Gemengde Buurt. Een onderzoek naar schoolkeuze en ouderparticipatie in een Gentse school met een veranderende leerlingensamenstelling

Schoolkeuze en socio-culturele verschillen: ik heb zo mijn eigen redenen!

“Wel ja, je kiest uit de dichtstbijzijnde scholen, he.”

Neen, zo eenvoudig is een school kiezen meestal niet. Toch is het dat wat sommige methodescholen beweren – als het allochtone ouders betreft tenminste! Methodescholen klagen namelijk wel eens dat ouders uit etnische minderheden vaker kiezen op basis van nabijheid dan op basis van het pedagogische project van de school, wat een invloed zou hebben op de schoolwerking. Dikwijls is dit echter een normatieve vaststelling, waarbij kiezen op basis van nabijheid niet als een bewuste keuze beschouwd wordt... Hoe zit het dan echt met keuzemotieven en ouderparticipatie? Bestaat er werkelijk een verband tussen beide? Wij spraken met ouders en leerkrachten uit een Gentse basisschool die een diverse leerlingensamenstelling heeft en die in haar pedagogisch project een hoge ouderparticipatie onderschrijft.

Schoolkeuze
Een school kiezen voor je kind is een complex proces, omdat factoren zoals naschoolse opvangmogelijkheden en het pedagogische project van de school een rol kunnen spelen. Recent wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat de economische en culturele afkomst van ouders een invloed heeft op het keuzeproces. Als ouders met verschillende sociaal-etnische achtergronden systematisch voor andere scholen kiezen, bestaat er een reële kans dat de huidige tendens tot schoolsegregatie (zijnde het gescheiden schoollopen van verschillende socio-economische of etnische groepen) versterkt wordt. Hoog tijd dus om dieper in te gaan op de invulling die ouders aan hun schoolkeuze geven!

Uit onze studie blijkt bijvoorbeeld dat nabijheid van de school voor iedereen belangrijk is, maar dat hoogopgeleide ouders uit de etnische meerderheid de enigen zijn die hun keuze voor nabijheid uitleggen als een keuze voor de omgeving waar de kinderen opgroeien. Ze hopen op die manier de mensen uit de wijk te leren kennen, of een veiliger gevoel te creëren voor de kinderen omdat ze de buurtbewoners kennen. Alle andere ouders wijzen op de praktische kant, of zelfs op een zekere vanzelfsprekendheid – wat niet zo verwonderlijk is aangezien het beleid de afstand school-thuis als één van de doorslaggevende elementen in het inschrijvingsproces beschouwt.

Maar nabijheid staat zelden of nooit alleen. Alle ouders van Turkse afkomst schenken naast nabijheid ook aandacht aan de leerlingensamenstelling van de school, omdat ze hopen dat hun kind beter Nederlands zal leren in een school met een lager aantal leerlingen uit etnische minderheden. Een goede beheersing van de Nederlandse taal ervaren zij namelijk als een belangrijke stap in het opklimmen van de sociale ladder. De ouders uit de etnische meerderheid zien de leerlingensamenstelling dan weer voornamelijk als een weerspiegeling van de kwaliteit van de school: als er een lager aantal leerlingen uit sociaal-etnische minderheden aanwezig is, stijgt in hun perceptie het onderwijsniveau. Ze benadrukken daarbij wel dat het contact met andere culturen belangrijk is en blijft.

Schoolwerking
Ouderparticipatie is voor sommige scholen een essentieel onderdeel van de schoolwerking. Een veranderende sociaal-etnische leerlingensamenstelling betekent echter evenzeer een veranderende oudersamenstelling. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bovendien dat ook ouderparticipatie samenhangt met sociaal-etnische afkomst: voor laagopgeleiden en etnische minderheden is ouderparticipatie niet even vanzelfsprekend als voor hoogopgeleiden en de etnische meerderheid.

De school in kwestie ondervindt grote moeilijkheden door de verhoogde instroom van sociaal-etnische minderheden. Volgens haar onderwijsvisie bevordert ouderbetrokkenheid de onderwijskansen van de kinderen, maar het blijkt zeer moeilijk om ouders uit sociaal-etnische minderheden bij het schoolgebeuren te betrekken. De school zoekt daarom actief naar een gediversifieerde aanpak waar ieder zijn plaats kan vinden en ieder zijn steentje kan bijdragen. Een adequate praktijk bestaat vooralsnog niet.

Een belangrijke nuancering hier is de vaststelling dat ook ouders uit de sociaal-etnische meerderheid minder participeren dan vroeger. Dat komt voornamelijk door de sterk individualistische tijdsgeest, met druk bezette agenda’s en klemtoon op zelfrealisatie. Het is dus niet alleen door de recente toestroom van ouders uit sociaal-etnische minderheden dat de werking van de school onder druk komt te staan. Het verhaal speelt zich af in een context die mee verandert – een evolutie die misschien minder plots en minder zichtbaar is, maar die zeker ook gaande is…

Terechte klacht?
Of er nu ook echt een verband is tussen schoolkeuzemotieven en ouderparticipatie, kunnen we niet sluitend bevestigen. Vertrekkend van de idee dat de mate van ouderparticipatie bepaald wordt door het pedagogisch project van de school, stelden we wel vast dat alle ouders die nadrukkelijk voor het pedagogisch project van de school kozen, zeer veel participeren; en dat alle ouders die geen rekening hielden met het pedagogisch project dat weinig tot niet doen. Het is dus mogelijk dat er een link bestaat tussen schoolkeuze en de mate van ouderparticipatie: als het pedagogische project van de school voor sommige ouders minder doorslaggevend is bij de schoolkeuze, is het inderdaad mogelijk dat zij minder belang hechten aan ouderparticipatie gedurende de schoolloopbaan van hun kind.

Naast de kwalitatieve uitdieping van schoolkeuzemotieven, legde deze studie de vinger op de zere plek van methodescholen. Hun verzuchting dat ouders uit etnische minderheden eerder kiezen voor nabijheid dan voor het pedagogische project, en dat dit een invloed heeft op de schoolwerking, bevat een kern van waarheid. Toch willen we hier benadrukken dat iedereen welkom hoort te zijn, en dat nabijheid slechts zelden een alleenstaand of puur opportunistisch schoolkeuzemotief is. Het citaat uit de inleiding komt overigens van een autochtone, kansrijke ouder…