Hoe sociaal zijn sociale media? Een onderzoek naar instrumenteel gebruik van Facebook voor private doelen en belangen.

Hoe sociaal zijn sociale media?

U klikt Facebook open en ja hoor, daar zijn ze weer. Selfies met belangrijke personen op een al even belangrijk event, die ene Facebookvriend die zijn muzikale kennis tentoon spreidt door elke muziekgroep op Facebook te liken,... Misschien herkent u zichzelf hier zelfs in. Eén ding mag in ieder geval duidelijk zijn: de tijd dat Facebook enkel diende voor kattenfilmpjes en een gemoedelijke por lijkt definitief voorbij.

MSN, chatboxen, datingsites; de computer als middel om te communiceren met elkaar is geen nieuw gegeven. Toch is het pas sinds de opkomst van sociale netwerksites (SNSs) als Facebook dat de computer zo centraal kwam te staan in het sociale leven. Met 1,28 miljard maandelijkse gebruikers is Facebook dan ook uitgegroeid tot een opmerkelijk fenomeen. Zoals dat gaat met nieuwigheden bestaat er echter ook heel wat bezorgdheid rond dit gebruik. De ene mag zijn Facebook account dan wel enkel en alleen gebruiken voor het chatten met vrienden, het bekijken van foto’s of het op de hoogte blijven van evenementen, voor anderen is het een strijd om de meeste likes, de meeste vrienden of het beste netwerk. Wordt Facebook dé manier om jezelf te promoten?

Facebook als podium

Hoewel verschillende onderzoekers reeds wezen op de positieve effecten van online communicatie, gaan steeds meer stemmen op om ook de meer duistere kant te belichten. Het gaat hier dan vooral om de mogelijkheden tot impression management die sociale netwerksites als Facebook bieden. Impression management kan begrepen worden als de indrukken die een persoon creëert op anderen om op die manier een bepaald doel te bereiken. Het aanduiden van je favoriete boeken en bands verandert zo van onschuldige archivering naar een manier om prestige en status weer te geven. Het Facebookprofiel als podium, de gebruiker als acteur die de beste versie van zichzelf speelt.

Maar het gaat verder dan dit. Volgens sommige onderzoekers wordt zelfs de online vriendengroep strategisch gekozen op basis van het beeld dat men van zichzelf wil uitdragen. Heel wat Facebookgebruikers denken dan ook twee keer na voor ze een vriendschapsverzoek accepteren of versturen.

Bij dit strategische impression management wordt steeds meer aandacht gegeven aan zogeheten weak ties. Dit zijn personen die vallen onder de noemer “kennissen”. Hoewel je hier meestal niet terecht kan voor een goed gesprek, bieden deze personen wel heel wat kansen op professioneel vlak. Immers, doordat ze niet behoren tot de dichte vriendenkring hebben ze toegang tot een volledig nieuw netwerk. Toch blijven ook de dichte vrienden, waar je offline veel contact mee hebt, een belangrijke rol spelen in het gebruik van sociale media.

Iedereen beroemd

Maar hoe kunnen we deze wending naar steeds meer zelfpromotie, self-branding en impression management op Facebook nu verklaren? Een aantal vingers wijzen hiervoor in de richting van de achterliggende software. Sinds de introductie van Timeline en de bijhorende News Feed in 2008 worden gebruikers constant op de hoogte gebracht van updates en veranderingen in het profiel van vrienden. Dit heeft ervoor gezorgd dat ze ook meer bewust zijn van hun eigen zichtbaarheid. Een bevestiging daarvan is het feit dat steeds meer gebruikers gebruik maken van data-analyse diensten die de online zichtbaarheid en populariteit meten, zoals de online applicatie Klout.

Met de term micro-celebrity wordt de vinger op de zere wonde gelegd: we wanen ons allemaal beroemd op ons eigen kleine eilandje. Zaken als het aantrekkelijk zijn voor meerdere publieken en het opbouwen van een personal brand worden beloond, en bijgevolg ook aangemoedigd op sociale media. De eigen tijdlijn als online visitekaartje vormt niet langer een arrogante uitzondering, maar een manier om jezelf in de wereld te zetten. Vooral de mogelijkheden die dit biedt tot netwerken en het uitbreiden van carrièrekansen maken dit een populaire bezigheid.

Z*lfcens**r en privacyinstellingen

Conclusie: niemand is zichzelf op Facebook, alles is nep? Neen. Heel wat mensen geven nog steeds aan dat ze het belangrijk vinden om zichzelf te zijn op Facebook. Toch gebruiken ze heel wat middelen om dit “zelf” te controleren. Het inschakelen van privacyinstellingen om te controleren wie wat ziet, het verwijderen van posts die niemand liked, of het aanmaken van verschillende profielen zijn maar enkele van de instrumenten die hiervoor worden aangewend.

Facebook lijkt een onschuldig tijdverdrijf. Toch vertelt die ene like of die ene beredeneerde post heel wat meer dan je zou denken. Centraal hier staat de vraag in welke mate deze Facebookprofielen ook een echte weerspiegeling zijn van de eigen identiteit. Denk daar maar eens over na wanneer u uw muis richting de like-knop begeeft.