‘You know, what we don’t have here, they have it’. I-Kiribati imaginaries of home and away.

Elders is het beter, maar thuis ook - Kijken naar de wereld van op een eiland in de Stille Oceaan

Kiribati is een eilandennatie die op de evenaar ligt, ongeveer halverwege tussen Australië en Hawaï. Het land bestaat uit 33 eilanden, verspreid over een gebied in de Stille Oceaan dat groter is dan India. In de westerse wereld is Kiribati vooral bekend voor zijn strijd tegen de stijgende zeespiegel.

Ook al zijn de meeste I-Kiribati (bewoners van Kiribati) nog nooit overseas geweest, toch koesteren ze allemaal bepaalde voorstellingen over hoe het buitenland eruitziet en hoe het leven er verloopt. In het kader van mijn masterproef antropologie heb ik onderzoek gedaan op Zuid-Tarawa, het hoofdeiland van Kiribati. Ik wilde niet alleen achterhalen hoe deze eilanders zich het buitenland voorstellen, maar ook inzicht krijgen in de oorsprong van deze denkbeelden en het verband met hun voorstellingen van ‘thuis’.

De 25-jarige Temariti* heeft Kiribati nog nooit verlaten. Hij woont al zijn hele leven op Zuid-Tarawa, waar meer dan een derde van de 100.000 I-Kiribati samenleeft op amper 15 vierkante kilometer. Zoals vele anderen is Temariti’s vader van een van de omringende eilanden (de outer islands) uitgeweken naar Zuid-Tarawa, dat het politieke, religieuze en educatieve centrum van het land vormt. Er is meer kans op betaald werk en in tegenstelling tot de meeste andere eilanden van Kiribati heeft men er elektriciteit, internet, een geasfalteerde hoofdweg, bussen en een aantal cafés. Door de overbevolking staat het leefmilieu er echter onder druk, geraken de natuurlijke hulpbronnen uitgeput en is de werkloosheid zeer hoog.

Ook al ligt Temariti niet wakker van de klimaatdreiging, toch twijfelt hij aan zijn toekomst op het eiland. Een betaalde job heeft hij nog niet gevonden, dus werkt hij als vrijwilliger in de hoop dat dit deuren opent. Eigenlijk droomt hij ervan naar de overzijde van de oceaan te verhuizen; maar emigreren is een ingewikkelde en dure onderneming. Het liefst zou hij naar Nieuw-Zeeland gaan, waar zijn beste vriend dankzij de jaarlijkse immigratieloterij terecht is gekomen. De winstkansen in deze loterij zijn echter heel klein…

Je vindt ook I-Kiribati als seizoenarbeider in Australië of Nieuw-Zeeland, als zeeman op container- en vissersschepen of als beursstudent aan buitenlandse universiteiten. Het feit dat de I-Kiribati meestal in het kader van werk of opleiding naar het buitenland reizen, wekt de indruk dat dit buitenland arbeids- en opleidingsmogelijkheden in overvloed biedt, in tegenstelling tot het eigen land. Thuis is er niets, terwijl elders de kansen voor het rapen liggen.

In hun voorstellingen van het buitenland maken I-Kiribati veel gebruik van contrasten met thuis: “hier is het zo, daar is het anders”. Ook al komen dergelijke radicale tegenstellingen meestal niet overeen met de realiteit, toch is het interessant ze te bestuderen. Ze wijzen immers op verborgen complexiteiten en geven ons een beter inzicht in de globale samenleving.

I-Kiribati gebruiken dergelijke tegenstellingen vaak als het gaat om de beschikbaarheid van consumptieartikelen. Ook al beschouwen zij de oceaan traditioneel niet als barrière, op dit vlak voelen zij zich op hun eiland wel degelijk geïsoleerd van de rest van de wereld. Van sinaasappelen tot elektronica, alles wat er voor het ‘moderne leven’ nodig is wordt geïmporteerd met de boot, is regelmatig niet verkrijgbaar en steeds duur. Overseas wordt bijgevolg geportretteerd als de plaats waar deze goederen geproduceerd worden en goedkoop en makkelijk te verkrijgen zijn. Dit beeld wordt niet alleen gevoed door westerse films, maar ook door verhalen en geschenken van reizigers. Ook voor Temariti lijkt het buitenland in dit opzicht ‘beter’ dan thuis: overseas heerst er overvloed, in Kiribati schaarste.

Deze tegenstellingen maken duidelijk hoe de I-Kiribati de ongelijke verhoudingen op wereldvlak ervaren. Door de beweging van mensen en informatie zijn ze zich bewust van de kansen en overvloed in het buitenland, ook al blijven deze voor hen grotendeels ontoegankelijk. Hun voorstellingen van het buitenland maken duidelijk dat wij allemaal aan de geglobaliseerde wereld deelnemen, maar helaas niet allemaal in dezelfde mate.

Toch betekent dit niet dat de eilandbewoners hun thuis als inherent slechter beoordelen als de wereld eromheen, integendeel. Velen willen helemaal niet verhuizen, zelfs Temariti twijfelt vaak. Precies over ‘thuis en daarbuiten’ hebben I-Kiribati gelijktijdig vaak meerdere en tegenstrijdige denkbeelden. Zo spreken zij over hun eilanden als over een paradijs waar je je avondeten gratis uit de zee kan halen, in tegenstelling tot overseas, waar je voor alles moet betalen. Ook het geografische isolement van Kiribati wordt vaak als iets positiefs gezien, omdat het hen beschermt tegen gevaren van buitenaf.

Deze tegenstellingen van ‘thuis’ en ‘daarbuiten’ worden gebruikt om te verklaren waarom Kiribati ‘beter’ is dan het buitenland en waarom men beter niet weg kan gaan. Zo benadrukt Temariti bijvoorbeeld de waarde van te katei ni Kiribati, de eigen cultuur en manier van leven, waarin vriendelijkheid en nauwe interactie met anderen van groot belang zijn. De eigen levenswijze staat dan in contrast met het westerse individualisme.

Door ‘thuis’ en ‘daarbuiten’ tegenover elkaar te plaatsen, distantiëren de I-Kiribati zich van het dominerende Westen en proberen te ontkennen dat deze twee schijnbare tegenpolen in werkelijkheid - door de beweging van mensen, goederen en informatie - sterk verstrengeld zijn. Deze verstrengeling tussen thuis en daarbuiten is goed waarneembar op het hoofdeiland. Om deze knoop te ontwarren, zeggen de I-Kiribati dat ‘het echte Kiribati’ eigenlijk niet op Zuid-Tarawa, maar op de geïdealiseerde outer islands ligt. Maar ook deze eilanden veranderen voortdurend en ook hun realiteit past niet in de tegenstelling ‘hier is het zo, daarbuiten is het anders’.

Hoewel de grenzen ‘thuis’ en ‘daarbuiten’ in de voorstellingen van de I-Kiribati voortdurend worden beklemtoond, zijn ze in realiteit toch erg wazig en moeilijk definieerbaar. Of Temariti ooit naar het buitenland zal verhuizen is moeilijk te zeggen. Maar door wat hij in zijn directe omgeving observeert, in de krant leest, in films ziet en van vrienden hoort, zal hij zijn voorstellingen van overzee verder ontwikkelen en aanpassen. Zo geeft ook hij commentaar op een wereld die ons allen verbindt en toch fundamenteel ongelijk is.

*Omwille van de anonimiteit is de naam gewijzigd.