Bewegen, leren en ziek zijn

Vermoeidheid, pijn, misselijkheid, spierverlies, verminderde motivatie, … zijn slechts enkele gevolgen van een kankerbehandeling op het leven van een kind. Een langdurige ziekenhuisopname wegens kanker is helaas de harde realiteit voor jaarlijks meer dan 300 kinderen in België. Onze BIKO-beweegbox zorgt voor een actieve en leerrijke vorm van verstrooiing in deze zware tijden.

Ziek zijn

Uit onderzoek (Tigchelaar, 2014) blijkt dat kinderen met kanker of andere chronische ziektes de neiging hebben om inactief te worden omwille van verscheidene redenen. Doordat het kind zich lamlendig voelt zal het namelijk minder bewegen dan dat vereist is. Op die manier ontstaat een beweegachterstand. Ook naar school gaan wordt dikwijls onmogelijk en leerstof kan niet efficiënt meer verwerkt worden. Bijgevolg krijgen veel patiëntjes ook te maken met een leerachterstand. Eén derde van alle chronisch zieke kinderen loopt dit probleem op (Memorandum POZILIV, 2020). Met onze bachelorproef hadden wij de missie om een tool te creëren dat voor beide problematieken een uitkomst kan bieden.

Bewegen en leren

Zo kwam de BIKO-beweegbox tot stand. BIKO staat voor “bewegingsintegratie kinderoncologie”, dat wil zeggen “het samenvoegen van beweging en leerstof binnen de kinderkankerafdeling”. Hierbij vertrokken we vanuit het concept ‘bewegend leren’. In onze ogen leek dit de ideale oplossing, aangezien het beweging met leerstof combineert, de twee pijnpunten van de situatie. De voordelen van bewegend leren zijn groot, want stimulatie van de hersenactiviteit door beweging bevordert de concentratie. Bovendien heeft beweging ook een positief effect op de behandeling van kanker en andere chronische ziekten. Een persoon die gedurende de behandeling een actieve levensstijl probeert aan te houden, krijgt minder te maken met bijwerkingen op korte en lange termijn (Chamorro-Viña, Keats, & Culos-Reed, 2015). Zo slaan we met onze tool eigenlijk twee vliegen in één klap en worden niet enkel de motorische- en leerachterstand aangepakt, maar wordt er tegelijk ook gewerkt aan de fysieke én mentale gezondheid van de kinderen. Een win-winsituatie, zo blijkt.

Praktijkonderzoek

Om onze tool tot stand te brengen, stelden we vooreerst enquêtes op voor de meest betrokken personen uit het werkveld: de ziekenhuisleerkrachten en kinesitherapeuten van het Universitair Ziekenhuis Gent en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Hierin bevroegen we hen naar de noden van de oncologie- en hematologieafdeling van het ziekenhuis. Daarna observeerden we de serie ‘Kinderziekenhuis 24/7’ nauwgezet. Daarbij maakten we per kind een fiche met belangrijke informatie over elk van hun aandoeningen. Tot slot verdiepten we ons in de wereld van de patiënten zelf door met twee van hen in gesprek te gaan. Via een inductieve analyse, vertrekkende vanuit de casestudies, werden 4 beweegniveaus opgemaakt waarbinnen dan educatieve en activerende oefenvormen werden uitgewerkt rond taal en rekenen. Naast voldoende differentiaties (makkelijkere en moeilijkere oefeningen) werd ook rekening gehouden met de (beweeg)voorkeuren van de kinderen met kanker.

BIKO-beweegbox

De tool bestaat uit twee transparante boxen op wieltjes. De ene is gevuld met allerlei ontsmetbaar sportmateriaal, de andere is gevuld met bijhorend lesmateriaal onder de vorm van fiches en kaartjes. Via een dierendraaiwijzer worden de verschillende beweegmogelijkheden bij de verschillende ziektebeelden voorgesteld. Zo staan de leeuw, de beer, de walvis en de schildpad respectievelijk voor “De patiënt is vrij beweeglijk; vrij beweeglijk met beperking; kan zitten en kan liggen”. Nadat het passende dier bepaald is, kan het kind ook aanduiden hoe energiek het zich op dat moment voelt. De draaiwijzer zal dan toegankelijke gelamineerde fiches aanwijzen waaruit het kind kan kiezen. Op die fiches staan dan alle instructies genoteerd om het spel te kunnen spelen. Door het bewegend leren aan te bieden onder de vorm van spelletjes, zijn de kinderen zich er niet van bewust dat ze bewegen en leren. Om te leren rekenen moet het kind bijvoorbeeld een velcroballetje naar een roos werpen om punten te verdienen. Een handleiding, leerstofoverzicht per fiche, materiaallijst voor de begeleiders en zelfs een bordspel mochten niet ontbreken. Om de kinderen extra te stimuleren, werd evenals een stickerkaart toegevoegd waarbij na herhaaldelijk gebruik van de box, een geschenk wordt verdiend. De mascotte is de BI-KOala, met wie de kinderen bijvoorbeeld worden aangezet om alledaagse activiteiten (terug) uit te voeren. 

Testfase

Een testfase in het Universitair Ziekenhuis te Gent was de kers op de taart. We kregen de kans om onze tool voor te stellen bij twee patiënten van de kinderhematologie- en oncologieafdeling. Oorspronkelijk is de BIKO-beweegbox ontworpen voor kinderen uit de eerste graad van het lager onderwijs, aangezien dit een cruciaal punt is in hun schoolcarrière en het kantelpunt waarop zich vaak voor het eerst een daling in activiteit voordoet. Tijdens de test merkten we echter dat mits kleine aanpassingen aan de leerstof, de box ook toegankelijk is voor een breder publiek, namelijk het gehele lagere onderwijs. Bovendien is het een sterkte van deze tool dat het kwetsbare groepen kan bereiken. In de toekomst kan er nog verder onderzoek gevoerd worden naar de lange-termijn effecten van de BIKO-beweegbox op de leer- en beweegachterstand. De tool werd enorm positief onthaald door zowel de zorgprofessionals als de patiënten en hun familie. Gedurende ongeveer een half uur vergat het kind even de ellende en kon het gewoon plezier maken. De patiënten, ouders en professionals gaven meteen aan dat deze box ook makkelijk buiten de therapieruimte gebruikt kan worden, bijvoorbeeld op de kamer. Zo kunnen we de inzetbaarheid en het beoogde effect nog vergroten. De BIKO-beweegbox werd na het project geschonken aan het Universitair Ziekenhuis te Gent. Het personeel, maar ook vrienden en familie van de patiënten kunnen de box daar vrij gebruiken. In de toekomst willen we dit concept herhalen voor andere ziekenhuizen en waar mogelijk ook andere settings. We kunnen dus besluiten dat ons doel om de kinderen die vechten tegen kanker perspectief te bieden op een gezonde levensstijl en op een vlotte schoolhervatting na de behandeling, zeker en vast behaald is. Iets wat elk van die meer dan 300 kinderen verdient.