Kennis en implementatie van richtlijnen m.b.t. ulcus cruris venosum bij verpleegkundigen op geriatrische afdelingen

Chloé Desmedt
Persbericht

“Gebrekkig wondmanagement is het gevolg van een verpleegkundig kennistekort” of is er meer aan de hand?

Veneuze beenulcera: Het zegt u waarschijnlijk weinig, maar voor veel mensen betekenen ze de nagel aan hun doodskist. Hun impact laat zich gelden op zowel de individuele zorgvrager als op de internationale gezondheidszorg en die impact belooft in de toekomst alleen maar toe te nemen. Om aan deze stijgende zorgnood tegemoet te komen, moet meer dan ooit gerekend kunnen worden op bekwame verpleegkundigen.

Veneuze wat?

Veneuze beenulcera (ulcus cruris venosum) zijn de vaakst voorkomende vorm van chronische wonden. Ze komen doorgaans voor aan het onderbeen en ontstaan als gevolg van diverse vaatproblematieken.

Voor veel patiënten gaan deze hardnekkige wonden gepaard met o.a. pijn, ongemakken bij het wassen en bewegen, gevoelens van schaamte en een negatief zelfbeeld. Daarnaast betekenen ze vaak een grote financiële belasting die het gevolg is van heel wat directe en indirecte kosten zoals ziekenhuiskosten, kosten voor wondzorgmateriaal, het wegvallen van de mogelijkheid om een beroep uit te oefenen etc.

Al deze factoren resulteren in een significante daling van de levenskwaliteit van de zorgvrager. Bovendien kan het ertoe leiden dat patiënten in sociale isolatie terechtkomen en/of te kampen krijgen met uiteenlopende vormen van depressie.

Ook de internationale gezondheidszorg blijft in dit verhaal niet gespaard. Zo behoren de uitgaven van de gezondheidszorg die gespendeerd worden aan wondproblematieken tot de snelst groeiende van alle zorgdomeinen, met een stijging van meer dan 7% per jaar. In westerse landen zou 1% van alle zorg gerelateerde kosten daarbij worden uitgegeven aan het management van veneuze beenulcera.

Naar de toekomst toe wordt trouwens verwacht dat het voorkomen van veneuze beenulcera drastisch zal stijgen. Dat is nog maar eens het gevolg van de alom besproken (dubbele) vergrijzing, in combinatie met een toename van het aantal leeftijd geassocieerde en systemische aandoening (bv. diabetes en obesitas).

Veneuze beenulcera zijn dus allesbehalve een ver-van-mijn-bed-show. Het is daarom belangrijk dat de gezondheidszorg tegemoet komt aan de stijgende zorgnood die deze wonden met zich meebrengen.

De rol van de verpleegkundige

Sinds jaar en dag wordt het wondmanagement toegeschreven aan het verpleegkundig beroep. Dit in tegenstelling tot vele andere zorgdomeinen, waarin de medische sector vaak domineert.

Dankzij hun langdurig contact met de patiënt zijn verpleegkundigen immers in staat om signalen van een vertraagde wondheling (bv. infectietekenen) als eerste vast te stellen en hierop vervolgens adequaat te reageren. Ze staan met andere woorden in voor de sleutelobservaties waarop het wondmanagement gebaseerd is.

Het is dan ook niet ondenkbaar dat een verpleegkundig kennistekort hieromtrent kan leiden tot een rapportage van incorrecte observaties naar de arts toe. Dat resulteert op zijn beurt mogelijks in een foutieve diagnose en de opstart van een inadequate wondbehandeling, met alle gevolgen van dien.

Naast hun rol als observator voeren verpleegkundigen verder ook handelingen uit die, indien inadequaat uitgevoerd, kunnen leiden tot een belemmering van het wondhelingsproces of zelfs trauma en pijn kunnen veroorzaken.

De verpleegkundige kennis en vaardigheden m.b.t. wondmanagement zijn op die manier een bepalende factor voor de zorgkwaliteit bij patiënten met veneuze beenulcera.

Een verpleegkundig kennistekort?

Om een zo goed mogelijke kwaliteit van zorg te realiseren, moet het wondmanagement gebaseerd zijn op het best beschikbare wetenschappelijke bewijsmateriaal. In de klinische praktijk wordt echter vastgesteld dat verpleegkundigen terughoudend zijn in het gebruik van wetenschappelijk gefundeerde richtlijnen, in het bijzonder binnen het domein van het wondmanagement.

Dat maakt dat het verpleegkundig kennisniveau m.b.t. wondmanagement vaak suboptimaal is. Zo worden o.a. tekortkomingen vastgesteld op vlak van infectiemanagement en het gebruik van wondproducten. In het management van veneuze beenulcera worden dan weer kennistekorten gezien op vlak van klinisch beeld, ontstaansmechanisme en compressietherapie (het aanbrengen van korte-en lange rekverbanden).

Vooral bij dat laatste moet aan de alarmbel worden getrokken. Het inadequaat aanbrengen van compressietherapie kan namelijk leiden tot ineffectiviteit van de behandeling of ongewenste effecten zoals drukletsels, schaafwonden, nieuwe ulcera en pijn.

Een verpleegkundig kennistekort aanpakken: makkelijker gezegd dan gedaan.

Om een breder inzicht te krijgen in de verschillende factoren die het verpleegkundig kennisniveau beïnvloeden, werd een praktijkonderzoek opgezet op drie geriatrische afdelingen binnen een algemeen ziekenhuis. Dit gebeurde aan de hand van een enquête in combinatie met een observatie.

Daaruit bleek dat een gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing in het wondmanagement niet enkel en alleen aan een verpleegkundig kennistekort kan worden toegeschreven. Iets wat ook in de literatuur wordt beschreven. Factoren zoals een hoge werkdruk, diffusie van de verantwoordelijkheid, gebruik van alternatieve informatiebronnen, gebrek aan ondersteuning en gebrek aan (financiële) middelen spelen eveneens een belangrijke rol.

Bovendien geeft minder dan een kwart van de verpleegkundigen aan over voldoende educatiemogelijkheden te beschikken.

Vaardigheidstraining met Kikuhime®: de oplossing?

De nood aan wondzorgeducatie voor verpleegkundigen blijkt hoog op iedere niveau. Het is dan ook cruciaal dat onderwijsinstellingen en ziekenhuizen deze educatienood beantwoorden. Dat kan door gebruik te maken van traditionele navormingen en bijscholingen. Ook nieuwere vormen van educatie zoals coaching en e-learning zijn echter aan een opmars bezig.

Voor het management van veneuze beenulcera bleek vaardigheidstraining met het Kikuhime® toestel dan weer veelbelovend te zijn. Het Kikuhime® toestel is een drukmeetsysteem dat kan worden bevestigd op het been van een patiënt of oefenpartner. Nadat verpleegkundigen vervolgens compressietherapie hebben aangebracht, kan de toegepaste druk op het toestel worden afgelezen.

KikuhimeKikuhime

De uitdaging

De kennis en vaardigheden van verpleegkundigen spelen een essentiële rol in het management van veneuze beenulcera en andere wonden. Daarom moet in de eerste plaats worden ingezet op wondzorgeducatie in verschillende vormen en op verschillende niveaus. Vaardigheidstraining met het Kikuhime® toestel is daarvoor een goede, maar zeker niet de enige mogelijkheid.

Minstens even belangrijk is ten slotte het uitwerken van andere knelpunten. Het aanpakken van de hoge werkdruk, een duidelijke afbakening van de verantwoordelijkheden en het aanbieden van de nodige middelen en ondersteuning is daarbij prioritair.

Bibliografie

Aguiar, A. C., Sadigursky, D., Martins, L. A., Menezes, T. M., Santos, A. L., & Reis, L. A. (2016). Social repercussions experienced by elderly with venous leg ulcer. Revista Gaúcha de Enfermagem, 37(3), pp. 1-6. doi:10.1590/1983-1447.2016.03.55302

Andriessen, A., Apelqvist, J., Mosti, G., Partsch, H., Gonska, C., & Abel, M. (2017). Compression therapy for venous leg ulcers: risk factors for adverse events and complications, contraindications - a review of present guidelines. Journal European Academy of Dermatology, 31(9), 1562-1568. doi:0.1111/jdv.14390.

Cowan, T. (2018). Strategies for improving outcomes in venous leg ulcer care. Journal of Wound Care, 27(7), pp. 456-457. doi:10.12968/jowc.2018.27.7.456

Ferris, A. E., & Harding, K. G. (2020). Are chronic wounds a feature or frailty? British Journal of General Practice, 70(694), pp. 256-257. doi:10.3399/bjgp20X709829

Franks, P. J., Barker, J., Collier, M., Gethin, G., Haesler, E., Jawien, A., . . . Weller, C. (2016). Management of patients with venous leg ulcers: challenges and current best practice. (P. J. Franks, & J. Barker, Red.) Journal of Wound Care, 25 (6), pp. 1-67. doi:10.12968/jowc.2016.25.Sup6.S1.

Gould, L., Abadir, P., & White-Chu, E. (2020). Age, Frailty and Impaired Wound Healing. In R. R. al., Principles and Practice of Geriatric Surgery (pp. 465-482). Springer. doi:10.1007/978-3-319-20317-1_27-1

Harding, K. (2016). Challenging passivity in venous leg ulcer care: The ABC model of care. International Wound Journal, 13(6), pp. 1378-1384. doi:10.1111/iwj.12608

Heyer, K., Protz, K., & Augustin, M. (2017). Compression therapy – cross-sectional observational survey about knowledge and practical treatment of specialised and non-specialised nurses and therapists. International Wound Journal, 14(6), 1148-1153. doi:10.1111/iwj.12773.

Isoherranen, K., Kallio, M., O'Brien, J. J., & Lagus, H. (2020). Clinical characteristics of lower extremity ulcers. Journal of the european wound management association, 21(6), pp. 51-58. doi:DOI: 10.35279/jewma202011.08

K.Innes-Walkera, N.Parker, K.J.Finlayson, M.Brooks, L.Young, N.Morleye, . . . H.E.Edwards. (2019). Improving patient outcomes by coaching primary health general practitioners. Collegian, 26(1), pp. 62-68. doi:https://doi.org/10.1016/j.colegn.2018.03.004

Kielo, E., Suhonen, R., Ylönen, M., Viljamaa, J., Wahlroos, N., & Stolt, M. (2020). A systematic an psychometric review of tests measuring nurses' wound care knowledge. International Wound Journal, 17(5), pp. 1209-1224. doi:DOI: 10.1111/iwj.13417

Lal, B. K. (2015). Venous ulcers of the lower extremity: Definition, epidemiology, and economic and social burden. Seminars in Vascular Surgery, 28(1), 3-5. doi:0.1053/j.semvascsurg.2015.05.002.

Lindsay, E., Renyi, R., Wilkie, P., Valle, F., White, W., Maida, V., . . . Foster, D. (2017). Patient-centred care: a call to action for wound management. Journal of Wound Care, 26(11), 662-677. doi:10.12968/jowc.2017.26.11.662.

M.Ylönen, M.Stolt, H.Leino-Kilpi, & R.Suhonen. (2014). Nurses' knowledge about venous leg ulcer care: a literature review. International Nursing Review, 61(2), pp. 194-202. doi:https://doi.org/10.1111/inr.12088
/ 77

Makrantonaki, E., Wlaschek, M., & Scharffetter-Kochanek, K. (2017). Pathogenesis of wound healing disorders in the elderly. Deutsche Dermatologische Gesellschaft, 15(3), 255-275. doi:10.1111/ddg.13199

Maria A Hughes. (2016). Wound infection: a knowledge deficit that needs addressing. British Journal of Nursing, 25(6), pp. 47-51. doi:10.12968/bjon.2016.25.6.S46

Mooij, M. C., & Huisman, L. C. (2016). Chronic leg ulcer: does a patient always get a correct diagnosis and adequate treatment? Phlebology, 31(1), 68-73. doi:10.1177/0268355516632436.

Mościcka, P., Szewczyk, M. T., Cwajda-Białasik, J., & Jawień, A. (2019). The role of compression therapy in the treatment of venous leg ulcers. Advances in Clinical and Experimental Medicine, 28(6), 847-852. doi:0.17219/acem/78768.

Pugliese, D. J. (2016). Infection in Venous Leg Ulcers: Considerations for Optimal Management in the Elderly. Drugs & Aging, 33(2), pp. 87-96. doi:10.1007/s40266-016-0343-8.

Protz, K., Reich-Schupke, S., Müller, K., Augustin, M., & Hagenström, K. (2018). Kompressionsverbände mit und ohne Unterpolsterung Eine kontrollierte Beobachtungsstudie zu Kompressionsdruck und Tragekomfort. Der Hautarzt, 69 (8), 653–661. doi:10.1007/s00105-018-4167-9

Rungphet Kruanopparat. (2021). Pressure-Measuring Devices for Compression Therapy in Venous Leg Ulcers: A Comprehensive Review. Advances in skin and wound care, 34(9), 1-6. doi:10.1097/01.ASW.0000767324.54122.67

Rubrech, J. en de Lange, G.S. (2018) Kwaliteit verbeteren in de zorg. Pearson.
Sciensano. (2014). Diabetes in België: cijfers. Opgehaald van Sciensano: https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/diabetes/cijfers#dia…-

Sciensano. (2018). Overgewicht en obesitas in België: cijfers. Opgehaald van Sciensano: https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/obesitas/cijfers#ove…-

Tandler, S. F. (2016). Challenges faced by healthcare professionals in the provision of compression hosiery to enhance compliance in the prevention of venous leg ulceration. EWMA Journal, 16(1), pp. 29-33. Opgehaald van https://ewma.org

Tidhar, D., Keren, E., Brandin, G., & Yogev, M. (2017). Effectiveness of compression bandaging education for wound care nurses. Journal of Wound Care, 26(11), 625-631. doi:https://doi.org/10.12968/jowc.2017.26.11.625

Thomas, S. (2014). Practical limitations of two devices used for the measurement of sub-bandage pressure: implications for clinical practice. Journal of Wound Care, 23(6), 300-313. doi:10.12968/jowc.2014.23.6.300

Weller, C., C.Richards, L.Turnour, A.M.Patey, G.Russell, & V.Team. (2019). Barriers and enablers to the use of Venous Leg Ulcer Clinical Practice Guidelines in Australian Primary Care: A qualitative study using the Theoretical Domains Framework. International Journal of Nursing Studies. doi:10.1016/j.ijnurstu.2019.103503

Van Hof N, Balak FSR, Apeldoorn L, De Nooijer HJ, Vleesch Dubois V, Van Rijn-van Kortenhof NMM (2010). Ulcus cruris venosum. NHG-Richtlijnen. https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/ulcus-cruris-venosum#samenvatti…
/ 78

Welsh, L. (2017). Wound care evidence, knowledge and education amongst nurses: a semi-systematic literature review. International Wound Journal, 15(1), 53-61. doi:10.1111/iwj.12822. Epub 2017 Oct 17.

Ylönen, M., Viljamaa, J., Isoaho, H., Junttila, K., Leino-Kilpi, H., & Suhone, R. (2017). Internet-based learning program to increase nurses’ knowledge level about venous leg ulcer care in home healthcare. Journal of Clinical Nursing, 26(21-22), pp. 3646-3657. doi:10.1111/jocn.13736

Ylönen, M., Jaakko, V., Hannu, I., & Junttila Kristiina. (2019). Congruence between perceived and theoretical knowledge before and after an internet-based continuing education program about venous leg ulcer nursing care. Nurse Education Today, 83. doi:https://doi.org/10.1016/j.nedt.2019.08.013

Zarchi, K., Latif, S., Haugaard, V. B., Hjalager, I. R., & Jemec, G. B. (2014). Significant differences in nurses' knowledge of basic wound management - implications for treatment. Acta Dermato-Venereologica, 94(4), 403-407. doi:10.2340/00015555-1770.

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de verpleegkunde
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Annelies Tavernier, Sabine Costers
Kernwoorden
Share this on: