Familienetwerkberaden: geeft krachtgericht werken superkrachten?

Familienetwerkberaden: geeft krachtgericht werken superkrachten?

Jana Tegethoff

Stel: uw kind wordt omwille van druggebruik door de rechtbank in een voorziening geplaatst en er wordt aan u gevraagd om uw familie en vrienden te betrekken bij het werken naar een oplossing. Wat denkt u?...

Stel: uw buurvrouw haar zoon wordt omwille van mishandeling uit huis geplaatst en alle buren worden gevraagd om deel te nemen aan veranderingen om deze jongere en het gezin te ondersteunen. Wat denkt u?...

… Samen met je netwerk werken, gewenst of ongewenst? Effectief of ineffectief?

In Vlaanderen blijft het aantal vragen in de jeugdhulpverlening nog steeds toenemen, ondanks de daling in het aandeel van kinderen en jongeren in de bevolkingspiramide. Dit is opmerkelijk! Er is nood aan werkende methodieken om kinderen en hun gezin uit een vaak vicieuze cirkel van problemen te houden. Minister Vandeurzen wenst dat er meer wordt ingezet op de krachten van de jongeren, hun ouders en mensen uit hun nabije omgeving. Maar, wat is een effectieve manier om het sociale netwerk van mensen te versterken? Er is nood aan aangepaste methodieken om de eigen krachten van gezinnen te analyseren en versterken. Eén van deze netwerkversterkende methodieken is het familienetwerkberaad.

Het familienetwerkberaad is een methodiek in de jeugdhulp die bijdraagt aan het versterken van sociale netwerken. Bij een familienetwerkberaad is er sprake van overleg tussen de cliënt, de familieleden, vrienden, anderen belangrijke personen voor het gezin en één of meer zorgverleners. Het doel is om krachtbronnen en mogelijkheden van het netwerk in kaart te brengen. Het uitgangspunt van deze methodiek is dat kinderen die nood hebben aan bescherming beter af zijn indien hun familie de verantwoordelijkheid voor het welzijn van het kind opneemt, in partnerschap met elkaar. De scriptie “Vermaatschappelijking van de zorg binnen de integrale jeugdhulp: effectiviteit van familienetwerkberaden” bestudeert deze methodiek binnen de literatuur en in de praktijk.

“Het familienetwerkberaad leidt niet tot betere uitkomsten voor het kind”. Dit was één van de conclusies van een recente meta-analyse over de effectiviteit van familienetwerkberaden. Na het uitvoeren van een literatuur onderzoek bij verschillende studies kan er echter vastgesteld worden dat er absoluut geen eenduidigheid bestaat in de literatuur over de effectiviteit van familienetwerkberaden. De resultaten van alle bestudeerde studies spreken elkaar tegen! Het voeren van effectiviteitsmetingen binnen de integrale jeugdhulp is wenselijk, maar zeer gecompliceerd. Een belangrijke bezorgdheid is dat er door effectiviteitsonderzoek risico bestaat dat het leidt tot een beperkt beeld van de hulpverlening, omdat er enkel aandacht wordt besteed aan de uitkomsten van de hulpverlening. Het is echter belangrijk dat er ook rekening gehouden wordt met de context, de aard van de cliënten en het proces van de hulpverlening. Effectiviteit kan dus best breder gezien worden. Zo kan de effectiviteit van een methodiek binnen de bijzondere jeugdzorg bepaald worden door andere factoren, zoals cliëntwaarderingen, het beëindigen van de hulpverlening of de doelrealisatie. Enkel focussen op de uitkomsten van een methodiek leidt tot de afwezigheid van het volledige beeld.

Aan de hand van een kwalitatief onderzoek met de belangrijkste contactpersonen van de jongeren en de hulpverleners, die beiden betrokken waren bij de familienetwerkberaden, werd onderzocht ‘hoe gezinnen het ervaren dat ze beroep moeten doen op hun netwerk, aan de hand van het familienetwerkberaad?’ Opvallend is dat het familienetwerkberaad niet altijd goede resultaten oplevert voor de jongeren, maar dat de meeste cliënten hierdoor wel een sterker netwerk hebben ontwikkeld. Het belang van een aanwezig en sterk netwerk is bij alle respondenten naar boven gekomen. Ondanks het feit dat het familienetwerkberaad geen garantie biedt op het slagen van de hulpverleningsdoelstellingen, ervaren de deelnemers een zeer hoge tevredenheid ten aanzien van de methodiek en merken ze veranderingen op in het gedrag van de jongere en andere deelnemende familieleden. Merkwaardig is dat de bevraagde hulpverleners aangeven dat het versterken van het netwerk van het betrokken gezin een neveneffect is van de methodiek, geen hoofddoelstelling.

“Het netwerk maakt je sterker, zorgt ervoor dat je er niet alleen voor staat en je kunt er veel meer mee bereiken.” (Respondent).

In verschillende literatuurteksten wordt het familienetwerkberaad beschreven als een methodiek waarbij enkele vaste fasen gevolgd moeten worden. Verder worden er indicaties gegeven over de verdere uitvoering van de interventie, bijvoorbeeld: de rol van de hulpverlener, de deelnemers aan het netwerk en de opvolging na het familienetwerkberaad. Binnen het uitgevoerde onderzoek is er echter nauwelijks sprake van modelgetrouwheid van de interventie. “Bij interventies binnen de bijzondere jeugdzorg zou er net geen vast model gebruikt mogen worden, aangezien elke familie anders is en andere noden heeft”, aldus een hulpverlener.

In de sociale wetenschappen worden verschillende methodieken beschreven als inefficiënt indien een bepaalde score of effect niet bereikt wordt. Dit onderzoek naar familienetwerkberaden heeft aangetoond dat de sociale realiteit zeer complex is, waardoor het niet altijd wenselijk is om te werken met algemene procedures en methodieken. Er is nood aan het combineren van objectieve resultaten van de interventie met de subjectieve beleving van de gebruikers en cliënten.

Er kan gesteld worden dat het familienetwerkberaad geen wondermiddel is dat alle problemen van de baan schuift, maar dit betekent niet dat het geen effectieve methodiek is. Desondanks er misschien niet meer begeleidingsdoelstellingen worden behaald dan bij de reguliere hulpverlening, geeft deze methodiek superkrachten. Mensen herontdekken hun netwerk en de meerwaarde hiervan, wat een onschatbare kracht is voor lang termijn. Ik opteer ervoor om deze methodiek standaard in elke jeugdhulpverlening te implementeren, zodat elk gezin kan werken aan hun superkracht en zo hun eigen leven meer in handen kan nemen!