Herinneringen verwoord: Een ervaringsgeschiedenis van de aidscrisis in Vlaanderen (1981-1996)
De vergeten stemmen van aids in België
1 december 2021: hiv ‘viert’ haar veertigste verjaardag. Met ruim 40 miljoen slachtoffers op haar naam is het humaan immunodeficiëntie-virus het dodelijkste virus ter wereld. Ook vandaag gaan ruim 38 miljoen mensen, waaronder meer dan 17.000 Belgen, met de ziekte door het leven. Maar waarom de doemtoon van deze schrijver? Met medicatie die de virale lading niet-detecteerbaar maakt en Prep die beschermt tegen besmetting is de ziekte toch niet langer dodelijk? Jazeker, vanuit medisch perspectief is de ziekte, op een genezing na, zo goed als opgelost. Een bevragingen onder hivpositieve Belgen toonde echter aan dat het stigma doorleeft. Dit onderzoek is dan ook van een sociale aard.
Recente series als “It’s a sin” en “Pose” introduceerden met succes de geschiedenis van de globale aidscrisis bij een breder publiek. Tegelijkertijd maakten ze duidelijk hoe weinig we weten over de Belgische aidscrisis en wat het betekent te leven met hiv en aids in België. Kwalitatief onderzoek van onderuit kan hier verandering in brengen. Aan de hand van 16 diepte-interviews onderzocht Viktor Flamand hoe homomannen, zowel hivpositief als negatief, de aidscrisis ervaarden in België. Daarbij aansluitend analyseerde hij hoe diezelfde mensen hun herinneringen structureren en opbouwen.
Het resultaat was geen eenduidige uitspraak over een leven met hiv, maar wel een divers, gelaagd verhaal van 16 mensen met eigen verlies, pijn en unieke herinneringen.
“Op dat ogenblik is ook de holebi beweging uit z’n as verrezen”
In gesprek gaand met de 16 sprekers viel allereerst op hoe een positieve toon steeds terugkeerde en op de voorgrond stond. Over de drie centrale thema’s heen - hiv-verenigingen, seks en ziekte – benadrukten sprekers hun eigen agency en de eenheid van de hiv- en homogemeenschap.
Mark, een hivpositieve man uit Antwerpen, vertelde hoe hij na zijn besmetting ging getuigen in middelbare scholen, meewerkte in hivverenigingen en daarnaast lobbyde om de overheid aan te sporen deze ‘homoziekte’ aan te pakken. Het gevoel dat hij een bijdrage heeft geleverd aan de aanpak van een gestigmatiseerde ziekte was voor hem, en andere sprekers, bijzonder belangrijk. Allereerst betekende het dat deze homomannen zelf de actoren waren in de aidscrisis en niet hebben gewacht op de dokters en ministers die in ander onderzoek steeds centraal geplaatst worden. Daarnaast liet het hen ook toe om de aidscrisis in een langere geschiedenis van homoseksuele vrijheidsstrijd te plaatsen.
Binnen hetzelfde positieve verhaal zat ook een eenheidselement vervat. De idee dat een al gestigmatiseerde homogemeenschap een dodelijke ziekte overleefde door samen verenigingen op te richten, voor elkaar te zorgen en uiteindelijk die eenheid te gebruiken om de acceptatie van homoseksualiteit maatschappelijk te bevorderen, plaatste onder meer het hoge dodenaantal in een acceptabel verhaal. Zoals de geallieerde soldaten uit Wereldoorlogen als helden herinnerd worden, zijn diegenen die overleden aan de gevolgen van aids helden van een gewonnen oorlog.
“De holebi beweging heeft zich eind jaren '80 eigenlijk gedistantieerd van hiv”
Net zoals de heldenhuldes in oorlogsherdenkingen niet het volledige verhaal vertellen, verborg ook de positieve toon van sprekers een andere ervaring. Eenmaal dieper in gesprek kwamen elementen aan bod die een eenheidsnarratief doorbreken met herinneringen aan onderlinge discriminatie en spanningen.
Om de gelaagdheid het duidelijkst te presenteren kan wederom naar de getuigenis van Mark verwezen worden. Dezelfde Mark die aanvankelijk een duidelijk positief verhaal verteld had, deelde in een tweede gesprek namelijk ook herinneringen over hoe de homovereniging waarvoor hij in scholen ging getuigen hem gebruikte als een voorbeeld van iemand die ‘dom genoeg geweest was om besmet te geraken’. De homogemeenschap stond dus helemaal niet als één man tegenover aids en hiv: “Als je hivpositief was, werd je direct gekoppeld aan de hivwereld. Je verdween bijna van de ene dag op de andere in een andere beweging”.
Bij de onderlinge scheiding hoort een centraal element, namelijk schuld. Heel wat moeilijke herinneringen komen neer op schuldrelaties. Op seksueel vlak waren besmette homomannen de schuldigen die niet alleen andere homo’s besmetten, maar ook de bredere samenleving. In extremis werd zelf met de vinger gewezen onder hivpositieve mensen zelf waarbij de eerste generatie besmette mensen dingen zei als: “Wij wisten nog niets, jullie hadden al brochures en campagnes”. Dergelijke schuldprojecties maakten het voor hivpositieve mensen moeilijk een acceptabel zelfbeeld op te bouwen met de ziekte. Verschillende sprekers vertoonden geïnternaliseerde schuldgevoelens die stigmatisering met zich meebrachten terwijl ze zichzelf ook zagen als slachtoffers van een ziekte. Het zelfbeeld van slachtoffer werd in hun sociale omgeving echter niet aanvaard.
“Ik denk dat je de moeilijke momenten toch eerst vergeet en dat je dat een beetje romantiseert”.
Een natuurlijke vraag die nu is opgekomen bij de lezer is waarom sprekers eerst een positief verhaal zouden delen om daarna een ogenschijnlijk tegengesteld verhaal te vertellen. Het antwoord zit in de subjectiviteit van ons geheugen. Herinneren is namelijk geen objectief proces van gegevens opslaan, maar wel een collectie van ervaringen die samenkomen in een levensverhaal. Om een succesvol levensverhaal op te bouwen, moet dat een verhaal van vooruitgang en groei zijn dat leidde tot vandaag. Kijkend naar de traumatische ervaringen die sprekers deelden, is het logisch dat ze voor zichzelf een verhaal opbouwen waarin alle vrienden die ze verloren geen nutteloze dood stierven en ze zelf konden bijdragen aan de vooruitgang van de hele homogemeenschap in plaats van te moeten leven met de herinneringen aan interne discriminatie. Het gaat om een verhaal waarmee men kan leven.
Het nadeel van zo’n verhaal is dat ze de neiging heeft elementen te verdrukken die er niet in passen. Het publieke narratief van eenheid en vooruitgang laat niet toe om ervaringen te delen die daarmee breken en bijgevolg blijven mensen achter met blijvend trauma en onerkend stigma. Het is daarom belangrijk om aan de hand van kwalitatief onderzoek de volledige, complexe ervaring van een leven met hiv in kaart te brengen. Zij die geen stem hebben, kunnen zich niet verdedigen.
Bibliografie
1. Bronnen
André. Zoom interview, 10 november 2021.
Christiaan. Zoom interview, 12 oktober 2021.
Dina. Zoom interview, 22 februari 2022.
Evelien. Zoom interview, 26 april 2022.
Griet. Zoom interview, 6 mei 2022.
Hilde. Zoom interview, 7 mei 2022.
“Interview Met Frank.” De Pink Wave. Radio Centraal, 9 november 1995.
Isabel. Zoom interview, 3 juni 2022.
Jeroen. Zoom interview, 6 april 2022.
Kevin. Persoonlijk Zoom interview, 4 mei 2022.
Lucas. Persoonlijk Interview, 24 februari 2022.
Mark. Zoom interview, 25 februari 2022.
Mark. Zoom interview (tweede gesprek), 21 maart 2022.
Freddie. Persoonlijk Interview, 2 mei 2022.
Reyntiens, Patrick, and Luc De Keersmaecker. Dansen in het luchtledige: leven met hiv. Vrijdag Uitgevers, 2015.
Rick. “Rick’s report.” Gay Krant, 1993 1991, sec. Alles over Aids.
Totté, Guido. persoonlijk interview, 9 december 2021.
2. Secundaire literatuur
a. Monografieën en hoofdstukken
Abrams, Lynn. Oral History Theory. London: Routledge, 2010.
Altman, Irwin, and Setha M. Low. Place Attachment. Springer Science & Business Media, 2012.
Anderson, Katheryn, and Dana C. Jack. “Learning to Listen: Interview Techniques and Analyses.” In The Oral History Reader, 157–71. London: Routledge, 1998.
Baldwin, Peter. Disease and Democracy: The Industrialized World Faces AIDS. First edition. Berkeley, Calif.: University of California Press, 2007.
Bayer, Ronald, and Gerald M. Oppenheimer. AIDS Doctors : Voices from the Epidemic. Oxford ; New York : Oxford University Press, 2000. http://archive.org/details/aidsdoctorsvoice00rona.
Bleyen, Jan, and Leen Van Molle. Wat is mondelinge geschiedenis ? Leuven: Acco, 2012.
Borghs, Paul. Holebipioniers: Een geschiedenis van de holebi- en transgenderbeweging in Vlaanderen. 1st ed. Antwerpen: ’t Verschil, 2015.
———. “In beweging.” In Verzwegen verlangen: een geschiedenis van homoseksualiteit in België, edited by Jonas Roelens, Elwin Hofman, and Wannes Dupont, 219–54. Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2017.
Commager, Henry Steele. The Nature and the Study of History. Columbus, Ohio : C.E. Merrill Books, 1965. http://archive.org/details/naturestudyofhis0000comm_f2a7.
Daems, Rudi. “Gezondheidsvoorlichting in verband met de Aids-ziekte.” s.n, 1987.
De Witte, Els, Dirk Luyten, and Alain Meynen. Politieke geschiedenis van België: van 1830 tot heden. 4e dr. Antwerpen: Manteau, 2016.
Dumon, Wilfried A., H. Peeters, and M. Cuyvers. Het aidsbeleid in Vlaanderen: een organisatiesociologische doorlichting. Leuven: KUL. Sociologisch onderzoeksinstituut, 1991.
Dupont, Wannes. “Sodom aan de Zenne.” In Verzwegen verlangen: een geschiedenis van homoseksualiteit in België, edited by Elwin Hofman, Jonas Roelens, and Wannes Dupont, 151–82. Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2017.
Field, Sean. “Imagining Communities: Memory, Loss and Resilience in Post-Apartheid Cape Town.” In The Oral History Reader, 3rd ed. Routledge, 2015.
Goffman, Erving. Stigma; Notes on the Management of Spoiled Identity. Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall, 1963. http://archive.org/details/stigmanotesonman0000goff.
Kenis, Patrick, and Bernd Marin, eds. Managing AIDS: Organizational Responses in Six European Countries. Public Policy and Social Welfare ; v. 18. Aldershot ; Brookfield, U.S: Ashgate, 1997.
Mabille, Xavier. Nouvelle histoire politique de la Belgique. Bruxelles: CRISP, CRISP Centre de Recherche et d’Information Socio-Politiques, 2011.
Matthijs, Koen, and Hilde Degezelle. “Managing AIDS in Flanders.” In Managing AIDS: Organizational Responses in Six European Countries., 171–216. Public Policy and Social Welfare ; v. 18. Routledge, 1997.
Mertens, Chantal, Mieke Verdonck, and Patrick Develtere. Het maatschappelijk gebeuren rond de ziekte Aids: studie over de reacties van de overheid, de medische professie, het Belgische rode kruis, de risicogroepen en de publieke opinie naar aanleiding van een nieuwe ziekte, Mertens, Chantal ; Verdonck, Mieke ; o.l.v. Patrick Develtere. Leuven: KUL. Departement sociologie, 1986.
Nayar, Pramod K. The Postcolonial Studies Dictionary. John Wiley & Sons, 2015.
Neefs, Hans. “Between Sin and Disease. A Historical-Sociological Study of the Prevention of Syphilis and AIDS in Belgium (1880-2000).” Doctoraat, Katholieke Universiteit Leuven, 2009. https://lirias.kuleuven.be/1861090.
———. Between Sin and Disease: The Social Fight against Syphilis and AIDS in Belgium (1880-2000). Saarbrücken: Lambert, 2010.
Oppenheimer, Gerald M., and Ronald Bayer. Shattered Dreams: An Oral History of the South African AIDS Epidemic. Oxford University Press, USA, 2007.
Parsons, Talcott. The Social System. Psychology Press, 1991.
Perks, Robert, and Alistair Thomson. The Oral History Reader. London: Routledge, 1998.
Peumans, Wim. Queer Muslims in Europe: Sexuality, Religion and Migration in Belgium. Bloomsbury Publishing, 2017.
Portelli, Alessandro. The Battle of Valle Giulia: Oral History and the Art of Dialogue. University of Wisconsin Press, 1997.
———. “What Makes Oral History Different.” In The Oral History Reader, 63–74. London: Routledge, 1998. https://doi.org/10.1057/9780230101395_2.
Riessman, Catherine Kohler. Narrative Analysis. Vol. 30. Qualitative Research Methods. Newbury Park, California: SAGE Publications, 1993.
Spivak, Gayatri Chakravorty. “Can the Subaltern Speak?” In Colonial Discourse and Post-Colonial Theory. Routledge, 1994.
The Popular Memory Group. “Popular Memory: Theory, Politics, Method.” In The Oral History Reader, edited by Robert Perks and Alistair Thomson, 75–86. London: Routledge, 1998.
Thompson, Paul. “The Voice of the Past: Oral History.” In The Oral History Reader, 21–28. London: Routledge, 1997.
Thomson, Alistair. “Anzac Memories: Putting Popular Memory Theory into Practice in Australia.” In The Oral History Reader, 300–310. London: Routledge, 1998.
Ware, Cheryl. HIV Survivors in Sydney: Memories of the Epidemic. Palgrave Studies in Oral History. Cham: Springer International Publishing, n.d. https://doi.org/10.1007/978-3-030-05102-0.
Weeks, Jeffrey. “Gay Liberation and Its Legacies.” In The Ashgate Research Companion to Lesbian and Gay Activism. Routledge, 2015.
b. Academische artikelen en hoofdstukken
Alonzo, Angelo A., and Nancy R. Reynolds. “Stigma, HIV and AIDS: An Exploration and Elaboration of a Stigma Trajectory.” Social Science & Medicine 41, no. 3 (August 1, 1995): 303–15. https://doi.org/10.1016/0277-9536(94)00384-6.
Altman, Dennis. AIDS in the Mind of America. Garden City, N.Y. : Anchor Press/Doubleday, 1986. http://archive.org/details/aidsinmindofamer00altm.
———. “Legitimation Through Disaster: Aids and the Gay Movement.” In AIDS : The Burdens of History, 301–15. American Political Science Association, 1987.
Armstrong, David. “Actors, Patients and Agency: A Recent History.” Sociology of Health & Illness 36, no. 2 (2014): 163–74. https://doi.org/10.1111/1467-9566.12100.
Arrey, Agnes Ebotabe, Johan Bilsen, Patrick Lacor, and Reginald Deschepper. “‘It’s My Secret’: Fear of Disclosure among Sub-Saharan African Migrant Women Living with HIV/AIDS in Belgium.” PLoS ONE 10, no. 3 (2015): e0119653–e0119653. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0119653.
———. “PERCEPTIONS OF STIGMA AND DISCRIMINATION IN HEALTH CARE SETTINGS TOWARDS SUB-SAHARAN AFRICAN MIGRANT WOMEN LIVING WITH HIV/AIDS IN BELGIUM: A QUALITATIVE STUDY.” Journal of Biosocial Science 49, no. 5 (2017): 578–96. https://doi.org/10.1017/S0021932016000468.
———. “Spirituality/Religiosity: A Cultural and Psychological Resource among Sub-Saharan African Migrant Women with HIV/AIDS in Belgium.” PloS One 11, no. 7 (2016): e0159488–e0159488. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0159488.
Aujoulat, Isabelle, Renzo Marcolongo, Leopoldo Bonadiman, and Alain Deccache. “Reconsidering Patient Empowerment in Chronic Illness: A Critique of Models of Self-Efficacy and Bodily Control.” Social Science & Medicine 66, no. 5 (March 1, 2008): 1228–39. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2007.11.034.
Bennett, David S., Kerry Traub, Lauren Mace, Adrienne Juarascio, and C. Virginia O’Hayer. “Shame among People Living with HIV: A Literature Review.” AIDS Care 28, no. 1 (January 2, 2016): 87–91. https://doi.org/10.1080/09540121.2015.1066749.
Bolton, Ralph. “AIDS and Promiscuity: Muddles in the Models of HIV Prevention.” Medical Anthropology, May 12, 2010. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01459740.1992.9966072.
———. “The Gay and Lesbian Movement in Belgium from the 1950s to the Present.” QED: A Journal in GLBTQ Worldmaking 3, no. 3 (2016): 29–70. https://doi.org/10.14321/qed.3.3.0029.
Bornat, Joanna. “Chapter 2. Oral History and Remembering.” In Chapter 2. Oral History and Remembering, 29–42. Edinburgh University Press, 2022. https://doi.org/10.1515/9780748683475-003.
Boykin, Fred F. “The Aids Crisis and Gay Male Survivor Guilt.” Smith College Studies in Social Work 61, no. 3 (June 1, 1991): 247–59. https://doi.org/10.1080/00377319109517367.
Brown, Barbara, Irwin Altman, and C.M. Werner. “Place Attachment.” In International Encyclopedia of Housing and Home, 183–88, 2012. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-047163-1.00543-9.
Brown, Barbara B., and Douglas D. Perkins. “Disruptions in Place Attachment.” In Place Attachment, edited by Irwin Altman and Setha M. Low, 279–304. Human Behavior and Environment. Boston, MA: Springer US, 1992. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-8753-4_13.
Buchanan, Ian. A Dictionary of Critical Theory. A Dictionary of Critical Theory. Oxford University Press, 2018. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780198794790.001.00….
Bury, Michael. “Chronic Illness as Biographical Disruption.” Sociology of Health & Illness 4, no. 2 (1982): 167–82. https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep11339939.
Clarke, Juanne N, and Susan James. “The Radicalized Self: The Impact on the Self of the Contested Nature of the Diagnosis of Chronic Fatigue Syndrome.” Social Science & Medicine 57, no. 8 (October 1, 2003): 1387–95. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(02)00515-4.
Clucas, C, R Harding, Fc Lampe, J Anderson, Hl Date, M Johnson, S Edwards, M Fisher, and L Sherr. “Doctor–Patient Concordance during HIV Treatment Switching Decision-Making.” HIV Medicine 12, no. 2 (2011): 87–96. https://doi.org/10.1111/j.1468-1293.2010.00851.x.
Dupont, Wannes. “Gay and Lesbian Liberation in the Low Countries: From Stonewall to Pink Pillar.” History Workshop Journal 92 (October 1, 2021): 151–73. https://doi.org/10.1093/hwj/dbab021.
———. “Of Human Love: Catholics Campaigning for Sexual Aggiornamento in Postwar Belgium.” In The Schism of ’68 : Catholicism, Contraception and Humanae Vitae in Europe, 1945-1975, edited by Alana Harris, 49–71. Genders and Sexualities in History. Cham: Springer International Publishing, 2018. https://doi.org/10.1007/978-3-319-70811-9_3.
Fairchild, Amy L., Ronald Bayer, and James Colgrove. “Risky Business: New York City’s Experience with Fear-Based Public Health Campaigns.” Health Affairs 34, no. 5 (2015): 844–51. https://doi.org/10.1377/hlthaff.2014.1236.
Fairchild, Amy Lauren, Ronald Bayer, Sharon H. Green, James Colgrove, Elizabeth Kilgore, Monica Sweeney, and Jay K. Varma. “The Two Faces of Fear: A History of Hard-Hitting Public Health Campaigns against Tobacco and AIDS.” American Journal of Public Health (1971) 108, no. 9 (2018): 1180–86. https://doi.org/10.2105/AJPH.2018.304516.
Goodson, Ivor F., and Scherto R. Gill. “The Narrative Turn in Social Research.” Counterpoints 386 (2011): 17–33.
Greene, Warner C. “A History of AIDS: Looking Back to See Ahead.” European Journal of Immunology 37, no. 1 (2007): 94–102. https://doi.org/10.1002/eji.200737441.
Hellinck, Bart. “1981-2006: 25 Jaar Strijd Tegen Aids in Vlaanderen.” Fonds Suzan Daniels, 2006, 41.
Herreman, Robbe. “’t Stad is van iedereen: De ontwikkeling van de holebicultuur in Antwerpen (1900-1960).” Brood & Rozen 22, no. 3 (August 14, 2017). https://doi.org/10.21825/br.v22i3.15867.
Horn, Gerd-Rainer. “The Belgian Contribution to Global 1968.” Revue Belge d’histoire Contemporaine. Belgisch Tijdschrift Voor Nieuwste Geschiedenis 35, no. 4 (2005): 597–635.
Kapoor, Ilan. “Subaltern Studies.” In The SAGE Encyclopedia of Action Research, 737–737. Thousand Oaks,: SAGE Publications Ltd, 2014. https://doi.org/10.4135/9781446294406.
Kielmann, Karina, and Fabian Cataldo. “Tracking the Rise of the ‘Expert Patient’ in Evolving Paradigms of HIV Care.” AIDS Care 22, no. sup1 (July 1, 2010): 21–28. https://doi.org/10.1080/09540121003721000.
Leech, Beth L. “Asking Questions: Techniques for Semistructured Interviews.” PS, Political Science & Politics 35, no. 4 (2002): 665–68. https://doi.org/10.1017/S1049096502001129.
Lira, Rolando. Survivor’s Guilt with Gay Men Over 50. The Chicago School of Professional Psychology, 2018. https://limo-libis-be.kuleuven.e-bronnen.be.
Lukianow, Malgorzata. “Oral History and Social Distancing: Online Tools and Potentials.” Edited by Heike Fahrun. Women’s History as a Topic and Oral History as a Method. Transfer between International Youth Silenced Memories: Projects, Educational Practice and Research, February 18, 2021, 31–35.
Mallon, Florencia E. “The Promise and Dilemma of Subaltern Studies: Perspectives from Latin American History.” The American Historical Review 99, no. 5 (1994): 1491–1515. https://doi.org/10.2307/2168386.
Murphy, Amy Tooth. “Listening in, Listening out: Intersubjectivity and the Impact of Insider and Outsider Status in Oral History Interviews.” Oral History 48, no. 1 (2020): 35–44.
Ndiaye, Bakhao, Julia Salleron, Anne Vincent, Pierre Bataille, Frédérique Bonnevie, Philippe Choisy, Karine Cochonat, et al. “Factors Associated with Presentation to Care with Advanced HIV Disease in Brussels and Northern France: 1997-2007.” BMC Infectious Diseases 11 (January 12, 2011): 11. https://doi.org/10.1186/1471-2334-11-11.
Portegies, Peter, and Joseph R. Berger. “Introduction to HIV Infection and Neuro‐AIDS.” In Handbook of Clinical Neurology, 85:1–2. HIV/AIDS and the Nervous System. Elsevier, 2007. https://doi.org/10.1016/S0072-9752(07)85001-9.
Reutter, Linda I., and Herbert C. Northcott. “Achieving a Sense of Control in a Context of Uncertainty: Nurses and AIDS.” Qualitative Health Research 4, no. 1 (February 1, 1994): 51–71. https://doi.org/10.1177/104973239400400104.
Rickard, Wendy. Review of Review of Shattered Dreams? An Oral History of the South African AIDS Epidemic, by Gerald M. Oppenheimer and Ronald Bayer. The Oral History Review 35, no. 2 (2008): 227–29.
Rodriguez Garcia, Magaly, and Amandine Lauro. “Belgian History and the Making of Marginality and Subalternity.” Belgisch Tijdschrift Voor Nieuwste Geschiedenis. Journal of Belgian History 46, no. 1 (20160101): 10–35.
Roediger, Henry L., and James V. Wertsch. “Creating a New Discipline of Memory Studies.” Memory Studies 1, no. 1 (January 1, 2008): 9–22. https://doi.org/10.1177/1750698007083884.
Rogers, Daniel. Review of Review of HIV Survivors in Sydney: Memories of the Epidemic, by Cheryl Ware. Health and History 22, no. 1 (2020): 169–71.
Regan, Donald H. “Rewriting Roe v. Wade.” Michigan Law Review 77, no. 7 (1979): 1569–1646. https://doi.org/10.2307/1288037.
Scheerder, Gert, Sandra Van den Eynde, Patrick Reyntiens, Ria Koeck, Jessika Deblonde, Charles Ddungu, Eric Florence, Christina Joosten, Eric Van Wijngaerden, and Alexis Dewaele. “Quality of Life in People Living With HIV: An Exploratory Cross-Sectional Survey in Belgium.” AIDS Education and Prevention: Official Publication of the International Society for AIDS Education 33, no. 3 (June 2021): 249–64. https://doi.org/10.1521/aeap.2021.33.3.249.
Severs, George J. “HIV Survivors in Sydney: Memories of the Epidemic.” The Oral History Review 47, no. 2 (July 2, 2020): 367–68. https://doi.org/10.1080/00940798.2020.1771067.
Stevens, Liesbet, and Marc Hooghe. “The Swing of the Pendulum: The Detraditionalisation of the Regulation of Sexuality and Intimacy in Belgium (1973–2003).” International
Journal of the Sociology of Law 31, no. 2 (2003): 131–51. https://doi.org/10.1016/j.ijsl.2003.04.001.
Summerfield, Penny. “Culture and Composure: Creating Narratives of the Gendered Self in Oral History Interviews.” Cultural and Social History 1, no. 1 (2004): 65–93. https://doi.org/10.1191/1478003804cs0005oa.
Thomson Alistair. “Four Paradigm Transformations in Oral History.” The Oral History Review 34, no. 1 (2007): 49–70. https://doi.org/10.1525/ohr.2007.34.1.49.
Trettin, Lillian. “Aids Doctors: Voices from the Epidemic.” The Oral History Review 29, no. 1 (January 1, 2002): 125–28.
Vrzgulova, Monika. “The Oral History Interview – A Relationship and Space of Trust.” Slovenský Národopis / Slovak Ethnology 67 (December 1, 2019): 430–40. https://doi.org/10.2478/se-2019-0025.
c. Websites
Delaney, Nora. “Roe v. Wade Has Been Overturned. What Does That Mean for America?,” June 28, 2022. https://www.hks.harvard.edu/faculty-research/policy-topics/fairness-jus….
“Fonds Suzan Daniel.” Accessed December 23, 2021. https://www.fondssuzandaniel.be/fsd/nl/wie%20zijn%20we.html.
“Gerald Oppenheimer | Columbia Public Health.” Accessed August 8, 2022. https://www.publichealth.columbia.edu/people/our-faculty/go10.
“Global HIV & AIDS Statistics — Fact Sheet.” Accessed July 30, 2022. https://www.unaids.org/en/resources/fact-sheet.
“Hiv in België: feiten en cijfers | Sensoa.” Accessed July 30, 2022. https://www.sensoa.be/hiv-belgie-feiten-en-cijfers.
Peiren, Luc. “De Rooie Vlinder (1976-1981).” In ODIS, December 2, 2010. https://www.odis.be/hercules/toonOrg.php?taalcode=nl&id=13209.
Poniewozik, James. “Review: ‘It’s a Sin’ Tells the Stories That Were and Could Have Been.” The New York Times, February 17, 2021, sec. Arts. https://www.nytimes.com/2021/02/17/arts/television/review-its-a-sin.html.
“Ronald Bayer | Columbia Public Health.” Accessed August 8, 2022. https://www.publichealth.columbia.edu/people/our-faculty/rb8.
“Sensoa Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid | Sensoa.” Accessed April 13, 2022. https://www.sensoa.be/wie-is-sensoa.
“Taaltips over hiv en seksuele gezondheid | Sensoa.” Accessed December 22, 2021. https://www.sensoa.be/taaltips-over-hiv-en-seksuele-gezondheid.
d. Rest
Campillo, Robin. 120 Beats Per Minute. Autobiographical drama film, 2017.
CDC. “Pneumocystis Pneumonia.” Morbidity and Mortality Weekly Report. Los Angeles: Centers for Disease Control and Prevention, July 4, 1981.
Hoar, Peter, and Nicola Schindler. It’s a sin - Aflevering 5 (Seizoen 1). Vol. 5. 5 vols. Red Production Company, 2021. https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/it-s-a-sin/1/it-s-a-sin-s1a5/.
Horder-Payton, Gwyneth. “Acting Up.” Pose, November 6, 2019.
Koninklijk besluit tot wijziging van het Koninklijk besluit van 9 juli 1973 betreffende de anticonceptionele middelen, § Bulletin des acts, Ordres et Décrets (1987).