Schoolarchitectuur

Samen een school ontwerpen

Tijd voor verandering!
 
In Vlaanderen ontstond er de laatste jaren een ontevredenheid over de architectuur van secundaire scholen bij zowel leerlingen, leerkrachten als directieleden. Heel wat schoolgebouwen zijn verouderd en hebben nood aan vernieuwing, verbouwing of renovatie. Sinds 2005 organiseert de Vlaamse overheid de inhaalbeweging “Scholen van Morgen”, die in totaal 211 schoolbouwprojecten zal ondersteunen. Deze inhaalbeweging zal des te meer resultaat boeken als er kwaliteitsvolle en vooruitstrevende schoolarchitectuur tot stand gebracht wordt. Maar wat maakt schoolarchitectuur kwaliteitsvol? En al even belangrijk, hoe komt deze tot stand? Sophie Coppieters en Lieve Van Assche, studenten van de lerarenopleiding aan de Arteveldehogeschool te Gent, trachtten hierop een antwoord te geven in het kader van hun bachelorproef.
 
De bachelorproef “Schoolarchitectuur” bestaat zowel uit een theoretisch luik als een praktisch luik. Het theoretisch deel verkent de mogelijkheden en de beperkingen van de schoolgebouwen uit het secundair onderwijs in Vlaanderen. Het eerste deel van het onderzoek schetst de toenemende aandacht van schoolarchitectuur in de actualiteit, de algemene structuur van het secundair onderwijs en behandelt bovendien de verschillende modellen van schoolgebouwen die in het Vlaamse onderwijslandschap terug te vinden zijn.
 
Schoolgebouwen bestaan er immers in vele vormen en maten. Het uitzicht en de structuur van een schoolgebouw hangen heel nauw samen met het soort onderwijs dat erin verstrekt moet worden, met de tijd waarin het gebouwd wordt en met de eisen die de opdrachtgever van het bouwproject aan de architect doorgeeft. De opdrachtgever van een schoolbouwproject heeft dan ook een grote verantwoordelijkheid ten aanzien van de toekomstige gebruikers van het schoolgebouw. Het schoolgebouw ondersteunt immers het onderwijs van tientallen generaties leerlingen. Het is daarom noodzakelijk dat de opdrachtgever bewust wordt van het belang van schoolarchitectuur.
 
Onderwijskundig onderzoek van de VUB (OBPWO 2000) wijst namelijk uit dat schoolinfrastructuur één van de betere voorspellers voor het welbevinden van de leerlingen vormt. Inzichten uit de omgevingspsychologie en algemene inzichten uit de architectuur kunnen ons helpen om de invloed die architectuur op haar gebruikers uitoefent te begrijpen. Zo neemt elk persoon de ruimte op een persoonlijke manier waar, waardoor kinderen, jongeren en volwassenen de ruimte op een andere manier waarnemen. Verder heeft het kleurgebruik, de materiaalkeuze, de verlichting en de inrichting van een ruimte een groot effect op de beleving van die ruimte.
 
Om over goede en kwaliteitsvolle schoolarchitectuur te spreken, baseerden de studenten zich in dit onderzoek op de drie basisvoorwaarden van Vitruvius. Deze stellen namelijk dat er evenredig veel aandacht besteed moet worden aan de technische aspecten, de functionele aspecten en de esthetische aspecten van een gebouw. Bijkomend stellen de studenten dat het belangrijk is dat de opdrachtgever zijn vraag naar de architect goed voorbereidt en duidelijk stelt.
 
Een volgend gedeelte behandelt het schoolgebouw an sich, met een bespreking van een aantal vooruitstrevende voorbeelden uit het binnen- en buitenland. Het schoolgebouw kan opgedeeld worden in een aantal elementen die in elk schoolgebouw terug te vinden zijn, namelijk de schoolmuur, de poort, het schoolplein, de klas, het secretariaat, de leraarszaal, de refter en de overige zalen. Deze indeling maakt het mogelijk om een schoolgebouw in haar totaliteit te kunnen bespreken. De besproken schoolvoorbeelden vormen een bron van inspiratie die het denkbeeld van het uitzicht van een schoolgebouw grondig doet veranderen.
 
Ten slotte reikten de studenten ook een mogelijke oplossing aan om in Vlaanderen kwaliteitsvolle en vooruitstrevende schoolarchitectuur te ontwerpen. Zij stellen namelijk dat de gebruikers van het schoolgebouw maximaal betrokken moeten worden bij het overleg van een schoolbouwproject. Door het betrekken van leerlingen bij het bouwproces kan er dan ook een schoolgebouw ontworpen worden dat meer aansluit bij de wensen en noden van haar eigenlijke gebruikers.
 
In het praktisch luik werd deze gedachte verder uitgewerkt in de brochure “Samen een school ontwerpen”. Deze brochure werd in samenwerking met de cel scholenbouw van het Vlaams Bouwmeester ontwikkeld. “Samen een school ontwerpen” is een handleiding die schooldirecties en leerkrachten stimuleert om hun leerlingen meer bij het schoolbouwproject te betrekken. Hierdoor kan het schoolgebouw zowel een leer- als leefomgeving vormen voor de leerlingen.
 
Door middel van praktische oefeningen, tips, richtlijnen en concrete vragenlijsten vormt deze brochure een handklaar instrument voor het werkveld. De brochure vormt bewust geen vast lessenpakket aangezien elk schoolbouwproject uniek is naargelang de omvang, de tijdsduur, het pedagogisch project van de school, de wensen van de leerlingen of de visie van de inrichtende macht. “Samen een school ontwerpen” vormt veeleer een handleiding met ideeën en inspirerende voorbeelden die aanzetten tot een eigen invulling van het architectuurproject, passend bij het karakter van de school.
 
Het bouwproces wordt hierbij in zes verschillende fases opgedeeld die elkaar chronologisch opvolgen, namelijk de opstart, de visievorming, de aanzet, het overleg, het ontwerp en de nazorg. Elke fase is voorzien van een aantal fundamentele vragen, tips en richtlijnen, handklare oefeningen en activiteiten, alsook organisaties die geraadpleegd kunnen worden. De studenten hopen dan ook dat deze brochure een stap kan betekenen bij het ontwerpen van vernieuwende en vooruitstrevende schoolarchitectuur in Vlaanderen.