ROND EN GEZOND: DE STAD VAN DE TOEKOMST IS CIRCULAIR!

Droom je even mee van een wereld zonder afval? Een wereld waarin we alles wat we gebruiken opnieuw op een andere manier hergebruiken? De bananenschil bij onze lunch wordt dan plots een bodemverbeteraar! Onze koffiecapsules zijn dan opeens een onderdeel van de fiets van morgen.

Het concept van een ‘circulaire economie’ is in. In een circulaire economie, tegengesteld aan een lineaire economie, worden (materiaal)kringlopen gesloten waardoor afval vermeden wordt. Dit gebeurt traditioneel via concepten als hergebruik en recyclage. Steeds vaker schuiven beleidsdomeinen op alle niveaus het naar voren als hét economisch model waarnaar in de nabije toekomst gestreefd moet worden op alle mogelijke vlakken. Vaak denkt men hierbij aan grote bedrijven, maar ook onze steden en onze manier van leven speelt een grote rol in deze omschakeling. Het is echter nog onduidelijk hoe zo een circulaire stad en stedenbouw eruit kan of moet zien.  

DE STAD LEUVEN ALS SCHOOLVOORBEELD (IN WORDING?)

Dit onderzoek focust op de circulaire herontwikkeling van een stadsgebied en onderzoekt dus de ruimtelijke uiting van een circulaire economie in een stedelijk weefsel. Het gebied in de spotlight van deze masterthesis: Leuven-Noord.

De stad Leuven zet al enkele jaren in op het verduurzamen, vergroenen en ‘vercirculairen’ van haar stad. De stad streeft ernaar een ‘circulaire stad’ te worden tegen 2050, maar momenteel uit zich dat nog voornamelijk in een reeks kleine acties. Specifiek in Leuven-Noord bevinden er zich al enkele (aanzetten tot) circulaire activiteiten, zoals de Materialenbank waar bouwmaterialen een tweede leven krijgen door ze op te knappen en te verkopen. De Stad Leuven plant in Leuven-Noord ook de herontwikkeling van de voormalig Marie Thumasfabriek tot een circulaire stadsfabriek.

HOE KAN CIRCULARITEIT OP NIVEAU VAN EEN STADSGEBIED ERUIT ZIEN?

Het is nog onduidelijk hoe een circulair stadsgebied eruit kan zien. Vaak wordt dit voorgesteld en geassocieerd met moderne ingenieuze technieken en hoge torens in futuristische stijl ingeplant in een groene omgeving. Maar is werken mét de bestaande omgeving en natuurlijke systemen niet net het meest circulaire dat bestaat? Bestaande gebouwen, terreinen, kanalen, meren, beken, bosjes … veranderen zo in grondstoffen. Dit onderzoek vertrekt daarom vanuit een contextgebonden benadering van circulariteit. Er wordt uitgegaan van het activeren van circulariteit: circulariteit wordt geactiveerd vanuit het bestaande landschap als grondstof in plaats van circulariteit implementeren bovenop het landschap. Dit onderzoek vertrekt dus vanuit de bestaande omgeving en randvoorwaarden en legt zo het potentieel voor circulariteit bloot. Doordat elk stadsgebied anders en uniek is, leidt dit telkens tot circulaire transformaties die eigen zijn aan de plek.

Het onderzoek biedt daarom een algemene leidraad aan voor het ontwerpen van circulariteit. Deze leidraad bestaat uit een reeks strategieën die vormen van circulariteit activeren vanuit de omgeving. De strategieën kunnen toegepast worden op verschillende schalen en betrekken steeds andere actoren: van bedrijven en steden tot gezinnen thuis. Ze tonen dus op welke manier we allemaal kunnen bijdragen aan een circulaire stadsontwikkeling van een gebied. De strategieën ondersteunen elkaar en moeten begrepen worden in een hiërarchie: de eerste strategie het ‘groen-blauw netwerk versterken’ vormt de basis voor bijvoorbeeld strategie vijf ‘circulair ondernemen en produceren’ moet worden toegepast.

De circulaire strategieën voor stedenbouw vertrekken vanuit een plaatsgebonden en contextspecifieke benadering van circulariteit en activeren daardoor circulariteit vanuit het landschap.

HOE KAN LEUVEN-NOORD EVOLUEREN TOT EEN CIRCULAIR STADSGEBIED?

Voor een circulaire transformatie van Leuven-Noord kan worden voorgesteld, dienen eerst de omgeving en natuurlijke systemen in detail te worden geobserveerd. Het in kaart brengen van het bodem- en watersysteem maakt duidelijk waar we als mens hebben ingegrepen op het natuurlijk circulair systeem. Door ook de verschillende water-, afval-, energie- en warmtestromen die Leuven-Noord in- en uitgaan te bestuderen, worden mogelijke samenwerkingsverbanden duidelijk. Gesprekken met actoren in het gebied leggen problemen en wensen bloot.

Met als leidraad de bovenstaande strategieën ontstaat een transformatievoorstel voor Leuven-Noord. Hierin transformeert Leuven-Noord naar een circulair stadsgebied waarin circulariteit wordt geactiveerd vanuit de onderlaag en vanuit bestaande stromen en actoren op de site. De onderlaag, het bodem- en watersysteem, geeft aanzetten tot ingrepen en acties. Centraal in de transformatie staan het onderhoud en herstel van het landschap. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van verschillende concepten: ontharding en bebossing, fytoremediatie (dit is het reinigen van verontreinigde (water)bodem met behulp van planten) van verontreinigde baggerspecie uit het kanaal en het saneren van voormalig stortplaatsen. Zo ontstaat onder meer een moestuin bovenop een bestaand pakhuis en een park waarin slib uit de omgeving wordt gereinigd met planten.

De transformatie naar een circulair stadsgebied gebeurt gefaseerd en betrekt verschillende (lokale) actoren. In het circulair landschap worden lokale materialen in omloop gebracht.

Er verrijst een dynamisch landschap dat productief, veerkrachtig en hersteld is. Materialen worden lokaal in omloop gebracht en worden herboren.

IS DE CIRKEL DAN NU ROND?

Het voorstel voor de transformatie van Leuven-Noord, en met uitbreiding het gehele masteronderzoek, kan gezien worden als een betoog voor een contextgebonden benadering van circulariteit in transformaties van stadsgebieden. Los van tal aan de duurzame voordelen verbonden aan circulariteit, slaagt een contextgebonden benadering er ook in mensen en actoren samen te brengen en voor een rijke vorm van stedelijkheid te zorgen, waar een variatie aan activiteiten kan plaatsvinden.

Het landschap en de onderlaag is rijk en complex: er moet steeds een keuze gemaakt worden welke stromen, actoren en eigenschappen mee worden genomen. Er is dus nooit slechts één oplossing of mogelijkheid voor de circulaire transformatie van een stadsweefsel. Ook dat is net de kracht van een contextgebonden benadering van circulariteit: steeds anders, divers en rijk.

Dit masteronderzoek is slechts één stap in de evolutie naar een circulaire stedenbouw, bekeken vanuit een concrete case. Er moeten nog grote stappen worden genomen, een radicale omschakeling, waarin het ritme van de natuur dicteert hoe we onze steden bouwen. Op die manier kunnen we gezonde, veerkrachtige en aangename omgevingen creëren en zijn we klaar voor wat komt: de toekomst.