Tonal Synchrony Based on Harmonic and Pentatonic Series:

                    Martine Van Puyvelde
 
Tonale synchroniciteit : is muziek onze eerste vorm van communicatie?
“De voorouders van de mens gebruikten muzikale tonen om te communiceren voor zij de kracht van gearticuleerde spraak hadden verworven,” schreef Darwin in 1872. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel ontdekten dat ook jonge baby’s muzikale tonen hanteren als communicatie vooraleer ze in staat zijn woorden te begrijpen en gebruiken.
 
Dat volwassen personen spontaan ‘anders’ gaan praten tegen een baby dan tegen een andere volwassene werd reeds wereldwijd bij moeders onderzocht. ‘Motherese’ is de melodieuze en ritmische taal die moeders gebruiken om te praten tegen hun baby, een wijze van communiceren die doorheen de jaren ‘communicatieve muzikaliteit’ werd genoemd en volgens wetenschappers een aandachtstrekkende en emotieregulerende functie heeft.
 
In hun zoektocht naar onbewuste prereflectieve communicatiekanalen tussen moeders en jonge baby’s gingen de onderzoekers na of die communicatieve muzikaliteit misschien méér kon betekenen dan enkel de weerspiegeling van een melodieuze moederstem. Bevat motherese misschien echt concrete muzikale elementen en kan muziek voor een baby misschien zelfs een hulpmiddel zijn om de communicatie met zijn moeder aan te gaan? Met andere woorden, spreekt de baby de taal van de muziek voordat hij de taal van de woorden begrijpt?
 
Om een antwoord te vinden op deze vragen werden uit opnames van spontane spelmomenten tussen mama’s en hun 3-maand oude baby alle betekenisvolle geluiden van de baby geselecteerd –dit wil zeggen geluiden voortgebracht door het trillen van de stembanden waar gemakkelijk een frequentie- of toonhoogte aan kon worden toegeschreven. Het is rond deze vocale uitingen van de baby dat professionele musici op zoek gingen naar een ‘tonale context’ in de vorm van boventonen of pentatonische stelsels. Waarom de onderzoekers nu net voor deze muzikale systemen kozen, heeft alles te maken met het natuurgerelateerde aspect ervan. Zij willen dan ook een differentiatie maken tussen muziek en tonaliteit. Tonaliteit sluit volgens hen sterk aan bij het concept van een boventoonreeks. Bovendien kan dit concept aan een universele benadering van toonvorming gelinkt worden, in die zin dat boventonen de basis van tonaliteit vormen doorheen crossculturele muziekstelsels. Muziek daarentegen is eerder een culturele afleiding hiervan, namelijk datgene wat de mens ermee gaat doen.
 
Maar wat zijn nu precies boventonen en wat is pentatoniek? De boventoonreeks is een natuurkundig fenomeen. Een beetje vergelijkbaar met het gegeven dat wit licht uit alle kleuren van een spectrum bestaat, is bijna iedere klank in onze omgeving samengesteld uit een reeks van simultaan resonerende tonen die boventonen, harmonieken of natuurtonen worden genoemd. Ook de menselijke stem produceert klanken die rijk zijn aan boventonen en reeds in de baarmoeder wordt een baby er door omringd. De menselijke beenderstructuur van de mama blijkt immers een excellente geleider van boventonen te zijn.
Het verhoudingsschema van een boventoonreeks bezit een hiërarchische structuur en kan best begrepen worden aan de hand van het trillen van een snaar. Wanneer een snaar aan het trillen wordt gebracht, correspondeert de klank die door ons gehoor bewust wordt waargenomen met de laagste frequentie in de boventoonreeks, de grondtoon. Echter, samen met deze grondtoon resoneren nog een aantal zachter klinkende tonen mee volgens een vaststaand verhoudingsschema. Dit zijn de boventonen. Ze harmoniseren met de grondtoon en geven zo de indruk van één enkele klank. Het is de relatieve sterkte van al deze meeklinkende boventonen die de kleur en kwaliteit van de gehoorde toon zal bepalen en die maakt dat we in staat zijn de klank van een trompet, maar evenzeer als baby, de klank van de stem van onze moeder te herkennen. O wondere natuur als we ons herinneren dat het net die boventonen zijn die door mama’s lichaam worden getransporteerd. De frequentie van iedere boventoon in een boventoonreeks is een wiskundig meervoud van de frequentie van de laagste grondtoon die we bewust waarnemen. Pythagoras gaf reeds aan dat hoe eenvoudiger de verhouding tussen de frequenties van twee (boven)tonen, hoe meer consonant (lees: aangenaam om naar te luisteren) we deze twee tonen waarnemen. Het zijn dan ook deze eenvoudige frequentieverhoudingen die de basis vormen van ons westers concept van tonaliteit.
Het andere systeem, anhemitonische pentatoniek, kan beschouwd worden als een niet-westerse culturele deductie van deze eenvoudige frequentieverhoudingen. Het is een opeenstapeling van vijf tonen die zich tot elkaar verhouden met eenzelfde eenvoudige frequentieverhouding 3 tot 2.
 
Frequentieanalyses toonden aan dat bijna 85% van 558 bestudeerde vocale interacties tussen mama en baby een gezamenlijke co-constructie bevatten van natuurgerelateerde toonstelsels waarvan ongeveer 70% gebaseerd was op een boventoonreeks en 30% op pentatoniek. Deze tonale momenten bleken doorweven te zijn met imitaties van toonhoogtes en frequentieverhoudingen tussen mama en baby. Baby’s imiteerden hun mama tweemaal zoveel dan omgekeerd. Bovendien blijken mama’s hun baby een aangenaam luistergevoel te willen verschaffen want de tonale boventoonreeks-momenten bleken hoofdzakelijk uit de meest eenvoudige of consonante frequentieverhoudingen van Pythagoras te bestaan.
Deze onbewuste communicatie van toonuitwisselingen verloopt op een razendsnel tempo. Moeder en baby “tunen” snel op elkaar in en uit via een alternerend patroon van tonale en niet-tonale momenten. Het gebruik van tonaliteit en atonaliteit in muziek heeft alles te maken met spanning en ontspanning en mogelijk reflecteert de tonale ontmoeting van moeder en baby een uitwisseling van emotionele signalen op een prereflectief en onbewust communicatieniveau. Gemiddeld duurt een tonaal moment 3 seconden en de totale duur van al die momenten verschilt tussen de dyades. De onderzoekers gaan nu verder na of deze duur gelinkt is aan belangrijke emotionele aspecten van een vroege moeder-kind relatie zoals de hechting tussen moeder en kind.
Het nieuw concept werd “tonale synchroniciteit” gedoopt. Synchroniciteit is een term uit de ontwikkelingspsychologie die verwijst naar de tijdsgerelateerde coördinatie van gedragsmatige, affectieve en biologische ritmen tussen moeders en baby’s. Met tonale synchroniciteit wordt de combinatie van een tonale en temporele analyse uitgedrukt.
 
De onderzoekers besluiten dat motherese gelinkt kan worden aan muziek, in die zin dat zowel motherese als muziek een zelfde universele natuurgerelateerde bron delen, namelijk de boventoonreeks. Deze muzikale taal die moeders onder hun woordenstroom onbewust aanreiken, wordt door baby’s gretig aangenomen. In de poging van de mens om verbinding met zijn omgeving te creëren, blijkt muziek een prominente plaats in te nemen, zowel in de evolutie van de mensheid als in de ontwikkeling van een pril uniek mensenleven.