Onthuld: de publieke communicatiestrategieën van vluchtelingenorganisaties.

Hoe vluchtelingenorganisaties proberen solidariteit te creëren voor vluchtelingen

Onthuld: de publieke communicatiestrategieën van vluchtelingenorganisaties

Onze aardbol wordt momenteel geconfronteerd met één van de grootste vluchtelingencrisissen ooit. Tegenwoordig heerst in een toenemend aantal landen evenwel een negatieve beeldvorming rond vluchtelingen. Vluchtelingenorganisaties proberen dan ook met publieke communicatie, zoals persberichten, de publieke opinie positief om te buigen. Over hoe dat concreet gebeurt, is evenwel weinig geweten in de buitenwereld. Daarom onderzocht deze thesis diepgaand welke strategieën vluchtelingenorganisaties gebruiken in hun publieke communicatie.

David Ongenaert

65,3 miljoen. Zoveel mensen waren eind 2015 volgens de Verenigde Naties wereldwijd op de vlucht, in hun eigen land of daarbuiten. Dat is het hoogste aantal sinds de vluchtelingencrisis van de Tweede Wereldoorlog. Vluchtelingenorganisaties spelen dan ook een essentiële rol in de bescherming van en hulpverlening aan vluchtelingen. Niettemin dragen staten volgens internationale wetgeving de hoofdverantwoordelijkheid rond vluchtelingenbescherming. Ook in de praktijk spelen nationale overheden dikwijls een dominante rol: ze verlenen asiel en vormen belangrijke financiële donoren van vluchtelingenorganisaties. Wereldwijd werden diverse landen de laatste decennia echter terughoudender om samen te werken rond vluchtelingenbescherming en/of verstrengden ze hun asielbeleid.

Een negatieve perceptie rond vluchtelingen

Aan de oorzaak daarvan liggen diverse socio-culturele, economische en politieke zaken die een negatieve publieke opinie rond vluchtelingen creëren en botsen met belangen van overheden. Zo percipieert men binnen gastlanden vluchtelingen vaak als economische migranten, erg kostelijk, bedreigend voor de lokale samenleving en economie, crimineel of zelfs als potentiële veiligheidsrisico’s. Nieuwsmedia ondersteunen deze negatieve publieke opinie vaak door vluchtelingen als fundamenteel tegenstrijdige figuren voor te stellen. Zo worden vluchtelingen tegelijkertijd als ‘slachtoffers’ van een politiek conflict en als ‘gevaren’ voor westerse samenlevingen afgebeeld.

Dat staat in groot contrast met beeldvorming rond vluchtelingen van nog niet zo lang geleden. Tijdens de Koude Oorlog en in de jaren 1990 beschouwde men vluchtelingen dikwijls als respectievelijk voorstanders van vrijheid en oorlogsslachtoffers die bovendien internationale interventies in dictaturen legitimeerden. Het huidige negatieve vluchtelingenklimaat zet evenwel vaak aan tot vreemdelingenhaat en etnisch getinte aanvallen en verhoogt de populariteit van extreemrechtse politieke partijen. Daarom voeren verkozen politici, uit verkiezingsoverwegingen, vaak strenge vluchtelingenbeleidsmaatregelen in.

Publieke communicatie als tegengewicht

In dergelijke context is publieke communicatie - zoals persberichten, nieuwsartikels en foto’s en filmpjes op sociale media - cruciaal voor de werking van vluchtelingenorganisaties. Met dergelijke communicatievormen trachten vluchtelingenorganisaties meer bekendheid te verkrijgen, informatie te verspreiden en burgers bewust te maken rond de vluchtelingencrisis. Op deze manier probeert men de vluchtelingenproblematiek op de politieke agenda te plaatsen. Het finale doel van publieke communicatie is publieke, politieke, financiële en/of praktische steun te verkrijgen.

Belang van nieuwsmedia

Om deze doelstellingen te verwezenlijken is het voor vluchtelingenorganisaties meestal noodzakelijk om te verschijnen in nieuwsmedia. Nieuwsberichtgeving is immers voor de meeste burgers de belangrijkste informatiebron rond de vluchtelingencrisis. Publieke communicatie versterkt evenwel de machtspositie van politici, overheidsinstellingen en multinationals, die over uitgebreide communicatiediensten beschikken.

Niettemin hebben vluchtelingenorganisaties, als gevolg van de globalisering en digitalisering, grotere mogelijkheden om hun stem te laten gelden in het publieke debat. Daaraan gerelateerd gebruiken journalisten, omwille van tijds- en werkdruk, bovendien meer persberichten en wantrouwen ze deze van ngo’s minder dan deze van politici en bedrijven. Ngo’s leveren bijgevolg diverse informatie aan nieuwsmedia, in de hoop meer nieuwsaandacht te verkrijgen, iets waar vooral internationale ngo’s in slagen. Hoewel journalisten persberichten van ngo’s meestal niet zomaar overnemen, draagt de publieke communicatie van deze vluchtelingenorganisaties sterk bij tot de publieke beeldvorming rond vluchtelingen.

Welke publieke communicatiestrategieën?

Het is dan ook uitermate relevant om na te gaan hoe vluchtelingenorganisaties solidariteit voor vluchtelingen bij overheden en burgers trachten op te wekken. Evenzeer probeerden we de keuze voor specifieke strategieën te verklaren vanuit de manier waarop vluchtelingenorganisaties functioneren in de bredere maatschappelijke context.

Deze centrale onderzoeksvraag trachtten we te beantwoorden door de persberichten van 2014 tot en met 2015 over de Syrische vluchtelingencrisis van drie internationale vluchtelingenorganisaties tekstueel te analyseren. Concreet gaat het om het VN-vluchtelingenagentschap (UNHCR) en de internationale ngo’s International Rescue Committee en Danish Refugee Council. Aansluitend namen we ook diepte-interviews af van pers- en regioverantwoordelijken van deze organisaties.

Om onze centrale onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, splitsten we deze op in drie concrete deelvragen.

1. Hoe worden vluchtelingen voorgesteld?

Vluchtelingen worden meestal weergegeven als een homogene, passieve, lijdende massa. Dit kan verklaard worden door het belang van persberichten voor het aantrekken van media-aandacht. Nieuwsmedia hebben namelijk meestal een voorkeur voor negatief nieuws en concrete cijfers en data. Met dergelijke info willen vluchtelingenorganisaties op basis van medemenselijkheid solidariteit opwekken bij burgers.

2. Met welke argumenten trachten vluchtelingenorganisaties solidariteit bij het brede publiek op te wekken?

Verder trachten vluchtelingenorganisaties steun te verkrijgen door solidariteit voor te stellen als een vorm van zelfexpressie en –ontplooiing van celebrities en het brede publiek. De vluchtelingen zelf vormen daarbij slechts nevenfiguren. Enerzijds wil men zo verhinderen dat de publieke bezorgdheid afneemt. Anderzijds is het ook een uiting van de commercialisering van de humanitaire sector en bij uitbreiding van de bredere maatschappij, waarin efficiëntie en winst steeds centraler staan.

3. Met welke argumenten proberen vluchtelingenorganisaties overheden te beïnvloeden?

Voorts linken vluchtelingenorganisaties vluchtelingenbescherming aan nationale staatsbelangen in de domeinen van migratie, veiligheid, economie en ontwikkeling. Vluchtelingen vormen daarbij met andere woorden een speelbal van geopolitieke belangen. Vluchtelingenorganisaties kiezen hiervoor omdat dergelijke overheidsbelangen dikwijls sterk het vluchtelingenbeleid van landen bepalen en vluchtelingenwetgeving alleen meestal onvoldoende overtuigend is.

Conclusie:

We komen tot het besluit dat vluchtelingen binnen de onderzochte persberichten ontmenselijkt worden en ondergeschikt zijn aan de zelfontplooiing van het brede publiek en nationale staatsbelangen.

Het gebruik van dergelijke publieke communicatiestrategieën is enerzijds wel goed bedoeld: vluchtelingenorganisaties trachten er immers diverse vormen van steun mee te verwerven voor vluchtelingen. Anderzijds zijn deze communicatiestrategieën soms nogal ontmenselijkend en houden ze mogelijks ook bredere gevaren in. Ze versterken immers het gepercipieerde tegenstrijdige karakter van vluchtelingen waardoor ze op lange termijn aan efficiëntie zouden kunnen inboeten.

Nieuwe succesvolle, morele en praktisch realiseerbare communicatiestrategieën moeten dan ook dringend uitgedacht worden. Opdat mensen op de dool in de toekomst ook menswaardig zouden worden voorgesteld in publieke communicatie.