Extreemrechts: het nieuwe mainstream in de journalistiek

Extreemrechts is in opmars in Vlaanderen. Denk maar aan het succes van Vlaams Belang en de grote steun voor de militair Jurgen Conings. De populariteit van extreemrechts schijnt ook door in de nieuwsmedia. Vlaamse kranten dragen bij tot een normalisering van het discours van uiterst rechts. Ze nemen het taalgebruik van de ideologische standpunten als ‘onze mensen eerst’ over in de berichtgeving.

Dat extreemrechts in Vlaanderen en Europa electoraal succes kent, is geen nieuws. Uit de recentste peiling van VTM Nieuws en HLN blijkt dat Vlaams Belang de meest populaire politieke partij is in Vlaanderen, gevolgd door N-VA. Samen behalen ze zelfs 48% van de Vlaamse stemmen. Extreemrechtse claims  - want beide partijen steunen op een dergelijke ideologie - vinden we dus vaker en vaker ‘normaal’. Dat betekent dat een negatieve houding ten aanzien van migratie alsmaar vaker deel uitmaakt van het gangbare gedachtegoed bij de Vlaamse bevolking.

Dat is niet vanzelfsprekend, want extreemrechts wordt gekenmerkt door discriminerende, xenofobe attitudes en een sterk anti-migratie-discours. Uitspraken van extreemrechtse politici op sociale media bevatten vaak negatieve stereotiepe opvattingen over personen met een migratieachtergrond. Zo ook de posts van bijvoorbeeld Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken over de vechtpartij op het strand van Blankenberge in de zomer van 2020. Termen als “allochtone jongerenbendes”, “(Noord-)Afrikaans tuig” en “allochtone amokmakers” worden niet geschuwd.

‘Allochtone amokmakers’ in de kranten

Het extreemrechtse taalgebruik is ook vaker terug te vinden in de Vlaamse kranten. Bij een vergelijking tussen de tweets van rechtse en extreemrechtse politici over dat bewuste incident in Blankenberge en krantenartikelen over de vechtpartij, blijken sterke overeenkomsten in de vocabulaire. Woorden als “jongeren” tussen aanhalingstekens, ‘relschoppers’ en ‘allochtone amokmakers’ komen dus niet alleen voor op Twitter, maar hebben hun weg gevonden in de traditionele berichtgeving door objectieve journalisten. Meer specifiek nemen vier verschillende kranten (namelijk De Morgen, De Standaard, Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws) dergelijk taalgebruik, en daarmee ook de ideologische standpunten van de twitterende politici over in hun berichtgeving.

Vooral de benamingen om naar de betrokken personen bij de vechtpartij in Blankenberge te verwijzen, is gelijklopend. De nieuwsmedia gebruiken dezelfde termen als de politici van N-VA in hun tweets. Die woorden roepen een impliciete link met geweld en misdaad op en zijn gelinkt aan culturele verschillen. Op Twitter legt Vlaams Belang graag de focus op etniciteit om de link tussen migratieachtergrond en gewelddadigheid uitdrukkelijk in de verf te zetten. Migratie en strenge integratie zijn dan ook prioritaire topics voor extreemrechts.

Extreemrechts, maar milder

Door hetzelfde taalgebruik te hanteren als de extreemrechtse politici, normaliseren de nieuwsmedia het uiterst rechtse discours. Toch nemen de journalisten een mildere variant over van de extreemrechtse taal. Het lijkt meer op een Alt-Light-versie van Nieuw Rechts. Dat is een beweging die al sinds 2008 in opmars is in de Verenigde Staten. De nieuw rechtse beweging is erin geslaagd om het extreemrechtse discours als ‘minder provocerend’ te laten aanvoelen, door haar traditionele en conservatieve ideeën in een nieuw, modern jasje te steken. In het discours ligt de nadruk nog steeds op wat de Vlaamse identiteit inhoudt en hoe die weerspiegeld wordt in de publieke opinie, maar de traditionele nationalistische en racistische overtuigingen worden als het ware ‘vertaald’.

Die nieuwe stijl van communiceren wordt door de journalisten makkelijk overgenomen. Het extreemrechtse discours wordt niet direct gekopieerd, maar het sluipt de nieuwsmedia binnen via citaten. Rechtse politici worden daarnaast ook opvallend vaak aan het woord gelaten. In de artikelen over Blankenberge worden de standpunten van N-VA in alle vier de online bovenstaande kranten aangehaald. Het Laatste Nieuws publiceert op 14 augustus een interview met Daphné Dumery (N-VA), de burgemeester van Blankenberge. Op 22 augustus verschijnt een ander interview in Het Laatste Nieuws, deze keer met Theo Francken waarin de situatie aan de kust besproken wordt. Waarom kiest de redactie hier voor Francken eerder dan bijvoorbeeld Bart Tommelein, burgemeester van Oostende, waar gelijkaardige incidenten zich hebben voorgedaan?

Journalistieke verantwoordelijkheid

Nieuwsredacties hebben de verantwoordelijkheid om verschillende politieke standpunten in gelijke mate te representeren in de nieuwsmedia. Journalisten moeten snel reageren op gebeurtenissen en hebben geen tijd om te wachten op alle reacties en nemen daardoor maar wat graag over wat hen aangeboden wordt. De recente onthullingen tonen opnieuw aan dat de journalistiek aandacht moet besteden aan meerstemmigheid, maar ook aan het evenwicht en de diversiteit van die stemmen bij de berichtgeving over sociaal-politieke thema’s.

Het is belangrijk dat de nieuwsmedia stil staan bij de journalistieke waarde van haar verhalen: Wat is de nieuwswaarde? Hoe zit het met de betrouwbaarheid van de bronnen? Welke informatie kan overgenomen worden en waar is achtergrondinformatie, context of een kanttekening noodzakelijk? Als een antwoord kan gegeven worden op deze vragen, zal misschien ook het aantal racistische reacties op artikels verminderen…