Een multisensorieel museum: Universal Design als stap richting integraal toegankelijke musea in Vlaanderen en Brussel

Lisa Van Raemdonck
Persbericht

Een museumbezoek met alle zintuigen

Zintuigenbeleving in musea

Wat zag, hoorde, voelde, rook of proefde jij al in een kunstmuseum? Vandaag proberen kunstmusea steeds meer de zintuigen van bezoekers te prikkelen om een bredere doelgroep aan te spreken. Wat zijn de voor- en nadelen en hoe kan zo’n multisensorieel museum er dan uitzien?

Voorbeelden?
Het Van Abbemuseum in Eindhoven is toonaangevend voor deze zintuiglijke benadering. Sinds 18 september 2021 kan je in de tentoonstelling Dwarsverbanden, de collectie op verschillende manieren ontdekken. Je wandelt door de zalen met een audiotour naar keuze en passeert voelplaten, video- en audiofragmenten en geurkaarten.

 

Geurkaart bij Siciliaanse jaarmarkt (1933) van Gé Roling in Dwarsverbanden in Van Abbemuseum - CC Lisa Van Raemdonck (2022)Geurkaart bij Siciliaanse jaarmarkt (1933)  van Gé Roling in Dwarsverbanden in Van Abbemuseum - CC Lisa Van Raemdonck (2022)

Hoewel dichter bij huis musea als het MSK Gent, KMSKB en KMSKA actief met zintuiglijke toepassingen experimenteren, gebeurt dit los van een multisensoriële benadering.

Waarom wel?
Maar wat zijn nu precies de voordelen van zintuiglijke stimulatie? Ten eerste past multisensorialiteit binnen het toegankelijk (her)ontwerpprincipe, Universal Design. Wie volgens dit principe ontwerpt houdt rekening met een diverse groep gebruikers en komt tegemoet aan wettelijke verplichtingen als de antidiscriminatiewet en richtlijnen als de Vlaamse cultuur-beleidsnota.

Ten tweede zal informatie op verschillende zintuiglijke niveaus zorgen voor een kansrijkere leeromgeving. Bezoekers onthouden de informatie beter en langer. Ten derde kan de zintuiglijke ervaring deel uitmaken van een museale marketing- en brandingstrategie. Ten slotte blijven zulke ervaringen vandaag relevant. 325 respondenten waarvan de helft al een museum bezocht gaven aan dat ze een museum bezochten waar meer dan twee zintuigen werden geprikkeld. 68% van de respondenten toont bovendien interesse voor een zintuiglijk museum.

Aandachtspunten
Er zijn ook enkele aandachtspunten. Musea moeten enerzijds waken voor overprikkeling in een samenleving waar 1 op de 5 personen hooggevoelig is. Een balans tussen algemene en individuele toepassingen die de zintuigen prikkelen is belangrijk, naast voldoende rustpunten.

Anderzijds is een inhoudelijke connectie tussen zintuiglijke toepassingen en de collectie fundamenteel. Wanneer een geur of voelobject bij een kunstwerk staat moet dit de bezoeker ook iets bijbrengen.

Zintuiglijke museale mogelijkheden
Er zijn oneindig veel mogelijkheden om de zintuigen van bezoekers te prikkelen. Hieronder volgen een aantal toepassingen, gebaseerd op feedback van experten en meningen van bezoekers.

Een museum om te zien
Musea belichten kunstwerken zodat ze optimaal zichtbaar zijn, rekening houdend met hun kwetsbaarheid. Sfeerbelichting kan zorgen voor meer mystiek en wordt positief beoordeeld met gemiddeld 4,2 op 5. Dezelfde beoordeling krijgen ook informatieve video’s of projecties die bezoekers een immersieve ervaring bezorgen. Bezoekers wanen zich in het kunstwerk door een spektakel van licht- en video. Zo’n ervaring blijft bij maar technische problemen moeten vermeden worden.

Musea experimenteren recent ook met Virtual Reality. De meningen zijn hierover verdeeld met een gemiddelde score van slechts 2,9 op 5. Dit is aan de ene kant een meerwaarde omdat bezoekers haast in een kunstwerk stappen. Aan de andere kant is de technologie duur en breekbaar, vraagt ze begeleiding en isoleert ze de bezoeker.

Een museum om te horen
Thematische audiotours op maat van verschillende doelgroepen prikkelen het gehoor. Luisteraars zijn tevreden met een gemiddelde beoordeling van 3,8 op 5. Sfeermuziek in de zaal kan ook bijdragen tot de bezoekerservaring maar krijgt een lagere gemiddelde score (3,6/5). Bovendien is er belang voor stilte (3,6/5), wat past bij de recente trend voor stille of prikkelarme bezoekmomenten.

Een museum om te voelen
Ondanks het verboden is om kunstwerken aan te raken, zou dit wel voor een sterkere herinnering zorgen. Gelukkig zijn er steeds betere 3D-printtechnieken die kunstwerken of gebouwen vertalen naar reliëfplaten, voelplaten of voelmaquettes. Respondenten geven deze toepassing een gemiddelde score van 3,6 op 5. Wel is een voelbeschrijving belangrijk zodat wie niet ziet auditief begeleid wordt. Bovendien bezorgt een afwisselende vloer- en wandbekleding voor diverse ruimtelijke sensaties.

Voelplaat in de vaste collectie van het MSK Gent - CC Martin Corlazzoli (2021)Afbeelding 1: Voelplaat in de vaste collectie van het MSK Gent – CC Martin Corlazzoli (2021)

Doe-activiteiten worden het slechtst onthaald met gemiddeld 2,9 op 5. Er wordt vaak gedacht dat klassieke activiteiten zoals verkleden of creatieve opdrachten voor kinderen zijn, nochtans kunnen ze ook volwassenen interesseren als ze naar hen gericht worden. Daarenboven bieden touchscreens mogelijkheden tot interactie.

Een museum om te ruiken
Zomaar een lekkere geur verspreiden heeft geen zin, maar wel een geurinterpretatie van een kunstwerk. De betekenisvolle geur kan verspreid worden via een geurverstuiver, geurdoosje of een geurkaart. Voorbeelden zijn zeldzaam en de gemiddelde interesse hiervoor is 3,3 op 5. Er zijn wel nog veel praktische uitdagingen: geuren vervliegen en veranderen in de omgeving, er is kans op overprikkeling en er is kennis nodig van de internationale geurregels. Er kan best met een geurexpert worden samengewerkt.

Een museum om te proeven
Nog zeldzamer zijn hapjes gebaseerd op kunstwerken. Respondenten beoordelen smaken eerder negatief met gemiddeld 2,9 op 5. Ook hier zijn er nog heel wat praktische uitdagingen: eten bederft, men mag niet morsen of kruimelen en wat met allergieën? Daarnaast verschillen smaken maar niettemin zijn er op dit gebied mogelijkheden die een uniek bezoek kunnen creëren.

Tot slot
Verschillende musea werken al met video’s, projecties, audioguides, voelplaten en touchscreens. Respondenten staan hier dan ook positiever tegenover dan experimentele en zeldzame geur- en smaakervaringen. Deze laatste hebben bovendien nog heel wat praktische uitdagingen.

In dit onderzoek werden verschillende toepassingen individueel opgesomd, maar het is belangrijk rekening te houden met het grote plaatje. Een multisensorieel museum ontstaat pas wanneer het verschillende zintuigen aanspreekt door verschillende toepassingen. Technologie zoals interactieve touchscreens speelt een steeds grotere rol in musea maar ook analoge toepassingen zoals voelplaten blijven interessant.

De toekomst?
Musea zijn continu in ontwikkeling en ook de (praktijk)kennis over toepassingen evolueert snel. Zeker is wel dat de aandacht voor een toegankelijke en aangename museumervaring belangrijk zal blijven in de toekomst en dat multisensorialiteit en Universal Design hierin waardevol zijn. Wie weet is jouw volgende museumbezoek een waar festijn voor de zintuigen.

Bibliografie

Literatuur

Boeken

Acun, Volkan en Semiha Yilmazer. “Combining Grounded Theory (GT) and Structural Equitation Modelling (SEM) to analyze indoor soundscape in historical spaces.” In Applied Acoustics Volume 155, 515-524. Elsevier: 2019.

 

Candlin, Fiona. Art, museums and touch. Manchester: Manchester University Press, 2010.

 

Chatterjee, Helen J. en Leonie Hannan. Engaging the senses: object-based learning in higher education. Routledge, 2017.

 

Ciolfi, Luigina. “Hybrid interactions in museums: why materiality still matters.” In Virtual heritage: a guide. Onder redactie van Erik Malcolm Champion, 67-80. Ubiquity Press, 2021.

 

Classen, Constance, David Howes en Anthony Synnott. Aroma, the cultural history of smell. Routledge: Londen, 1994.

 

Classen, Constance. The book of touch. Oxford: Berg, 2005.

 

–––. The deepest sense: a cultural history of touch. Urbana: University of Illinois Press, 2012.

 

–––. The museum of the senses. Londen: Bloomsbury Publishing, 2017.

 

De Coster, Karin. Zonder beeld, met titel: over taal en de ervaring van blinde bezoekers in kunstmusea. Brussel: Vrije Universiteit Brussel, 2006.

 

De Nil, Bart red. Cultural heritage for wellbeing. Brussel: Faro, 2019.

 

Falk, John H. en Lynn D. Dierking. Learning from museums: visitor experiences and the making of meaning. Lanham (Md.): Rowman and Littlefield, 2000.

 

–––. The museum experience revisited. Walnut Creek, Californië: Left Coast Press, 2012.

 

–––. The museum experience. Walnut Creek, Californië: Left Coast Press, 2011.

 

Falk, John H. Identity and the museum visitor experience. Walnut Creek, Californië: Left Coast Press, 2009.

 

Howes, David red. Senses and sensation: Vol, Art and design. Routledge, 2018.

 

Hultén, Bertil, Niklas Broweus en Marcus van Dijk. Sensory Marketing. New York: St Martin’s Press LLC, 2009.

 

Idema, Johan en R. van Herpt. Beyond the black box and the white cube. LAgroup Leisure & Arts Consulting: 2010.

 

Jutte, Robert en James Lynn. A history of the senses: from antiquity to cyberspace. Cambridge: Polity press, 2005.

 

 

Kopacz, J. “Enhancing design using colour.” In Colour design: theories and applications. Onder redactie van Janet Best, 243-270. Woodhead Publishing Series in Textiles: 2017.

 

Levent, Nina en Alvaro Pascual-Leone, reds. The multisensory museum: cross-disciplinary perspectives on touch, sound, smell, memory, and space. Plymouth: Rowman & Littlefield, 2014.

 

Levent, Nina en Irina D. Mihalache, reds. Food and museums. Bloomsbury: Bloomsbury Publishing, 2016.

 

Loe, D.L. “Light, colour and human response.” In Colour design: theories and applications. Onder redactie van Janet Best, 349-369. Woodhead Publishing Series in Textiles: 2017.

 

Løvlie, Anders Sundnes, Annika Waern, Lina Eklund, Jocelyn Spence, Paulina Rajkowska en Steve Benford. “Hybrid museum experiences.” In Hybrid museum experiences: theory and design. Onder redactie van Annika Waern en Anders Sundnes Løvlie, 31-56. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2022.

 

Neves, Josélia. “Descriptive guides: Acces to museums, cultural venues and heritage sites.” In Pictures painted in words: ADLAB Audio Description guidelines. Onder redactie van Aline Remael, Nina Reviers, Gert Vercauteren, 68-71. Trieste: Edizioni Università di Trieste, 2015.

 

Nys, Liesbet. De intrede van het publiek: museumbezoek in België 1830-1914. Leuven: Universitaire Pers Leuven, 2012.

 

Orhan, Cemre en Semiha Yilmazer. “Harmony of context and the built environment: soundscapes in museum environments via GT.” In Applied Acoustics Volume 173. Elsevier: 2021.

 

Sarihati, T., R. Firmansyah, S. Salayanti, N. Hasanah, A. Soyad. “Issue of wayfinding concept in museum interiors.” In Dynamics of industrial revolution 4.0: digital technology transformation and cultural evolution. Onder redactie van Ratri Wulundarai, Idhar Resmadi, Vika Haristianti, Rahmati Aulia, Riky Taufik Afif, Gema Ari Prahara, Aulia Ibrihim Yeru, 283-287. Londen: Routledge, 2021.

 

Tallon, L., K. Walker. Digital technologies and the museum experience. Handheld guides and other media. Plymouth: AltaMira Press, 2008.

 

Trunfio, Mariapina, Salvatore Campana en Adele magnelli. “The impact of mixed reality on visitors’ experience in museum, ‘The ara as it was’ project in Rome.” In Augmented and Virtual Reality. Onder redactie van Timothy Jung, M. Claudia tom Dieck, Philipp A. Rauschnabel, 313-322. Springer: 2020.

 

Van Oost, Olga, Hildegarde Van Genechten en Roel Daenen, Museum van het gevoel, Politeia: Faro, 2016.

 

Vavik, Tom en Rama Gheerawo. “The challenges in Universal Design.” In Inclusive building, products and services, challenges in Universal Design. Onder redactie van Tom Vavik. Tapir Academic Press. 1-24.

 

Vermeersch, Lode en Ernst Wagner. Guiding the eye: visual literacy in art museums, Münster: Waxmann, 2019.

 

Artikels

Arshamian, Artin, Richard C. Gerkin, Nicole Kruspe, Ewelina Wnuk, Simeon Floyd, Carolyn O’Meara, Gabriela Garrido Rodriguez, Johan N. Lundström, Joel D. Mainland en Asifa Majid. “The perception of odor pleasantness is shared across cultures.” Current Biology 32, nr. 9 (2022): 2061-2066.

 

Bijsterveld, Karin. “Ears-on exhibitions: sound in the history museum.” The Public Historian 37, nr. 4 (2015): 73-90.

 

Bringolf, Jane. “From the ground up: establishing a centre for Universal Design in Australia.” Transforming our world through design, diversity and education. Onder redactie van G. Craddock. (2018): 475-463.

 

Cattaneao Zaira en Tomaso Vecchi, Blind Vision: The Neuroscience of Visual Impairments (Massachusetts Institute of Technology, 2011), 11-49.

 

Classen, Constance. “Museum manners: the sensory life of the early museum. Journal of Social History 40, nr. 4 (2007): 895-914.

 

Collin-Lachaud, Isabelle en Juliette Passebois. “Do immersive technologies add value to the museumgoing experience? An explanatory study conducted at France’s Paléosite.” International Journal of Arts Management 11, nr. 1 (2008): 60-71.

 

De Miguel De Blas, Marta, Dominique Bourgon-Renault en Elodie Jarrier. “Can interactive mediation tools bridge the identity gap between the public and the museum?” International Journal of Arts Management 18, nr. 1 (2015): 52-64.

 

Dodek, Wendy. “Bringing art to life through multi-sensory tours.” The Journal of Museum Education 37, nr. 1 (2012): 120-121.

 

Dongmei, Zha, Forudi Pantea, T.C. Melewar, Zhongqi Jin. “Experiencing the sense of the brand: the mining, processing and application of brand data through sensory brand experience.” Qualitative Market Research: An International Journal 25, nr. 2 (2022): 205-232.

 

Eardley, Alison, Clara Mineiro, Joselia Neves en Peter Ride. “Redefining access: embracing multimodality, memorability and shared experience in Museums.” Curator, The Museum Journal 59, nr. 3 (2016): 263-286.

 

Edyburn, David L. “Universal Design for Learning.” Journal of Special Education (2001): 16-22.

 

Falk, John H. “Museum audiences: a visitor-centered perspective”, Loisir et Société/Leisure and Society 39, nr. 3 (2016), 357-370.

 

–––. “The contribution of free-choice learning to public understanding of science.” INCI 27, nr.2 (2002).

 

Gombault, Anne, Oihab Allal-Chérif, Aurélien Décamps en Claire Grellier. “ICT adoption behaviours of heritage organizations in south west Europe: conservative, pragmatist and pioneering." International Journal of Arts Management 21, nr. 1 (2018): 4-16.

 

Haider, L. Jamila en Frederik J.W. van Oudenhoven. “Food as daily art: ideas for its use as a method in development practice.” Ecology and Society 23, nr. 3 (2018): 14-23.

 

Martins, Claudia, “Multisensory experiences in museums,” Acceso al patrimonio cultural cientifico y natural, red. Catalina Jiménez Hurtado. (2020).

 

McGinchey, Christopher. “Color and light in the museum environment.” The Metropolitan Museum of art bulleting new series, 51, nr. 3 (1993): 44-52.

 

Neves, Josélia. “Multi-sensory approaches to (audio) describing the visual arts.” MonTI, nr. 4 (2012): 277-293.

 

Niccolai Valentina, Jannina Jennes, Petra Stoerig en Tessa M. Van Leeuwen. “Modality and variability of synesthetic experience.” The American Journal of Psychology 125, nr. 1 (2012): 81-94.

 

Pusea, Sofia en Liisa Uusatalo. “Creating brand identity in art museums: a case study.” International Journal of Arts management 17, nr.1 (2014), 18-30.

 

Reinoso Carvalho, Felipe, Raymond van Ee, Monika Rychtarikova, Adbellah Touhafi, Kris Steenhaut, Dominique Persoone, Charles Spence en Marc Leman. “Does music influence the multisensory tasting experience?” Journal of Sensory Studies 30 (2015): 404-412.

 

Rogowska, Aleksandra M. “Book review, the sensational past and present.” American Journal of Psychology (2020): 138-142.

 

Schultz, Lainie. “Object-based learning or learning from objects in the anthropology museum.” Review of Education, Pedagogy and Cultural Studies 40, nr. 4 (2019): 282-304.

 

Spence, Charles. “Scenting the anosmic cube: on the use of ambient scent in the context of the art gallery or museum.” I-Perception 11, nr. 6 (2020): 1-26.

 

Stephenson, Lea C. “Kingscote’s dining room and the multisensorial interior in the late nineteenth century.” Nineteenth-century Art Worldwide 20, nr. 2 (2021): 1-78.

 

Ternaux, Jean-Pierre. “Synesthesia: a multimodal combination of senses.” Leonardo 36, nr. 4 (2003): 321-322.

 

Verbeek, Caro. “Presenting volatile heritage: two case studies on olfactory reconstructions in the museum.” In Future Anterior: Journal of Historic Preservation, History, Theory, and Criticism 13, nr. 2 (2016): 33-42.

 

Vermeersch, Peter-Willem, Jeandonne Schijlen en Ann Heylighen. “Designing from disability experience: space for multisensoriality.” PDC (2019): 20-24.

 

Weinstein, Matthew. “Education vs. Entertainment.” Robot world: education, popular culture and science 49 (1998): 253-264.

 

Ongepubliceerde onderzoeken

Bechmann, Stine. “Inclusive Design, a perfect solution?” Paper: Norwegian University of Science and Technology, 2013.

 

Gomez-Ramirez, Claudia en David van der Woude. “Visitors and Sensory Marketing in heritage museums in Bogotá.” Conferentiebijdrage van AIMAC 2013 XII international conference on arts and cultural management, Universidad de Los Andes, 2013.

 

Hanna, Elizabeth I. “Inclusive design for maximum accessibility: a practical approach to Universal Design.” Onderzoeksrapport, Pearson.

 

Lauwrens, Jenni. “Welcome to the revolution: the Sensory Turn and art history.” Conferentiebijdrage van After the New Art History, University of Birmingham, 2012.

 

Mäkelä, Arttu. Multi-sensory experience design in museums.” Masterproef, University of Applied Sciences Haaga-Helia, 2020.

 

Milar, Loes. “Het museum: Een onderzoek naar de toegevoegde waarde van digitale middelen in de museale presentatie.” Masterproef, Universiteit Amsterdam, 2016.

 

Müller, Ulrike. “Between public relevance and personal pleasure: private and art collectors in Brussels, Antwerp and Ghent, ca. 1780-1914.” Doctoraatsverhandeling, Universiteit Gent, 2019.

 

Nieuwhof, Anne. “Olfactory experiences in museums of modern and contemporary art: smell as a curatorial strategy.” Masterproef, Universiteit Leiden, 2017.

 

Segers, Eef. “Het vergeten zintuig: een onderzoek naar het gebruik van geur in musea en haar invloed op de beleving van moderne en hedendaagse kunst.” Masterproef, KU Leuven, 2020.

 

Staes, Ester, “De toegankelijkheid van musea voor mensen met een visuele beperking, enkele casestudy’s toegelicht.” Masterproef, Universiteit Antwerpen, 2019.

 

Van Eeckhaut, Marijke. “Kunnen esthetische musea constructivistisch worden? Voorstel voor en ‘optimale bemiddeling’ in musea voor hedendaagse kunst gebaseerd op theorie en praktijk.” Doctoraatsverhandeling, Universiteit Gent, 2013.

 

Van Raemdonck, Lisa. “Blind voor schoonheid? Een onderzoek naar het aanbod voor museumbezoekers met een visuele beperking.” Bachelorproef, Universiteit Gent, 2020.

 

Vermeersch, Peter-Willem. “Less vision more senses: towards a more multisensory design approach in architecture.” Doctoraatsverhandeling, KU Leuven, 2013.

 

 

 

 

 

 

Internetbronnen

Internetbrochures

Beele, Siska, Ria Cooreman, Caroline Daemen, Lesley De Ceulaer, Karin De Coster, Mieke De Jonghe, Steven De Waele, Jan Dewitte, Marie-Suzanne Gilleman, Tonia In den Kleef, Rieke Jacobs, David Mellaerts, Volkmar Mühleis, Inge Piotrowski, Roel Van Gils, Veronique Van Passel, Bart Van Peer, Tine van Poucke, Isabelle Vanhoonacker, Freya Vlerick en Marijke Wienen. OngeZIENe Rijkdom: Blinde en slechtziende bezoekers openen de blik op kunst en erfgoed. FARO, 2009. Laatst geraadpleegd op 7 mei 2020, https://faro.be/sites/default/files/bijlagen/e-documenten/ongeziene_rijkdom.pdf.

 

Departement Cultuur, jeugd & media, 2020. “Publiek gekaderd, samenvattend verslag van de webinars van 02/10/20 en 17/11/20.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022 https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2021-04/verslag%20publieksonderzoek.pdf.

 

Departement Cultuur, jeugd & media, 2021. “Het kwaliteitslabel voor collectiebeherende organisaties.” Laatst geraadpleegd op 1 maart 2022, https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2021-03/handleiding_kwaliteitslabel_CED2017.pdf.

 

Departement Cultuur, jeugd & media. “Aanvraag kwaliteitslabel (2017).” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, 1 maart 2020, https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2021-03/handleiding_kwaliteitslabel_CED2017.pdf.

 

Faro. “De educatieve werking in cultureel erfgoed.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://faro.be/sites/default/files/bijlagen/e-documenten/Rapport_erfgoededucatie.pdf.

 

IFRA. “Ifra, code of practice.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://ifrafragrance.org/docs/default-source/ifra-code-of-practice-and-standards/ifra-standards---50th-amendment/standards-compiled.pdf?sfvrsn=87deb890_4.

 

Inter Vlaanderen. “Wenkenblad, toegankelijkheid van cultuur- en gemeenschapscentra.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.inter.vlaanderen/sites/default/files/Wenkenblad_toegankelijkheid_cultuurcentra_gemeenschapscentra_0.pdf.

 

International Council of Museums. “Ethische code voor musea (2017).” Laatst geraadpleegd op 15 augustus 2022, https://www.icom-belgium-flanders.be/wp-content/uploads/2017/08/ethische_code_icom.pdf.

 

InterReg, “COME-IN! Handbook for museum operators (2017)”. Laatst geraadpleegd op 21 april 2022, https://www.interreg-central.eu/Content.Node/COME-IN/COME-IN-HANDBOOK-ENG.pdf.

 

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. “Bruegel, Unseen masterpieces.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.fine-arts-museum.be/uploads/releases/files/bruegel_unseen_masterpieces_booklet.pdf.

 

MAS. “Doe-het-zelf-pakket voor blinden en slechtzienden.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://mas.be/sites/mas/files/handleiding_begeleiders_20190104.pdf.

 

Morris Hargreaves McIntyre. “Culture Segments.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://mhminsight.com/files/culture-segments-booklet-2016-rN66-148-2195.pdf.  

 

Symfoon, “Eye Key toegankelijke rondleidingen voor blinde en slechtziende bezoekers (2014).” Laatst geraadpleegd op 21 april 2022, https://www.symfoon.be/sites/default/files/2021-06/2016.09.01%20eye%20key%20toegankelijke%20rondleidingen%20zonder%20opmaak-%20symfoon.pdf.

 

Toerisme Vlaanderen, “Maak je toeristische trekpleister voor iedereen de moeite waard, aanpassingen voor bezoekers met een visuele of auditieve beperking (2017).” Laatst geraadpleegd op 15 maart 2020, https://www.toerismevlaanderen.be/publicaties/jouw-toeristische-trekpleister-voor-iedereen-de-moeite-waard-ook-bezoekers-met-visuele.

 

Toerisme Vlaanderen. “Toeristische infrastructuur (2017).” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://toerismevlaanderen.be/sites/default/files/assets/documents_kwaliteit_toegankelijkheid/Toegankelijkheidscriteria%20toeristische%20infrastructuur.pdf.

 

Vlaamse Regering. “Beleidsnota 2019-2024 Cultuur.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/32215.

 

Webpagina’s

“About Us.” Laatst geraadpleegd op 3 april 2022, https://universaldesign.ie/about-us/.

 

Adlab. “Home.” Laatst geraadpleegd op 1 april 2020, https://www.adlabpro.eu.

 

“Architectuur ontwerpen zonder drempels.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://stories.kuleuven.be/nl/verhalen/architectuur-ontwerpen-zonder-drempels.

 

Artevelde Hogeschool. “Universeel ontwerp in de klas en op school, op-stap naar redelijke aanpassingen.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://www.arteveldehogeschool.be/sites/default/files/1.universeel_ontwerp_in_de_klas_en_op_school._op-stap_naar_redelijke_aanpassingen.pdf.

 

Belgian Web Accessibility. “Na 2 jaar werken aan de digitale toegankelijkheid maakt de Belgische Staat een eerste balans op.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022, https://accessibility.belgium.be/nl/nieuws/na-2-jaar-werken-aan-digitale-toegankelijkheid-maakt-de-belgische-staat-een-eerste-balans-op.

 

Belgian Web Accessibility. “Stuurgroep en verslag aan Europa.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022,  https://accessibility.belgium.be/nl/stuurgroep-en-verslag-aan-europa.

 

Center for Inclusive Design and Environmental Acces. “Our History.” Laatst geraadpleegd op 3 april 2022, http://idea.ap.buffalo.edu/about/history/.

 

Centre for Sensory Studies, “Brief history.” Laatst geraadpleegd op 21 april 2022, http://centreforsensorystudies.org/a-brief-history/.

 

“Claude Monet the Immersive experience.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.expo-monet.be/nl/.

 

Conservation Center. “Light exposure for artifacts on exhibition.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://ccaha.org/sites/default/files/attachments/2020-06/2020_Light%20Exposure%20for%20Artifacts%20on%20Exhibition_HH.pdf.

 

Disability History NYC. “Art Beyond Sight.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://www.disabilityhistorynyc.com/explore/art-beyond-sight.

 

Do It. “Universal Design: process, principles and applications.” Laatst geraadpleegd op 8 april 2022, https://www.washington.edu/doit/universal-design-process-principles-and-applications.

 

EUR-Lex. “Directive (EU) 2019/882 of the European Parliament and of the Council, on the accessibility requirements for products and services.” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32019L0882.

 

EUR-Lex. “Mededeling van de commissie aan het Europees Parlement, de raad, het Europees economisch en sociaal comité en het comité van de regio’s: Unie van gelijkheid: Strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030.” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=COM:2021:101:FIN#PP4Contents.

 

European Disability Forum. “Disabilty strategy & Europe 2020.” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM%3Aem0047.

 

Faro. “Protocol musea: 10-puntenplan.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022,  https://faro.be/sites/default/files/bijlagen/blog/Protocol%20Musea_10puntenplan_dec2020_def.pdf.

 

Faro. “Resultaten bevraging ICOM-museumdefinitie.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://www.faro.be/blogs/olga-van-oost/resultaten-bevraging-icom-museumdefinitie.

 

Focus on Belgium. “Bruegel, Unseen masterpieces.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://focusonbelgium.be/nl/events/bruegel-Unseen-masterpieces.

 

“Frida Kahlo immersive experience.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://fridakahlo.be/nl/.

 

Google Cardboard. “Get your Cardboard.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://arvr.google.com/cardboard/get-cardboard/.

 

Google Cultural Institute. “Bruegel, Unseen masterpieces.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.google.com/culturalinstitute/bruegel/.

 

GRIP vzw. “De modellen van handicap in een notendop.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022, https://www.gripvzw.be/nl/artikel/485/de-modellen-van-handicap-in-een-notendop.

 

GRIP vzw. “Standpuntnota: Disability studies of aan onderzoek doen vanuit een recente kijk op handicap, 2015.” laatst geraadpleegd op 13 juli 2022, https://cdn.digisecure.be/grip/201782114377993_standpuntnota-2015--disability-studies.pdf.

 

GRIP vzw. “GRIP bestaat 20 jaar. Maar wat denkt de Vlaming over handicap?” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, https://www.gripvzw.be/nl/artikel/437/grip-bestaat-20-jaar-maar-wat-denkt-de-vlaming-over-handicap.

 

Het Kunstuur. “De muziek in Het Kunstuur is gecomponeerd door Dirk Brossé.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://hetkunstuur.com/de-muziek-het-kunstuur-gecomponeerd-door-dirk-brosse.

 

Handboek toegankelijkheid publieke gebouwen. “De zeven basisprincipes van Universal Design.” Laatst geraadpleegd op 1 maart 2022. https://www.toegankelijkgebouw.be/Home/UniversalDesign/7basisprincipes/tabid/94/Default.aspx.

 

Hof Van Busleyden. “Stil bezoek.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://www.hofvanbusleyden.be/stilbezoek.

 

HSP Vlaanderen. “Wat is hoogsensitiviteit?” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://www.hspvlaanderen.be/nl/wat-is-hsp.

 

HSP Vlaanderen. “Wetenschap.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://www.hspvlaanderen.be/nl/wat-is-hsp/wetenschap.

 

ICOM. “On the way to a new museum definition: we are doing it together!” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022, https://icom.museum/en/news/on-the-way-to-a-new-museum-definition-we-are-doing-it-together/.

 

IFRA. “Homepage.” Laatst geraapdleegd op 8 augustus 2022, https://ifrafragrance.org.

 

Inter. “Evaluatieonderzoek Vlaamse Toegankelijkheidsverordening.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://inter.vlaanderen/sites/default/files/Evaluatieonderzoek_Vlaamse_Toegankelijkheidsverordening_Eindrapport.pdf.

 

“International Standard ISO 12913-1 (2014).” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://cdn.standards.iteh.ai/samples/52161/229d6f3657604d89b8c382a04058a839/ISO-12913-1-2014.pdf.

 

InterVlaanderen. “Label toegankelijk gebouw.” Laatst geraadpleegd op 20 april 2022, https://www.inter.vlaanderen/gebouw-omgeving/diensten/label-toegankelijk-gebouw.

 

InterVlaanderen. “Toegankelijkheid en Universal Design.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://www.inter.vlaanderen/toegankelijkheid-en-universal-design.

 

InterVlaanderen. “Universal Design, ontwerpen voor iedereen.” Laatst geraadpleegd op 1 maart 2022, https://inter.vlaanderen/toegankelijkheid-en-universal-design/universal-design.

 

InterVlaanderen. “Universal Design, ontwerpen voor iedereen.” Laatst geraadpleegd op 21 april 2022, https://inter.vlaanderen/toegankelijkheid-en-universal-design/universal-design.

 

InterVlaanderen. “Wat is integrale toegankelijkheid?.” Laatst geraadpleegd op 21 april 2022, https://inter.vlaanderen/toegankelijkheid-en-universal-design/integrale-toegankelijkheid.

 

“Klimt the immersive experience.” Laatst geraadpleegd op 30 april 2022, https://www.expo-klimt.be/en/.

 

Koninklijke Musea Voor Schone Kunsten van België. “Bezoekersreglement.” Laatst geraadpleegd op 18 maart 2022, https://www.fine-arts-museum.be/uploads/pages/files/bezoekersreglement_corona_19042021.pdf.

 

KU Leuven. “Research[x]Design.” Laatst geraadpleegd op 25 februari 2022, https://rxd.architectuur.kuleuven.be.

 

M Leuven. “Zet je zintuigen op scherp in M.” Laatst geraadpleegd op 16 februari 2022, https://mleuven.prezly.com/zet-je-zintuigen-op-scherp-in-m.

 

Mauritshuis. “Vervlogen, geuren in kleuren.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.mauritshuis.nl/nu-te-doen/tentoonstellingen/tentoonstellingen-uit-het-verleden/vervlogen-geuren-in-kleuren/.

 

Morris Hargreaves McIntyre. “Culture Segments: In welk segment valt u?” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://mhminsight.com/nl/culture-segments/survey.

 

MSK Gent. “Autismevriendelijk museumbezoek.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022, https://www.mskgent.be/nl/autismevriendelijk-museumbezoek.

 

Musea Brugge. “Bezoek op maat.” Laatst geraadpleegd op 3 november 2021, https://www.museabrugge.be/bezoek-onze-musea/onze-musea-en-monumenten/gruuthusemuseum/bezoek-op-maat.

 

Musea Brugge. “De wereld binnen handbereik.” Laatst geraadpleegd op 3 november 2021, https://www.museabrugge.be/kalender/tentoonstellingen/de-wereld-binnen-handbereik.

 

Museo del Prado. “The essence of a painting, an olfactory exhibition.” Laatst geraapdleegd op 8 augustus 2022, https://www.museodelprado.es/en/whats-on/exhibition/the-essence-of-a-painting-an-olfactory-exhibition/07849a71-d9b0-faeb-94c1-689f2614f8d0.

 

Museo Omero. “Consultancy and typhlo-didactic services.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.museoomero.it/en/services/consultancy-and-typhlo-didactic-services/.

 

Museo Omero. “Explore our collection.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.museoomero.it/en/works/.

 

Museum Vereniging. “Museumdefinitie.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022,  https://www.museumvereniging.nl/museumdefinitie.

 

NC State University. “The center for Universal Design.” Laatst geraadpleegd op 3 april 2022, https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/index.htm.

 

NC State university. “The Principles of Universal Design.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/pubs_p/docs/poster.pdf.

 

Nieuws Europees Parlement. “Wat is artificiële intelligentie en hoe wordt het gebruikt?” Laatst geraadpleed op 8 augustus 2022,  https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/society/20200827STO85804/wat-is-artificiele-intelligentie-en-hoe-wordt-het-gebruikt.

 

Nintendo. “Nintendo et le musée du Louvre s’associent pour lancer l’audio guide Louvre – Nintendo 3DS.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.nintendo.fr/News/2012/Nintendo-et-le-musee-du-Louvre-s-associent-pour-lancer-l-Audio-Guide-Louvre-Nintendo-3DS-253622.html.

 

Overheid Vlaanderen. “Wettelijk kader webtoegankelijkheid.” Laatst geraadpleegd op 12 april 2020, https://overheid.vlaanderen.be/wettelijke-verplichtingen-webtoegankelijkheid.

 

“Philbrook Museum of Art: museum audience identities and motivations.” Laatst geraadpleegd op 14 juli 2022: https://museumstudiesproject.wordpress.com/2016/03/04/how-to-serve-falks-audience-identity-types/.

 

Poppr. “Delvaux in Virtual Reality.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.poppr.be/projects/delvaux-in-virtual-reality/.

 

Poppr. “Hof van Busleyden.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.poppr.be/projects/hof-van-busleyden/.

 

Projects NCSU. “The principles of Universal Design version 2.0 – 4/1/97.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022,  https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciplestext.htm.

 

Scientific American. “Why your brain needs downtime.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.scientificamerican.com/article/mental-downtime/.

 

Sdgs.be. “Sustainable Development Goals: transforming our world, the 2030 agenda for sustainable development.” Laatst geraadpleegd op 14 november 2021, https://www.sdgs.be/sites/default/files/content/brochure/brochure_sdgs_nl.pdf.

 

Sensory studies. “The expanding field of sensory studies.” Laatst geraadpleegd op 13 juli 2022, https://www.sensorystudies.org/sensorial-investigations/the-expanding-field-of-sensory-studies/.

 

Smartify. “The Van Abbemuseum.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://about.smartify.org/case-studies/the-van-abbemuseum.

 

Tate. “IK Prize 2015: Tate Sensorium.” Laatst geraadpleegd op 16 februari 2022, https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/display/ik-prize-2015-tate-sensorium.

 

TIK-TIK in het Van Abbemeuseum, NL ondertiteling. 22 december 2020. Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.youtube.com/watch?time_continue=222&v=jZ4gnPnL7tw&feature=emb_logo.

 

Toegankelijk Vlaanderen. “Gebouwen.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://toegankelijk.vlaanderen.be/gebouwen.

 

Toegankelijk Vlaanderen. “Toegankelijkheidswijzer.” Laatst geraadpleegd op 3 november 2021, https://toegankelijk.vlaanderen.be/toegankelijkheidswijzer.

 

Toegankelijk Vlaanderen. “Uitgebreid zoeken.” Laatst geraadpleegd op 20 april 2022, https://toevla.vlaanderen.be/publiek/nl/Register/AdvancedSearch.

 

Toegankelijkheid Publieke Gebouwen. “Handboek.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://www.toegankelijkgebouw.be/Handboek/tabid/36/Default.aspx.

 

Toegankelijkheid Publieke Gebouwen. “Regelgeving.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://www.toegankelijkgebouw.be/Regelgeving/tabid/71/Default.aspx.

 

Toerisme Vlaanderen. “Bezoekersbarometer.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://toerismevlaanderen.be/nl/cijfers-en-onderzoek/toeristische-barometers/bezoekersbarometer.

 

U Hasselt. “Designing for More.” Laatst geraadpleegd op 25 februari 2022, https://www.uhasselt.be/en/onderzoeksgroepen-en/arck/designing-for-more.

 

Uit in Vlaanderen. “Schatten van Vlieg: meer dan 350 spannende zoektochten.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://www.uitinvlaanderen.be/tip/schatten-van-vlieg-meer-dan-350-spannende-zoektochten.

 

Unia. “Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap en zijn Facultatief Protocol.” Laatst geraadpleegd op 25 april 2022,  https://www.unia.be/nl/wetgeving-aanbevelingen/wetgeving/verdrag-inzake-de-rechten-van-personen-met-een-handicap.

 

Unia. “Wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie (Antidiscriminatiewet).” Laatst geraadpleegd op 12 april 2020, https://www.unia.be/nl/wetgeving-aanbevelingen/wetgeving/wet-van-10-mei-2007-ter-bestrijding-van-bepaalde-vormen-van-discriminatie.

 

United Nations. “Convention on the rights of persons with disabilities, article 2.” Laatst geraadpleegd op 1 maart 2022, https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/ConventionRightsPersonsWithDisabilities.aspx#2.

 

“Universal Design New York.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, http://www.nyc.gov/html/ddc/downloads/pdf/udny/udny2.pdf.

 

UrbanBrussels. “De gewestelijke stedenbouwkundige verordening.” Laatst geraadpleegd op 20 april 2022, http://stedenbouw.irisnet.be/nl/spelregels/stedenbouwkundige-verordeningen-svs/de-gewestelijke-stedenbouwkundige-verordening-gsv?set_language=nl.

 

Van Abbemuseum. “Blinden en slechtzienden.” Laatst geraadpleegd op 8 augustus 2022, https://vanabbemuseum.nl/educatie/inclusie/blinden-en-slechtzienden/.

 

Van Abbemuseum. “Dwarsverbanden – nieuwe collectiepresentatie.” Laatst geraadpleegd op 3 november 2021, https://vanabbemuseum.nl/programma/programma/dwarsverbanden/.

 

Van Abbemuseum. “Prikkelarm museumbezoek.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://vanabbemuseum.nl/educatie/inclusie/prikkelarm-museumbezoek/.

 

Verelst, Monique. “Beleving en wayfinding in musea.” Laatst geraadpleegd op 7 augustus 2022, https://faro.be/blogs/monique-verelst/beleving-en-wayfinding-musea.

 

Visit Gent. “OMG! Seven Senses Tour: unieke zintuiglijke stadswandeling.” Laatst geraadpleegd op 3 november 2021, https://visit.gent.be/nl/agenda/omg-seven-senses-tour.

 

Vlaanderen: departement cultuur, jeugd & media. “Strategische visienota cultuur.” Laatst geraadpleegd op 12 juli 2022, https://www.vlaanderen.be/cjm/nl/cultuur/cultureel-erfgoed/beleidskader/strategische-visienota#beleidsprioriteiten.

 

“Wet ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie.” Artikel 4.12. Laatst geraadpleegd op 8 mei 2020 https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=2007051035&table_name=wet.

 

“Wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding.” Laatst geraadpleegd 1 maart 2022, https://www.unia.be/files/Documenten/Wetgeving/Wet_van_25_februari_2003_ter_bestrijding_van_discriminatie_13pg.pdf.

 

What is EIDD-DfA Europe.” Laatst geraadpleegd op 4 april 2022, https://dfaeurope.eu/what-is-eidd-dfa-europe/.

 

Documenten

Art Beyond Sight, Handboek Verbal Description (voorheen internetbrochure)

 

Brussels museums, Musea en mensen met een beperking, praktische toegankelijkheidsgids (2013) (voorheen internetbrochure)

 

Explication des ouvrages de peinture, sculpture, architecture, dessin et gravure, exécutés par des artistes vivans, et exposés au salon de 1818. Bruxelles: P. J. DE Mat, 1818, BIB.CAT.000160, Gent: Universiteitsbibliotheek. 

 

Intern document, werkgroep TOP, 2020

 

SBPV-ZOC, Intern document, Visie en doelgroep.

 

Toerisme Vlaanderen, Maak je toeristische trekpleister voor iedereen de moeite waard (2017) (voorheen internetbrochure)

Universiteit of Hogeschool
Master of Arts in de Kunstwetenschappen
Publicatiejaar
2022
Promotor(en)
Prof. dr. Marjan Sterckx en Prof. dr. Manfred Sellink
Kernwoorden
Share this on: