‘Waarom zou het vals zijn als je er zelf achter staat?’
Hoe bevrijd is het zelfverklaarde lustobject?
Vrouwelijke seksualiteit is niet langer verwerpelijk en kan als troef worden uitgespeeld. Door zichzelf vrijwillig tot lustobject te maken, kan de vrouw haar eigen, bevrijde doelen bereiken. Dat deze gangbare overtuiging niet zonder problemen is, wordt duidelijk in de masterscriptie van Marjolein Van Bavel. Zij interviewde dertien vrouwen die naakt poseerden voor de Nederlandse Playboy in de jaren 1980.
Sinds de jaren 1990 en series zoals Sex and the City leerden we de moderne vrouw kennen als zelfbewust en sexy. Hooggehakt kiest zij ervoor om zichzelf te seksualiseren. Ze is in controle over haar seksualiteit, waardeert sex appeal en gebruikt het om haar onafhankelijkheid en bevrijding te onderstrepen. Aan vrouwen wordt verteld hoe zij seksuele macht genieten, een handige edge op de man. Deze nieuwe mentaliteit viel samen met de enorme toename aan geseksualiseerde vrouwenlichamen in de media doorheen de laatste decennia. De impact van die seksualisering op kinderen vormde voer voor uitgebreide debatten in academische kringen en media, maar inzicht in de effecten van seksualisering blijft beperkt. Met name de beleving van vrouwen die zichzelf seksualiseren werd nog onvoldoende onderzocht. Marjolein Van Bavels masterscriptie levert daartoe een belangrijke bijdrage. De manier waarop vrouwen terugblikken op hun ervaringen als naaktmodel in de jaren 1980, leert ons meer over de gangbare idee van actieve seksualisering als empowerment voor vrouwen.
Blond Ambition Babes
De voorbije decennia won het motto ‘sex sells’ aan nieuwe betekenis. Hoewel al langer bon ton in de reclamewereld, lijken nogal wat jonge vrouwen het nu zelf tot lijfspreuk te bombarderen. Glamourmodellen die hun lichaam gebruiken om carrière te maken en zich zo ontrekken aan hun bescheiden komaf, spreken tot de collectieve verbeelding. Het Britse naaktmodel Katie Price – alias Jordan – profileert zichzelf als een succesvolle zakenvrouw en wordt door heel wat jonge vrouwen als een voorbeeld van vrouwelijke agency gezien. Dichter bij huis verwierf Lesley-Ann Poppe faam door haar rondborstige verschijning in het programma Komen Eten. Zij maakte dankbaar gebruik van sex appeal om haar carrière een boost te geven. Haar fotoshoot voor Playboy beschreef ze zelfs als een ‘feminisme van de zuiverste soort’. Het was immers haar keuze als een zelfstandige vrouw. Ze zegt graag een lustobject te zijn (P-magazine 18.09.2012) en haar meidengroep gaf ze de naam B-A-B-E (Blond Ambition Babes).
Hoewel succesvol en bewonderd, worden deze vrouwen ook nog steeds veroordeeld en bespot. Dus hoe moeten we deze nieuwe attitude van de sterke en zelfgeseksualiseerde vrouw begrijpen? Marjolein Van Bavel onderzocht hoe deze nieuwe Sex and the City mentaliteit zich verhoudt tegenover de ideeën en ervaringen van vrouwen die poseerden voor Playboy in de jaren 1980, voor dat deze nieuwe attitude opgang maakte. Hoewel deze vrouwen zichzelf seksualiseerden door naakt te poseren voor een mannenblad, hadden zij niet het gevoel dat ze zelf seksualisering nastreefden. Het waren derden die hen tot seksobject maakten. De meeste van hen poseerden voor Playboy omdat het een eer was om in het klasseblad te verschijnen, omdat de artistieke fotografie hen aansprak of omdat ze werden aangetrokken door het avontuur, niet omdat ze zo nodig sexy wilden zijn. De meerderheid reageerde afkeurend op het inzetten van sex appeal om doelen te bereiken en probeerden hun ervaringen net te deseksualiseren.
Het vrijwillige lustobject
De ervaringen van deze vrouwen werpen een nieuw licht op vaak gehoorde argumenten die de hedendaagse geseksualiseerde dimensies van onze samenleving relativeren en met name benadrukken dat ‘babes’ er zelf voor kiezen. Zo zei Patrick De Witte naar aanleiding van de recente hetze rond Humo’s Pukkelpop 2012 bikinibabes rubriek dat meisjes zich wekelijks bij P-magazine aandienen voor een ‘babe-shoot’ (DS 22.08). Het Laatste Nieuws wees criticasters van de rubriek bovendien met de vinger omdat zij vergeten om ‘eens te vragen wat die meisjes daar nu zelf van vinden’ (LN 28.08). De krant liet terstond twee jonge vrouwen aan het woord die er geen graten in zagen en het zelfs als een compliment ervoeren. Al had één van hen liever op voorhand toestemming gegeven en zat ook het onderschrift ‘sex sells’ haar niet lekker. Onproblematisch is het dus niet.
Uit de interviews met de Playboy-modellen uit de jaren 1980 bleek bovendien dat ze er niet bij stilstonden hoe hun fotoreportage hen zou blijven achtervolgen. Hoewel zij aangaven dat zij er als jonge vrouw zelf voor kozen om te poseren, was het niet aangenaam om hier later in andere contexten mee geconfronteerd te worden. Wanneer zij het circuleren van deze foto’s niet konden controleren, zeker wanneer het om foto’s ging die zij zelf té vonden, beleefden zij dit negatief. Seksualisering werd door deze vrouwen dus niet als empowering ervaren. De vrouwen moesten zich daarentegen inspannen om zich in controle te kunnen voelen over hun ervaringen. Enkele vrouwen ondernamen bijvoorbeeld juridische stappen om de publicatie van ongewenste foto’s te voorkomen.
Valse macht
Marjolein Van Bavel suggereert dat het nieuwe beeld van de zich actief seksualiserende vrouw voortkomt uit een veranderde context. Een gevoel van controle bleek essentieel voor een positieve beleving bij de vrouwen binnen haar onderzoek. Het internet ontneemt je vandaag alle controle over de verspreiding van beeldmateriaal. De opkomst van een nieuwe, postfeministische subjectiviteit, gekenmerkt door het belang om seksueel wetend te zijn, maakt het moeilijker voor vrouwen om de eigen acties te deseksualiseren. Daar bovenop worden vrouwen aangemoedigd om zichzelf sex appeal aan te meten in een context waarin dit nog steeds veroordeeld wordt.
De nieuwe interpretatie is mogelijk een manier om deze acties te verzoenen met de idealen van keuzevrijheid en emancipatie die belangrijk zijn in onze hedendaagse samenleving. Dit wil allerminst zeggen dat de zelfseksualiserende vrouw een slachtoffer is. Toch is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen individuele pogingen om het eigen zelfbeeld veilig te stellen en tendensen in de maatschappij die erop gericht zijn om de continue stroom aan vrouwelijk naakt te rechtvaardigen. Mogelijk geeft het beeld van de sexy vrouw gekenmerkt door vrijheid en macht, een vals gevoel van empowerment.
Marjolein Van Bavel zet haar onderzoek momenteel verder aan University College London.
