"Een zwangerschapstest" voor baarmoederhalskanker?
Baarmoederhalskanker: een diagnose die jaarlijks meer dan 450 000 vrouwen wereldwijd te horen krijgen. Deze tweede meest voorkomende kanker bij vrouwen is het gevolg van een seksueel overdraagbare aandoening (soa), veroorzaakt door hoog-risico humane papillomavirussen (HPV in het Engels). Baarmoederhalskanker is in ons land verantwoordelijk voor bijna 190 overlijdens per jaar. Geschat wordt dat bijna 90 procent daarvan had vermeden kunnen worden met een regelmatige screening. Verbetering van deze screening is het topic van mijn masterthesis.
Baarmoederhalskanker: Wat is dat juist?
Tot 80% van de vrouwen wereldwijd zal ooit een infectie met HPV doormaken, toch zal bij 40-70% van de geïnfecteerde vrouwen de infectie zonder specifieke, waarneembare symptomen, verdwijnen. Maar als het virus na 18 maanden nog steeds niet uit het lichaam verdwenen is, kan de chronische infectie letsels veroorzaken die, als ze niet worden behandeld, zich na 10-15 jaar in baarmoederhalskanker kunnen omzetten. Baarmoederhalskanker ontwikkelt geleidelijk uit deze zogenaamde precancereuze letsels in de wand van de baarmoederhals die de baarmoeder verbindt met de vagina.
Screening naar baarmoederhalskanker en vaccinatie: is het nuttig?
In de Westerse wereld is de screening naar baarmoederhalskanker, om verdachte letsels op tijd te ontdekken en te behandelen, best uitgebreid. Vanaf de leeftijd van 25 jaar worden vrouwen opgeroepen om een driejaarlijks uitstrijkje te laten nemen bij de gynaecoloog. Wanneer er toch afwijkende precancereuze cellen op het uitstrijkje worden gevonden wordt de patiënte halfjaarlijks opgevolgd en worden er bijkomende onderzoeken gedaan. Ten slotte is men sinds enkele jaren ook begonnen met het vaccineren van jonge vrouwen tegen een aantal verschillende hoog risico-HPV virussen. Het vaccin heeft echter enkele nadelen: zo moet het voor een optimale werking worden toegediend vooraleer het eerste seksueel contact, waardoor er nog steeds een grote groep vrouwen bestaat die geen baat heeft bij dit vaccin. Bovendien geeft het geen volledige bescherming omdat in drie van de tien gevallen baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door een ander type HPV-virus dan diegene gebruikt in het vaccin. Ondanks de bestaande screeningsmethoden en vaccinatie komt baarmoederhalskanker en de daaraan gekoppelde overlijdens in de derdewereldlanden nog veel vaker voor. Dat kan verklaard worden door het verschil in sociologische en medische omstandigheden enerzijds en de variabele seksuele culturen anderzijds. Een tekort aan getraind personeel en goed uitgeruste laboratoria en de moeilijke sensibilisatie en mobilisatie van de vrouwelijke populatie voor de drie jaarlijkse screening zijn hierbij vaak terugkerende problemen. Daarom is er vandaag de dag een duidelijke vraag naar betere screeningsmethoden die ook toepasbaar zijn in derdewereldlanden.
Eiwitten gebruiken om te screenen?
Proteïnen of eiwitten komen overal in het menselijk lichaam voor en hebben uiteenlopende functies in verschillende processen als transport- of communicatie molecule, enzyme,… Door de veelzijdigheid van deze proteïnen kan men ze gebruiken als biomerker. Biomerkers zijn meestal proteïnen die informatie kunnen weergeven over de biofysiologische staat waarin een cel of weefsel verkeert. Voor baarmoederhalskanker wil dit zeggen: kan men op basis van een bepaald eiwit een onderscheid gaan maken tussen patiënten met een risico op het krijgen van baarmoederhalskanker t.o.v. gezonde personen? Bovendien zou men bij een patiënt met een hoog risico liefst een grote hoeveelheid van deze biomerker terugvinden terwijl deze hoeveelheid eiwit bij gezonde personen zo laag mogelijk tot afwezig moet zijn. In mijn masterthesis zijn we op zoek gegaan naar zo’n biomerker voor baarmoederhalskanker, afkomstig uit het cervicovaginaal vocht (CVV) van patiënten met een laag risico (LSIL) of hoog risico (HSIL) precancereus letsel. CVV is vocht dat werd verkregen uit een spoeling van de baarmoederhals met vijf procent azijnzuur, uitgevoerd door een gynaecoloog.
Voorgaand onderzoek binnen onze onderzoeksgroep heeft verschillende kandidaat biomerkers voor baarmoederhalskanker geïdentificeerd in het cervicovaginaal vocht. Vijftien van deze eiwitten werden verder onderzocht tijdens de masterthesis. De eiwitten werden geanalyseerd d.m.v. massaspectrometrie. Kort en simpel uitgelegd kan men het proces van de massaspectrometrische techniek die wij gebruikten vergelijken met bijvoorbeeld de telling van alle rode vrachtwagens op een stuk autostrade op het totaal aantal voortuigen dat daar passeert. Met deze techniek kan men dus in de verschillende patiëntenstalen de aanwezigheid en de hoeveelheid van deze vijftien specifieke eiwitten gaan bepalen op de meer dan 1000 verschillende eiwitten die men kan terug vinden in CVV. Er werden stalen van gezonde personen getest, maar ook van patiënten met LSIL- en HSIL-letsels.
Alfa-actinine 4 (ACTN4) kwam uit de vijftien onderzochte eiwitten naar voor als een goede kandidaat biomerker. Het eiwit werd namelijk in alle patiëntenstalen teruggevonden maar niet in stalen van gezonde personen. We hebben in het masterthesisonderzoek kunnen bevestigen dat ACTN4 dus gebruikt zou kunnen worden om gezonde van precancereuze patiënten te onderscheiden. Verder werd er ook voor de eerste maal aangetoond dat ACTN4 in 95 procent van de gevallen de laag risico- en hoog risico patiënten voor baarmoederhalskanker correct van elkaar kon onderscheiden. Bovendien heeft ACTN4 een functie in het cytoskelet van een cel. D.w.z. dat het eiwit een rol speelt in hoe een cel er uiterlijk uitziet. Omdat een kankercel een ander uitzicht heeft dan een gewone cel, kan een teveel aan ACTN4 mee aan de basis liggen van deze oncogene celveranderingen die plaats vinden bij de precancereuze baarmoederhalsletsels.
Het principe van een zwangerschapstest gebruiken als diagnostische test
Omdat er in derdewereldlanden vaak geen getraind personeel en gespecialiseerde diagnoselaboratoria aanwezig zijn, gaan wetenschappers op zoek naar een makkelijke, snelle en correcte screeningsmethode die het arbeidsintensieve en het niet altijd correcte uitstrijkje kan vervangen. Een test gebaseerd op het principe van een zwangerschapstest zou hiervoor gebruikt kunnen worden. Bij een zwangerschapstest verschijnt er een gekleurde lijn als de persoon zwanger is en een controlelijn om te bevestigen dat de test gelukt is. De gekleurde lijn is gebaseerd op de aanwezigheid van de biomerker hCG in de ochtendurine. Wanneer men de hCG nu zou vervangen door ACTN4 heeft men in theorie een diagnostische test voor baarmoederhalskanker die met 100% zekerheid gezonde van risico lopende patiënten kan onderscheiden. In de onderzoeksgroep zijn de eerste stappen naar een biomerker voor baarmoederhalskanker zeker gezet, maar in de toekomst is onderzoek op duizenden patiëntenstalen noodzakelijk om deze resultaten ook definitief te kunnen bevestigen, maar het idee van “een zwangerschapstest voor baarmoederhalskanker” is zeker niet onrealistisch.
