Obstakels in het vredesproces: dynamiek van spoilers. Het mislukte vredesproces in Sri Lanka (2001-2006).

Oorlog en vrede in Sri Lanka: spoilers balanceren op de rand





Mei 2009, gruwelijke beelden van wanhopige vluchtelingen en intens geweld in Sri Lanka teisteren onze televisiejournaals. De kleine landtong waar de Tamil Tijgers (voluit Liberation Tigers of Tamil Eelam of afgekort LTTE) zich verschansen, kreunt onder de mortieraanvallen. Hun territorium wordt kleiner met de minuut. De Tijgers trachten nog terug te klauwen, maar het leger van de Sri Lankaanse overheid bombardeert de verzetsstrijders finaal de vernietiging tegemoet. Niet veel later volgt de definitieve overwinningskreet als LTTE-leider Velupillai Prabhakaran dood wordt teruggevonden. Hoe komt het dat het zo is gelopen? Wat liep er verkeerd tijdens het laatste vredesproces?



Al decennialang woedt er een hevige burgeroorlog tussen de Sri Lankaanse overheid en de LTTE. De Tamils voelen zich onderdrukt en eisen een onafhankelijke staat in het noorden en oosten van Sri Lanka. Een oplossing vinden voor het Sri Lankaans conflict zou op een geweldloze manier moeten gebeuren. De laatste poging om in Sri Lanka op een vreedzame manier tot een politieke oplossing te komen, liep echter slecht af. De ultieme kans om de twee strijdende partijen dichter bij elkaar te brengen, bleek uiteindelijk het vredesproces tussen 2001 en 2006 te zijn, op initiatief van Noorwegen. De formatie van een nieuwe regering, de internationale sfeer rond terrorisme en de bereidheid van de LTTE om gesprekken op te starten, hernieuwden de hoop op vrede. Het staakt-het-vuren in 2002 was een eerste stap in de goede richting. Maar al snel raakten de vredesgesprekken in het slop door tegenstrijdige signalen en verbroken beloftes. Het pad van het geweld werd opnieuw bewandeld en eenmaal verstrikt in de oorlogslogica werden de opties zoals onderhandelingen en consensus genegeerd.



Wie waren nu de spoilers van deze ultieme vredespoging in Sri Lanka? Spoilers zijn in deze context geen stoere auto-onderdelen of stukjes tekst die het verhaaleinde van een film verklappen. Neen, het zijn groepen of activiteiten die bewust of onbewust een vredesproces tegenwerken, vertragen of ondermijnen. Zij vormen één van de grootste risico’s voor het mislukken van een vredesproces. Het vinden van de spoilers is dan ook erg belangrijk voor de toekomst van Sri Lanka en voor het toekomstig vredesproces. Dus: wie zijn ze?



Vaak wijst men met een beschuldigende vinger naar de Tamil Tijgers, hun oprechtheid in het verleden was immers ver te zoeken. Sinds de ‘war on terror’ dragen ze bovendien het label ‘terroristen’ met zich mee. Bij de aanvang van het vredesproces in 2001 blijkt de LTTE meer oprechte bedoelingen te hebben dan men aanvankelijk dacht. De hoofdoorzaak daarvan is omdat ze niet meer zo sterk stond als ervoor. De LTTE wil tijdens de onderhandelingen behandeld worden als een opkomende regionale of subnationale staat, maar aanhoudend geweld staat nog steeds centraal bij hun acties. Het opdrijven van de militaire capaciteit, de schendingen van het staakt-het-vuren en de politieke moorden tasten zo de geloofwaardigheid van het vredesproces aan.



De regering van Sri Lanka, de andere partij, gaat echter ook niet vrijuit. Het vredesproces begint immers wanneer er sprake is van een ‘duale machtsverdeling’ tussen President Kumaratunga en eerste minister Wickremesinghe, een situatie waarin beiden eigenlijk de macht delen. Op zich geen probleem, maar ze zijn afkomstig van verschillende partijen en dat durft al eens voor fikse ruzies en misverstanden te zorgen. Niet het steunen van de vredesgesprekken staat centraal, wel de politieke competitie en het winnen van zoveel mogelijk stemmen.

Met het aantreden van President Mahinda Rajapaksa is het hek helemaal van de dam. Hij besluit in 2005 om de militaire strategie terug op te nemen om het terrorisme op het eiland te elimineren. De smeekbeden van het Westen om te onderhandelen, negeert hij bruut. De oorlogszucht van het regime van Rajapaksa verwijst het vredesinitiatief zonder verpinken naar de prullenmand.



Een ander voorbeeld van spoiling zien we bij de weigering van zowel de LTTE als de regering om meerdere partijen in het vredesproces te betrekken. Zonder de steun van alle actoren kan het uitvoeren van een uiteindelijk vredesakkoord de mist in gaan. Alle partijen moeten de kans krijgen om hun standpunt te verdedigen, maar deze reflecties kregen geen plaats in de onderhandelingen.



Buiten de arena van het eigenlijke conflict speelt ook de Tamil diaspora een belangrijke rol. Men spreekt van een diaspora als een groep mensen met een gemeenschappelijke origine die wonen in een ander land dan hun geboorteland of hun symbolisch thuisland, al dan niet onafhankelijk. De Tamils in het buitenland houden het Tamil nationalisme in stand, engageren zich in politieke activiteiten en steunen de LTTE financieel. De Tamil diaspora kan echter als spoiler of als katalysator van het vredesproces beschouwd worden. Enerzijds hebben ze een stoere, onvoorwaardelijke en compromisloze houding door hun emotionele gebondenheid met hun thuisland Sri Lanka, anderzijds trainen hoogopgeleiden van de diaspora de LTTE in de kunst van het onderhandelen en geven ze advies over mogelijke machtsverdelingen.



Maar waarom is dit alles nu belangrijk? Wel, de geschiedenis is de handleiding van de toekomst, zegt men steeds. We kunnen hier dus belangrijke lessen uit trekken. Het vroegere vredesproces moet men lezen als een opeenvolging van instructies om het beter te doen in de toekomst. De leiders van morgen mogen de dynamiek van spoilers met andere woorden niet negeren. Vrede creëert immers spoilers omdat het al te zeldzaam is dat alle leiders en fracties in een oorlog vrede zien als iets positief. Het is dus essentieel dat men leert om te gaan met spoilers.



Eén tactiek van spoilers is alleszins uit den boze in elke fase van het vredesproces: geweld. Al is het belangrijker vooruitgang te blijven boeken tijdens een vredesproces ondanks gewelddadige incidenten. De LTTE lijkt nu wel militair uitgeschakeld en kan dus niet langer geweld gebruiken, maar dit belooft nog niets. De Sri Lankaanse regering moet ook erkennen dat er een grondwettelijke oplossing nodig is die Tamils en andere minderheden een rechtmatige plaats verleent in de maatschappij. Een minimale consensus tussen de twee grootste politieke partijen is dan ook essentieel voor een vlot verloop van de onderhandelingen. Daarnaast moeten ook alle andere partijen zeker gehoord worden. Niet alleen de moslims, maar ook de burgermaatschappij verdient een plaats.



Sri Lanka, parel van de Indische Oceaan, heeft duidelijk een verhaal te vertellen. Een complex verhaal dat zijn officieel einde kende met een helse oorlog in mei 2009. Het wordt nu tijd dat de wapens zwijgen en men de politiek laat spreken. Een einde van de oorlog betekent immers nog geen einde van het conflict.