Zijn puberteit, een kilogram te laat?

De kleinste en de zwaarste van de klas

Thijs is 14 jaar. Op school kan hij goed mee, alleen tijdens de les lichamelijke opvoeding krijgt hij het moeilijk. Thijs heeft overgewicht. Niet alleen fysiek, maar ook mentaal een zware last die hij elke dag met zich meedraagt. De jongens uit zijn klas zijn al een kop groter en pronken met hun eerste baard. Hij maakt zich zorgen, wat is er mis met hem?

In België krijgt maar liefst 1 op 5 jongens te kampen met overgewicht. De covid-pandemie deed daar nog een schepje bovenop. Heel wat jongeren met overgewicht zoeken hun dokter op omdat ze de kleinste van de klas zijn. Louter toeval? Nee hoor! Obesitas op kinderleeftijd zorgt niet alleen voor hart- en vaatziekten en andere nare aandoeningen, het is al langer gekend dat het ook het groeipatroon en mogelijk zelfs het tijdstip van de puberteit beïnvloedt. Zorgt obesitas ervoor dat onze jongens trager fysiek volwassen worden?

Het brein bepaalt wanneer we man zijn

De puberteit is een overgangsperiode van kind tot volwassene. Bij jongens is het een reactie op het aanmaken van hormonen. Tienerjongens koken er wel eens van over, testosteron! Maar naast dit belangrijke hormoon zijn er nog heel wat andere factoren die de puberteit bij jongens regelen. Niet alleen de genen die we van onze ouders meekrijgen, maar ook wat we eten, de medicatie die we innemen, ontstekingen en ziekten die we doormaken, alsook stress en allerlei andere hormonen bepalen de start en het verloop van de puberteit. Allemaal samen zorgen ze ervoor dat de GnRH puls generator in de hersenen wakker geschud wordt. De GnRH puls generator is als het ware de motor van de puberteit. Hoe deze precies werkt is nog niet helemaal gekend. Maar als ons lichaam deze niet aan de praat krijgt, dan komt de puberteit te laat of zelfs niet.

Puberteit, hoe laat is het?

Waarom hebben jongens met overgewicht vaak ook een ontregelde puberteit en hoe komt dit? Een masterstudent van de Vrije Universiteit Brussel zocht het uit. Bij 191 tienerjongens met overgewicht werd de grootte van de teelballen en de hoeveelheid hormonen in het bloed onderzocht. Waarom zouden we de grootte van teelballen meten? Dit is het eerste zichtbare teken van een startende puberteit bij jongens. Door de teelbalgrootte te vergelijken met die van de gemiddelde Vlaamse tienerjongen, kunnen we bepalen of de puberteit op tijd begint bij jongens met overgewicht. Te laat, te traag, te vroeg, te snel, wanneer is op tijd? Gemiddeld genomen start het proces van volwassen worden vanaf 11 jaar bij jongens. Een jongen die op 14 jaar nog geen fysieke tekenen vertoont zoals een versnelde groei, een verandering van de geslachtsdelen of lichaamsbeharing, heeft een abnormaal late of trage puberteit.

Ontsteking, de brug tussen overgewicht en puberteit?

Kinderen met overgewicht hebben vaak ook een vorm van laaggradige inflammatie. Dit is een lichte vorm van ontsteking in hun hele lichaam. Een brandend vuurtje dat zich verspreidt en op termijn kan leiden tot onder andere diabetes.

We stelden ons de vraag of kinderen met meer overgewicht en meer inflammatie, ook vaker later in puberteit gaan? We onderzochten het door het C-reactief proteïne te meten in het bloed. Dit is een eiwit dat door de lever wordt aangemaakt bij ontsteking in het lichaam. Zelfs wanneer iemand geen last heeft van de ontsteking, kan je aan de hand van het C-reactief proteïne toch voorspellen of er al dan niet een ontsteking aanwezig is. Jongens met overgewicht bleken in maar liefst 4 op de 10 gevallen te lijden aan laaggradige inflammatie. Toch bleek de aanwezige inflammatie hier niet de boosdoener te zijn van de laattijdige puberteit. 

Hoe krijg je de puberteit op tijd?

Dit onderzoek maakte het duidelijker, jongens met overgewicht hebben 10 keer vaker een te late puberteit dan een te vroege. Opmerkelijk, want meisjes met overgewicht starten net vroeger aan hun puberteit!

Een late puberteit, wat kunnen we eraan doen? Afwachten is vaak de boodschap. Een testosteronkuur kan in sommige gevallen wonderen doen. Maar het wachten duurt soms lang, te lang. Net op het kantelmoment in de ontwikkeling van een jongen tot man, terwijl de nood om erbij te horen er nu meer dan ooit bij hoort. Ernstige emotionele problemen, een laag zelfbeeld, compensatiegedrag, het zijn slechts enkele voorbeelden van de gevolgen van een late puberteit, die niet onderschat mogen worden. Onderzoek heeft aangetoond dat jongens met een late puberteit als volwassene minder goed presteren op de arbeidsmarkt en meer antisociaal gedrag vertonen.

Kunnen we jongens met overgewicht dan helpen hardlopen richting de puberteit? De aanpak van de obesitasproblematiek lijkt in deze context vanzelfsprekend, al stellen we ons de vraag of overgewicht hier een oorzaak of eerder een gevolg is van een late puberteit.