Microbial interactions in endotracheal tube biofilm and its role in the development of pneumonia

Geen monsters in mijn ademhalingstube, aub!

-Ze zijn onzichtbaar. Ze zijn overal. En ze zijn onoverwinnelijk.-

Over bacteriën heb je vast al gehoord, maar waarschijnlijk niet veel goeds. Bacteriën staan bekend als kleine monstertjes die ziektes veroorzaken. Ze zijn niet allemaal gevaarlijk, maar toch kan je beter voorzichtig zijn. Want wanneer de bacteriën hun krachten bundelen is er geen ontsnappen meer aan…

Bacterie op je lijf
Ze nestelen zich op onze huid, in onze ogen, neus en mond. Ze groeien, eten, sterven op en in je lichaam. En ze zijn met velen. Je lijf bevat tien keer zoveel bacteriële als menselijke cellen. Alleen omdat ze zo klein zijn, blijven ze relatief verborgen. “Toch zijn ze allesbehalve kwaadaardig”, beweert Bonnie Bassler, een microbiologiste. “We ademen en slikken bacteriën in gedurende elk moment van ons leven. Zelfs ons voedsel is bedekt met bacteriën. Toch word je meestal niet ziek.”

Held of slechterik?
We hebben bacteriën dus nodig, ook al vind je ze maar niks en wil je ze maar wat graag kwijt. Op onze huid bevinden zich acht miljoen bacteriën per vierkante centimeter. Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus hominis, Micrococcus luteus... Deze namen klinken alsof je dringend antibiotica nodig hebt, maar eigenlijk draagt iedereen er wel bij zich, ongeacht hoe vaak deze persoon zich wast. Neem bijvoorbeeld Staphylococcus epidermidis; deze goedaardige huidbacterie zit op elk plaatsje van het lichaam, ook de plekjes die je dagelijks goed schrobt. De microbe heeft de vorm van een bolletje en groeit in groepjes. Ook de naam verwijst hiernaar; ‘staphylo’ is namelijk Grieks voor 'druiventros'.     

Hoewel Staphylococcus epidermidis gewoonlijk niet kwaadaardig is, afgezien van het occasionele puistje, kan de microbe zich in ernstig zieke patiënten toch ontpoppen tot een vreeswekkend monster. “Staphylococcus epidermidis wordt vaak beschouwd als een microbe die eigenlijk ‘per ongeluk’ ziekte veroorzaakt”, zegt specialist Michael Otto. “Vanwege zijn positie op de huid, kan de microbe makkelijk binnenin het lichaam terecht komen”. Voornamelijk mensen die kunstmatig beademd worden lopen ernstig risico omdat de bacterie op deze toestellen een biofilm vormt en zo longontsteking veroorzaakt. Dit is op heden een van de meest voorkomende complicaties in ziekenhuizen. Maar hoe een onschuldige bewoner als Staphylococcus epidermidis aanleiding kan geven tot een levensbedreigende ziekte is niet geweten. Zodoende is een juiste behandeling dan ook niet mogelijk. Een thesis aan de Universiteit Antwerpen door Sarah De Backer probeert licht te werpen op de zaak.                    

Een bio-watte?

Een biofilm is een laag micro-organismen omgeven door zelf geproduceerd slijm vastgehecht aan een oppervlak. Biofilms zijn overal. Op een gladde rots onder water. In je doucheafvoer. En ja, zelfs op je tanden als je niet vaak genoeg poetst. Met het blote oog is het onmogelijk om te zien wat deze vreemde oppervlakken precies zijn. Maar als je wat dichterbij kijkt, met behulp van een microscoop, dan zie je dat deze slijmerige lagen allesbehalve saai zijn. Het zijn vaak diverse, kleine gemeenschappen van levende micro-organismen die nog het meest op een kleine, kronkelende vleeskroket lijken. Zo is het ook in de ademhalingstube van patiënten.

Stad van microben
De biofilm die zich ontwikkelt op de ademhalingstube van patiënten, kan je het best vergelijken met een levendige en multiculturele stad. Wonen in zo’n stad gebeurt in verschillende stappen. Eerst moet je kiezen in welke stad je gaat wonen, vervolgens kies je de buurt uit die het best aan jouw eisen en behoeften tegemoet komt, en ten slotte vind je een huis ten midden van alle andere stadbewoners. En soms, wanneer het leven in de stad tegenvalt, ga je weer weg. Dezelfde stappen treden op bij de vorming van een biofilm. Allereerst hecht een bacterie zich vast aan een oppervlak of aan andere microben. Dankzij deze vasthechting kan de bacterie een plekje zoeken om zich ‘te settelen’. Ten slotte, verlaat de bacterie de woonplaats weer als alle voedingsstoffen zijn opgebruikt om op zoek te gaan naar betere oorden. De hoge gebouwen in een stad gelijken zelfs sterk op de driedimensionale structuur van een biofilm. Voor Staphylococcus epidermidis is die ideale woonomgeving blijkbaar de ademhalingstube van sommige patiënten.

List en bedrog in de biofilm
De perfecte woonomgeving trekt echter ook andere geïnteresseerden aan. Net als in het echte leven, kan je opgescheept zitten met vriendelijke of onvriendelijke buren. Interacties tussen bacteriën kunnen immers gaan van hevige competitie voor nutriënten en chemische oorlogvoering tot het samenwerken met en het beschermen van elkaar. Klebsiella pneumoniae, bijvoorbeeld, bedekt het hele oppervlak om te voorkomen dat anderen in zijn ideale omgeving zouden kunnen komen wonen. Pseudomonas aeruginosa bestookt de buurtbewoners dan weer met giftige stoffen totdat ze compleet verdwenen zijn. Soms worden de nieuwkomers zelfs letterlijk opgegeten. Desondanks, zijn er ook microben die de nieuwkomers helpen hun huis op te bouwen, zoals Serratia marcescens.

Uit het onderzoek bleek dat juist deze gezellige onderonsjes bepalen of Staphylococcus epidermidis de held of de slechterik speelt in het verhaal en of er zich al dan niet een infectie ontwikkelt. Wanneer de bacterie een biofilm begint te vormen op de tube, kan deze dikke maatjes worden met andere bacteriële soorten. Zo kunnen ze samen op meesterlijke wijze de hele stad overnemen waardoor deze infecties moeilijker of zelfs bijna onmogelijk zijn te genezen.

Hoe ga jij ze te lijf?
Dankzij deze machtige allianties heeft staphylococcus epidermidis zich mettertijd ontpopt tot een regelrecht monster in ziekenhuizen dat bovendien ongevoelig is voor antibiotica. “Maar er bestaat nog hoop”, aldus Sarah De Backer. “Door te voorkomen dat Staphylococcus epidermidis in contact komt met andere microben, bijvoorbeeld  door de ademhalingstube van patiënten te bedekken met een afstotende stof of door de communicatie tussen de bacteriën te blokkeren, kan het monster vermoedelijk alsnog getemd worden”. Verder onderzoek zal het leven in de biofilm tot in detail ontleden en hopelijk nieuwe wapens opleveren in de strijd tegen bacteriën.              

Heeft het nu zin om meteen nadat je dit gelezen hebt in de douche te springen en zo hard te schrobben totdat er geen bacterie meer overblijft op je lijf? Neen.                  
Het is waar. Ze zijn onzichtbaar. Ze zijn overal. Maar ze zijn zeker niet onoverwinnelijk.