men spreekt over een inclusieve samenleving doelt men op de insluiting van alle burgers, zonder acht te slaan op de verschillen tussen de burgers (Grip vzw, z.d.). De verscheidenheid aan mensen wordt net gerespecteerd en biedt een rijkdom aan onze samenleving (Grip vzw, z.d.; Van Puyenbroeck, 2012). De Verenigde Naties schrijven in hun Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (2006) dat personen met een beperking nog steeds worden belemmerd in hun participatie in de samenleving. Ook bij kinderen is dit vaak het geval, terwijl zij over dezelfde rechten en vrijheden moeten beschikken als andere kinderen (Verenigde Naties, 2006, Art. 7, §1).

Voor kinderen is het belangrijk om in het dagelijkse leven speelmomenten te hebben. Ze dragen tevens bij aan de ontwikkeling. Zo zou spelen o.a. in relatie staan tot groei, omgaan met anderen, het verwerken van ervaringen, kwaliteit van leven en persoonlijkheidsontwikkeling (Bolhuis, et al., 2013).  Als ze dit buiten kunnen doen, komen ze veel meer mogelijkheden en uitdagingen tegen. Men kan dingen uitproberen, exploreren en experimenteren waarbij de beperkingen van een binnenomgeving geen rol spelen (Tovey, 2011). Toch is het voor kinderen met een beperking niet altijd eenvoudig om deel te nemen aan het buitenspel omdat de buitenomgeving niet altijd inclusief is. Het is belangrijk dat de plek zowel fysiek toegankelijk is als om sociale barrières te verwijderen.

Als je je verdiept in de leefwereld van kinderen met autisme, komt naar boven dat zij soms een overdaad aan prikkels kunnen ervaren en hierdoor het overzicht op de situatie verliezen en angstig worden. Dit komt omdat de wereld door mensen met autisme anders wordt waargenomen, begrepen en ervaren (Vermeulen, 2008). De waarneming gebeurt op een andere, meer gefragmenteerde manier. Wanneer er heel veel prikkels binnenkomen, kan het soms veel tijd kosten om al deze verschillende indrukken te verwerken (de Bruin, 2005).

Wanneer we spreken over een buitenomgeving zijn er soms meer prikkels waar te nemen dan binnen:

·       De natuur speelt een rol: de buitentemperatuur kan meerdere malen verschillen terwijl deze in een binnenruimte vaak constant is. Ook voel je de wind die ook extra geluid kan veroorzaken door bijvoorbeeld de bladeren aan de bomen te doen ritselen.

·       Als we spreken over een publieke ruimte en we nemen het voorbeeld van een plein, heb je vaak auto’s en fietsers die voorbij rijden, voetgangers die passeren, kinderen die spelen, mensen die op terrasjes zitten, ...

Er kunnen meer prikkels waargenomen worden, waardoor de neiging tot isolatie misschien sneller zal plaatsvinden. Horvers en Kuipers-Hemken (2014) benadrukken dat het op zo’n moment belangrijk is om blootstelling aan prikkels zoveel mogelijk te vermijden. Het is niet vanzelfsprekend dit te willen toepassen op een publieke ruimte. Een buitenruimte geeft niet altijd de mogelijkheid om je af te sluiten van de omgeving en afstand te doen van de verschillende prikkels die binnenkomen. Browning en Robinson (2011, in: Couper, 2011) stellen dat er best enkele plekken worden voorzien in een speeltuin waarnaar kinderen kunnen ontsnappen wanneer er een teveel aan prikkels wordt ervaren.

Door een rustplek in een speeltuin te voorzien, hoeven zowel kinderen met autisme, maar ook andere kinderen met of zonder een beperking, niet ver te zoeken om ‘even weg te vluchten’.

Bij nader toezien blijkt ‘de rustplek’ een abstract begrip dat niet zomaar te definiëren is. Door onderzoek te doen naar bestaande rustplekken, inspiratie te halen uit mindfulnessoefeneningen voor kinderen en kinderen als experten te beschouwen door hen te vragen wat een rustplek inhoudt, is een lijst met ontwerpcriteria opgesteld die weergeeft wat het zou kunnen zijn. Deze criteria dienen als basis voor het ontwerp van de rustplek.

De criteria zijn:

1.    Tot rust komen

2.    Natuur: thema, materialen, omgeving

3.    Stilte vs. muziek

4.    Zich thuis voelen

5.    Zich oriënteren > overeenkomsten

6.    Zich identificeren > persoonlijke toets

7.    Lichte kleuren vs. lievelingskleuren

8.    Vorm creëert geborgenheid

9.    Zintuigen: weinig prikkels, gerichte prikkels, stimuleren op verschillende manieren

10. Comfortabele houding

11. Iets om zich mee bezig te houden

12. Licht/donker

13. Focus op het positieve

Een ontwerp staat steeds in een omgeving. De stad als decor kiezen heeft verschillende voordelen. Omdat er veel mensen samenleven, zal een verandering in de omgeving een grotere impact hebben. Een positieve aanpassing zal sneller mensen bereiken en verspreid worden. Wanneer een rustplek wordt geplaatst in een speeltuin in de stadsomgeving, zal deze plek een meer divers publiek aantrekken. Dit kan ook een impact hebben op de omgeving errond en de activiteiten die daar plaatsvinden. Doordat de speeltuin toegankelijker wordt voor kinderen met een beperking, zal de barrière om de speeltuin te gebruiken verkleind worden. Op die manier wordt de speeltuin een plek waar alle kinderen kunnen spelen en zichzelf kunnen zijn, ongeacht hun verschillen. De Dageraadplaats in Antwerpen is een verkeersluw plein dat omringd is met veel horeca-zaken. Er is reeds een speeltuin voorzien die regelmatig wordt gebruikt door kinderen uit de omgeving. De buurt wordt tevens gekenmerkt door een hoge mate van betrokkenheid en tolerantie. Dit plein lijkt een goede omgeving om een rustplek te plaatsen in de speeltuin.

SLOT
Door een rustplek te voorzien in een speeltuin, wordt de speeltuin een plek waar alle kinderen kunnen spelen en zichzelf kunnen zijn, ongeacht hun verschillen. Hierdoor is er weer een extra stap gezet naar een inclusieve maatschappij.

Als men zich zou verdiepen in de leefwereld van bijvoorbeeld kinderen met een motorische beperking, zullen er ongetwijfeld andere dingen naar boven komen die ook kunnen bijdragen aan een inclusievere speelplek.