Van volksverheffing tot ‘pretliteratuur’? De evolutie van De Standaard der Letteren tussen 1956 en 2011

Persbericht

De Standaard der Letteren discrimineert vrouwen en jongeren

De Standaard der Letteren, de literaire bijlage van kwaliteitskrant De Standaard, heeft in vergelijking met de jaren vijftig nog altijd weinig aandacht voor de populairdere boekengenres, zoals chicklit, fantasy of kookboeken, die vooral bij jongeren en vrouwen in de smaak vallen. Toch wordt de bijlage op andere vlakken wel steeds toegankelijker en aantrekkelijker voor een breed publiek.

Dat blijkt uit de masterproef van Renée Moernaut, studente van de master Journalistiek aan de Erasmushogeschool Brussel (Departement Toegepaste Taalkunde), die de evolutie van De Standaard der Letteren tussen 1956 en 2011 bestudeerde. Daarvoor analyseerde ze 635 berichten, waaronder 423 recensies, die in die periode in de bijlage verschenen. Voor elk van die artikels beschreef ze een aantal kenmerken, zoals de lengte van het artikel, het geslacht van de journalist of het genre van het gerecenseerde boek.

'Tijdens die periode van 55 jaar maakte de boekenbijlage van De Standaard een hele evolutie door’, zegt Renée Moernaut. ‘Wanneer je een exemplaar van De Standaard der Letteren uit 1956 naast een versie uit 2011 legt, lijkt het op het eerste gezicht alsof die twee krantenbijlagen helemaal niets met elkaar gemeen hebben. Maar schijn bedriegt: als je de bijlagen van dichterbij bekijkt, merk je al snel dat De Standaard der Letteren op enkele belangrijke vlakken niet of nauwelijks geëvolueerd is.’

Oude tradities

De redactie van De Standaard der Letteren blijft oude tradities inderdaad trouw, zelfs als ze niet zo vriendelijk zijn voor vrouwen, jongeren en liefhebbers van hypes en boeken die gemakkelijk weg lezen. Net zoals in de jaren vijftig krijgen jeugd- en kinderboeken dus nog steeds zelden een recensie. Dat geldt ook voor fantasy-, horror- of romantische boeken. De recente hypes, rond kookboeken of celebrity-biografieën bijvoorbeeld, worden al helemaal genegeerd. ‘Geen Twilight, Confessions of a Shopaholic, Dagelijkse Kost (van Eén-kok Jeroen Meus) of de biografie van Angelina Jolie, dus, in De Standaard der Letteren.’

Merkwaardig: die genres behoren nochtans tot de topfavorieten van veel jongere lezers en vrouwen. Dat verklaart meteen ook waarom, tot en met 2011, maar één op de vijf gerecenseerde auteurs een vrouw is: de boeken die vrouwen schrijven, behoren ook vaker tot die populaire genres. ‘De, nog altijd vooral mannelijke en hogeropgeleide, recensenten schrijven dus nog steeds in de eerste plaats voor en over een publiek van gelijkgezinden’, besluit Renée Moernaut.

Korte berichtjes met sterren

Toch evolueert De Standaard der Letteren op andere vlakken wel tot een meer democratische en commercieel gerichte boekenbijlage: ze wordt dus toegankelijker, aantrekkelijker en speelt meer in op de smaak van een breed publiek en de moderne kwaliteitsnormen.

Lange recensies worden steeds vaker vervangen door kortere, hapklare berichtjes met veel (grote) foto’s. Het aantal sterren dat een boek daarbij krijgt toegekend, wijst de lezer snel de weg naar de topfavorieten van de redactie. ‘Net zoals films krijgen ook boeken sinds een aantal jaar nul tot vijf sterren toegekend. Als lezer hoef je op die manier zelfs niet meer de moeite te doen om de recensie volledig te lezen. De sterren vormen een korte maar ongenuanceerde samenvatting.’

Een beperkt aantal populairdere genres, zoals de strip, de historische roman of de autobiografie, krijgt de laatste jaren bovendien wel een plaats naast de klassieke literaire roman of het geschiedenisboek. Bij voorkeur vallen die boeken op de een of andere manier op: Ze hebben vaak een literaire prijs gewonnen of staan in een bestsellerlijst. Doorgaans zijn ze ook uitgegeven bij een grote Vlaamse of Nederlandse uitgeverij. En meestal hebben ze een bekende, Engelstalige of Nederlandstalige auteur. Maar steeds vaker moeten recensies ook wijken, bijvoorbeeld voor meer aantrekkelijke interviews, columns, boekentops en -tips of nieuwsberichtjes.

‘Pas vanaf de jaren 2000 is het dus mogelijk dat een strip van Batman besproken wordt vlak naast een recensie van een roman van Jeroen Brouwers of, steeds vaker, een interview met de auteur. Voor die tijd was dat een taboe in De Standaard der Letteren, hoewel die strips toen ook al immens populair waren en misschien zelfs meer lezers hadden dan de boeken van een auteur als Brouwers.’

Tussen elitair en populair in

‘Boekenbijlagen van kranten krijgen de laatste jaren vaak de kritiek dat ze of te elitair en moeilijk zijn, of te populair en plat. Maar die kritiek weet De Standaard der Letteren handig te ontwijken’, besluit Renée Moernaut. ‘De redactie van de boekenbijlage slaagt dus in haar missie voor de jaren 2000: De Standaard der Letteren is een ernstige literaire bijlage die blijft voortbouwen op een lange traditie, maar die ook mee is met de recente ontwikkelingen en – tot op zekere hoogte – aandacht heeft voor de noden en wensen van het moderne publiek. Maar daarbij laten de redacteurs wel enkele groepen lezers in de kou staan: jongeren en vrouwen worden nog altijd vergeten.’