Tickling your fancy while pouring out the charms: Dandyisme van het verleden en het heden

 Dartele dandy, where you gonna go now?

Het woord “dandy” kan verschillende beelden oproepen: de ene zal denken aan een verwijfd figuur die in de Londense straten rondhuppelt, de andere zal het associëren met het lied van The Kinks of met literaire figuren zoals Charles Baudelaire. Hoe dan ook, deze beelden zullen steevast een constante hebben, namelijk dat de dandy een stijlvol iemand is die veel aandacht besteedt aan zijn uiterlijk en graag opschept met zijn intellectuele kennis. Tegenwoordig bestaat er dan nog zoiets als de metroseksueel – een man die niet bang is om zijn vrouwelijke kantjes in de verf te zetten- en de pop dandy die vooral zijn gading vindt in de glamrock. In mijn masterscriptie heb ik de oorsprong en evolutie van dit flamboyante personage neergepend, beginnende met George ‘Beau’ Brummell, Jules Barbey D’Aurevilly en de ultieme fin-de-siècle dandy Oscar Wilde. Volgens mijn studie zijn deze excentriekelingen niet enkel gebonden aan een bepaalde historische context, maar verlenen ze zelfs specifieke kenmerken aan hedendaagse media zoals film, mode en muziek. Dit spoorde me aan om twee muzikanten, David Bowie en Johannes Verschaeve van de Belgische band The Van Jets, als case study te kiezen om te onderzoeken in hoeverre zij nog beantwoorden aan het prototypische dandyeske beeld. Beiden maken gebruik van een alter ego –de buitenaardse Ziggy Stardus als die van Bowie- om zichzelf creatief uit te dagen en om als echte contemporaine dandies op het podium te staan. Mijn conclusie was dat de historische dandies zoals Oscar Wilde en Brummell bepaalde parallellen vertonen met de hedendaagse: hun voornaamste doelstelling is nog steeds zien en gezien worden en hun zin voor verzet tegen de gangbare mentaliteit van de maatschappij blijft onveranderlijk. Hun hunkering naar aandacht en de belangstelling die wij hen graag verlenen is nog steeds niet anders. De dandy is nog steeds een bron voor fascinatie en inspiratie met zijn gevoel voor frivoliteit en stijl.

Mijn interesse voor de dandy werd aangewakkerd op vijftienjarige leeftijd toen ik me verdiepte in Britse muziek zoals The Libertines. Zij zongen over het over ene Dorian Gray (“Oh wouldn’t it be nice to be Dorian Gray, just for a day” in het nummer ‘Narcissist’) en zo kreeg ik de auteur Oscar Wilde in het vizier. In zijn roman The Picture of Dorian Gray genoot ik van de amusante uitspraken van het personage Lord Henry Wotton. Mijn fascinatie verschoof dan meer naar de schrijver van het boek door zijn excentrieke uitstraling en vernuftige citaten. Aangezien Oscar Wilde steevast het label van dandy krijgt opgeplakt, kwam ik op het idee om het dandyisme in een bredere context te onderzoeken en te achterhalen of deze vandaag de dag nog steeds weerklank heeft. Zo werd ik al snel geconfronteerd met het probleem van de aflijning van de dandy, want hij komt in verschillende vormen en periodes voor. Er bestaat wel een prototypisch beeld zoals Jules Barbey D’Aurevilly deze omschreef in zijn bekende essay “Du Dandysme et George Brummell”, maar die is niet helemaal hetzelfde als de Lady Gaga’s of Elton Johns van nu. Ik begon met de meest voor de hand liggende kenmerken te isoleren, zijnde de speelsheid die steeds wordt gehanteerd en de manier waarop de dandy de nadruk legt op uiterlijk vertoon om zichzelf de rol van rebel aan te meten. Essentieel is het feit dat het dandyisme een soort van rollenspel is; de dandy is een creatie en dus een pose die iemand aanneemt. Die pose is meestal een uitvergroting waarin de persoon in kwestie zijn gevoel voor dramatiek kwijt kan. De rol van dandy moet bewust en op een serieuze manier gespeeld worden, want anders verliest hij de ironie die zo belangrijk is. Deze ironie heeft hij nodig om de maatschappelijke regels aan zijn laars te lappen en maakt hem tot de rasechte speelvogel die hij is. Zoek enkele citaten op van Oscar Wilde en je snapt meteen hoe hij de maatschappelijke conventies bespot. Deze flamboyante figuur bestaat dus niet enkel uit een excentrieke verpakking, hoewel die uiteindelijk gebruikt wordt om de aandacht te trekken zodat er genoeg belangstelling is als de inhoud wordt verkondigd.

 De dandy, of specifieker de pop dandy zoals Stan Hawkins heeft aangetoond in zijn studie, heeft vaak een androgyn uiterlijk. Zo wil hij de twijfels omtrent seksualiteit expliciet tentoonstellen en geeft hij vorm aan de aliënatie tegenover de grenzen van de seksen. David Bowie mocht in zijn rol van Ziggy Stardust wel uitgescholden worden voor “queer”, hij ontketende in de jaren ’70 een revolutie door aan te tonen dat er een continuïteit bestaat tussen mannen, vrouwen, hetero’s, homo’s en biseksuelen. Het maakte niets uit als een meisje kort haar had of als een jongen make up droeg. Dit ging Ziggy uitvergroten door extravagante kostuums te dragen en overdreven make up op zijn gezicht te smeren. Zo kon hij zich ook distantiëren van de maatschappelijk vastgelegde grenzen en kon hij onderzoeken hoe ver hij zichzelf kon drijven binnen het alter ego dat hij had gecreëerd. Na verloop van tijd werd het Ziggy masker zijn ware gelaat, waardoor zijn pose als dandy niet langer bewust werd gespeeld. Hij vergat de grenzen binnen zijn menselijke bestaan en moet afstand nemen van zijn personage. Want een buitenaards wezen heeft nu eenmaal andere standaarden dan een mens, niet? Dan is Johannes Verschaeve van The Van Jets beter af, want hij heeft zijn alter ego steviger in de hand. Hij heeft op voorhand de grenzen van zijn pose vastgelegd, waardoor hij minder risico heeft om zich in zijn personage te verliezen. In de film Velvet Goldmine wordt weergegeven hoe Brian Slade zijn rol als Maxwell Demon te ver laat wegdrijven van zijn ware identiteit. De film opent met een scène waarin Maxwell Demon wordt vermoord, wat een reclamestunt blijkt te zijn. Snel wordt duidelijk hoe Brian Slade het excentrieke gehalte van zijn alter ego niet langer kan bedwingen. Deze film is geïnspireerd door het Ziggy Stardust-tijdperk; Brian Slade en David Bowie ondervonden aan de levende lijve hoe het dandyeske leven de menselijke zwaktes uitdaagt. Eenmaal de grenzen worden overschreden, is het moeilijk om de rol te rug toe te keren. Een beetje zoals een verslaafde zijn gewoontes niet zomaar kan opgeven en steeds probeert de grenzen te verleggen.

Ik wilde aantonen hoe een literair personage het echte leven kan insijpelen en overeind kan blijven staan doorheen de decennia en zelfs de eeuwen. Ik geloof er in dat de dandy niet vast hangt aan de 18de of 19de eeuw, maar een belangrijke plaats in de maatschappij heeft. We voelen ons steeds aangetrokken tot excentrieke persoonlijkheden en daarom leek de dandy me de meest ideale figuur om een mastersciptie aan te wijden. Als we vandaag kijken naar Lady Gaga wordt al vlug duidelijk hoe typisch dandyeske kenmerken zullen blijven overleven in de show business en hoe deze figuren in al hun vormen en kleuren onze belangstelling weten vast te houden. Want een kleurrijke pauw is veel leuker om naar te kijken dan een grijze mus, toch?