Mode na 250 jaar lockdown

Het woord ‘kimono’ doet bij u vast een belletje rinkelen. Maar wist u dat de inwoners van Japan niet altijd een kimono droegen? Ik deed onderzoek naar hoe de Japanse mannelijke bevolking zich kleedde in de tweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.

Mijn onderzoek

Voor mijn masterthesis aan de Universiteit Gent bestudeerde ik de Japanse mannelijke klederdracht van 1853 tot 1912 en de invloed van het Westen. Vanaf 1603 werden buitenlanders heel uitzonderlijk toegelaten in Japan. Pas na 250 jaar stelde het land zijn grenzen open voor de rest van de wereld en mochten toeristen het land opnieuw binnen. De Japanse keizer streefde naar een gelijke status als de grootmachten Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Hij stippelde een modernisering van de maatschappij uit, met het Westen als toonbeeld. Inwoners integreerden dus meer Westerse ideeën en gebruiken in hun dagelijkse leven. Een voorbeeld hiervan is de mode. Vooral van mannen uit hoge klassen, zoals politici, werd verwacht dat ze de Westerse kleding overnamen. Deze plotse veranderingen stuitten ook op weerstand. Grote groepen mensen waren tegen het nieuwe beleid van de regering en bleven de traditionele kleding dragen.

De antwoorden op mijn vragen zocht ik in zowel geschreven bronnen, als beeldmateriaal en uit die tijd overgebleven kledingstukken. Musea in Japan, New York en Londen stellen hun collecties van kledingstukken niet enkel tentoon, maar ze zijn ook te bezichtigen in hun digitale collecties en in kleurrijke catalogi. Daarnaast heb ik een aantal primaire bronnen geraadpleegd, zoals boeken en brochures over handwerk. Schrijver Fukuzawa Yukichi (1835-1901) bijvoorbeeld beschreef de Westerse klederdracht uitvoerig in het werk ‘Westerse Kledij, Voeding en Huisvesting’, gepubliceerd in 1867.

De kleren maken de man

Buitenlandse militairen, zoals Sherard Osborn (1822-1875) en commodore Matthew Perry (1794-1858), arriveerden met hun grote schepen in Japan. De inwoners waren erg onder de indruk toen ze de matrozenuniformen zagen. De schitterende gouden knopen, lederen laarzen en andere elementen van hun wollen uniform wekten verbazing en interesse. Ze zagen deze nieuwe mode al gauw als een teken van moderniteit en een nieuwe cultuur.

Al snel werden politici verplicht om de Westerse kledij te dragen op hun werk. Ook op officiële gelegenheden en in het bijzijn van de keizer of buitenlanders was de Westerse stijl de norm. Hun outfit bestond uit een wit hemd met hoge kraag, een das en een wollen kostuum. In 1872 veranderde de keizer zijn eigen kleding- en haarstijl, om meer Westers te ogen. Een uitgebreid fotoalbum van fotograaf Uchida Kuichi (1844-1875) toont de keizer in een Frans uniform met gouden details, epauletten en een grote hoed versierd met pauwenpluimen.

De kimono

Een van de bekendste kledingstukken uit de Japanse cultuur is waarschijnlijk de kimono. Het is een rechthoekig kledingstuk dat men met een band (beter bekend als een ‘obi’) rond de middel bindt. Meestal werd het gemaakt uit katoen of linnen voor de lagere klassen, en zijde voor de elite. Echter, het woord ‘kimono’ bestond nog niet voor 1868: toen was de term ‘kosode’ meer gebruikelijk. Omdat buitenlanders meer en meer de Japanse cultuur wilden leren kennen, bedacht men een nieuwe algemene naam voor de Japanse kledij. Daaruit ontstond de term kimono, wat ruwweg kan worden vertaald als ‘iets om te dragen’.

Vandaag de dag associëren we de kimono vooral met vrouwelijke mode. Echter, mannen droegen oorspronkelijk ook dit kledingstuk, ongeacht hun klasse of leeftijd. Wat het verschil maakte, waren kleine details, zoals bepaalde wapenschilden of de soort stof. Na 1868 droegen mannen meer de Westerse stijl. Daarnaast werd de vrouwenmode gezien als een manier om de traditionele gebruiken te behouden. Daarom droegen meer vrouwen de traditionelere kimono en werd het dus ook een meer genderspecifiek kledingstuk.

De ‘kosode’ werd ook op een ingenieuze manier gemaakt. Het bestond uit rechthoekige lappen stof die vrouwen tot voor kort met de hand aan elkaar naaiden. Hierdoor is er weinig tot geen verspilling van materiaal. Bovendien is het patroon dezelfde voor elk geslacht en voor zowel volwassenen als kinderen. Dit was een groot verschil met Westerse kledij, waar elk kledingstuk op maat was gemaakt. Een ander verschil is dat de kimono geen knopen, ritsen of haakjes heeft; de band rond de middel is voldoende om het kledingstuk gesloten en op zijn plaats te houden.

Geen naakte mensen op straat

Vandaag de dag zult u in Japan geen naakte mensen op straat tegenkomen (met uitzondering op sommige volksfeesten). Dit was echter niet altijd het geval. Voor 1868 was het juist een gewoonte om (bijna) ongekleed naar het badhuis te gaan, of werkten boeren en bouwvakkers enkel in hun ondergoed bij warm weer. Vanaf 1871 voerde de Japanse regering echter wetten in dat inwoners niet meer ongekleed op straat mochten in Tokyo. In 1876 werden er zelfs in totaal 2091 mensen opgepakt voor openbare naaktheid. De wetten hadden echter minder effect dan verwacht: in 1900 overtraden er nog steeds veel mensen deze wetten.

Waarom was er een plotse intolerantie tegenover deze openbare naaktheid? Enerzijds zouden de nieuwe buitenlandse toeristen het niet goedkeuren als zij naakte mensen op straat zagen. Anderzijds stelde Darwin dat naaktheid een teken was van primitiviteit en barbaarsheid. Om deze redenen paste dit straatbeeld van ongeklede mensen niet binnen de moderne natie van Japan.

Conclusie

“Japanse geest met Westerse technieken” was een belangrijke leuze uit deze tijdsperiode, die zowel van toepassing was bij het leger, de industrie, als de klederdracht. Deze slogan vat alle veranderingen heel goed samen. De Westerse mode verving langzamerhand de traditionele kleding, maar de kijk op mode veranderde daarbij ook. Kleding werd ook een tool om Japan moderner te maken en om te bewijzen dat het land gelijk stond met de Europese en Amerikaanse grootmachten. Er waren grote verschillen tussen de twee culturen en de Japanse regering is erin geslaagd beiden op korte termijn te combineren. De vraag is hoe onze mode is veranderd na deze periode van lockdown.