Nudging: De oplossing tegen wildplassen?

 

Ze staan soms met zes tegelijk te plassen tegen de kerk... (HLN, 2020)

Voor elke grootstad ter wereld vormt wildplassen een hardnekkig maatschappelijk overlastprobleem. Om komaf te maken met deze overlast werd al volop geëxperimenteerd. Zo worden in Calcutta (India) waterkanonnen ingezet tegen wildplassers en worden de muren in uitgaansbuurten in Hamburg en San Francisco bespoten met een speciale verf, zodat de muur ‘terugplast’.

Dergelijke initiatieven doen voornamelijk aan symptoombestrijding met te weinig aandacht voor de kern van het probleem: het beslissingsgedrag van de potentiële wildplasser. In de literatuur ontbreekt bovendien een duurzame en wetenschappelijk onderzochte oplossing. 

Ook in Vlaanderen kampen we met stijgende overlast door wildplassers. Krantenkoppen zoals “Ze staan soms met zes tegelijk te plassen tegen de kerk” (HLN, 2020) laten weinig aan de verbeelding over. 

Gent noteerde tussen 2006 en 2017 een stijging van 252% vaststellingen door een toename van 1296 naar 4567. 

Deze alarmerende tendens is niet onopgemerkt gebleven bij het Gentse stadsbestuur. Hoewel Stad Gent reeds jaren actief inzet op bestrijding van deze problematiek, blijft het beoogde resultaat uit. Met het oog op een duurzame oplossing ging het stadsbestuur in 2018 een samenwerking met de faculteit psychologie (Ugent) aan. Deze scriptie is het product geworden van die twee jaar durende samenwerking.

Irrationeel handelen van mensen is te verklaren, te begrijpen, én dus ook te voorspellen

De wetenschap die zich ontfermt over irrationeel handelen en het sturen van keuzegedrag staat bekend als gedragseconomie. Deze zijtak van de psychologie is nog maar dertien jaar oud, maar kan al heel wat succesverhalen alsook twee Nobelprijzen op haar palmares zetten. 

Niet veel mensen kennen de discipline, hoewel ze alom in onze samenleving aanwezig is. De kans is groot dat u vandaag reeds ‘genudged’ werd. Nudging is één van de meest gebruikte tools uit de gereedschapskist van de gedragseconomicus. Vrij vertaald betekent nudgen het geven van een zacht duwtje in de goede richting, zonder hierbij de keuzemogelijkheden in te perken. Hierdoor worden gewenste keuzes subtiel naar voren geschoven, zonder de andere opties weg te nemen of nadelig te maken. Iedereen heeft dus nog steeds volledig vrij de keuze, maar door beïnvloeding worden we onbewust naar het gewenste gedrag gestuurd.

Hoe IKEA uw gedrag beïnvloedt

Wie zegt ‘Snel even naar IKEA’ weet op voorhand dat dit een onmogelijke opgave is. Dat zou wel eens kunnen komen door de nudgingtechnieken waar de ontwerpers van het Zweedse woonwarenhuis ons als consument aan blootstellen. Wie zelf reeds een bezoekje bracht aan de meubelgigant zal zich kunnen herinneren dat je door het doolhof wordt begeleid aan de hand van strategisch geprojecteerde pijlen. Door deze nudge volgen klanten (onbewust) de langst mogelijke weg door de gemiddeld 32.500 m²  grote winkel en consumeren ze ook meer.

Consumenten worden op geen enkele manier verplicht om deze pijlen te volgen en alternatieve, snellere routes zijn beschikbaar. Door het toepassen van deze nudge spendeert de gemiddelde IKEA-consument tweeënhalf tot drie uur in de winkel, waardoor een bezoekje aan IKEA al snel een daguitstap wordt.

Gentse wildplassers een handje geholpen

Voor deze scriptie zijn we in het hoofd van de wildplasser gekropen. We hebben specifieke nudges ontworpen die op het juiste moment de aandacht grijpen en lang genoeg vasthouden. Het doel van elke interventie was de potentiële wildplassers naar de dichtstbijzijnde openbare toiletten te begeleiden. Hiervoor lag de focus op het uitgaansgebied ‘Vlasmarkt’, waar het Gentse stadsbestuur haar bezorgdheden over uitte. 

Dertien opeenvolgende weken werden verschillende nudges experimenteel getest. Met behulp van vier cameratoestellen werd heel de uitgaansbuurt in beeld gebracht. In totaal verzamelden en analyseerden we 8832 uur of 365 dagen aan data.

Voetjes, pijlen en borden

Een studie aan de universiteit van Kopenhagen (2012) toonde aan dat het aanbrengen van voetjes nabij vuilnisbakken in Göteborg het zwerfvuil op straat met maar liefst 46% liet dalen. De nudge zorgde ervoor dat de vuilnisbakken makkelijker vindbaar werden. De voetjes dienden daarnaast ook als omgevingssignaal dat direct (en vaak onbewust) aanzette tot het gewenste gedrag. Voor deze studie hebben we in eerste instantie onderzocht of voetjes ook effectief waren tegen wildplassers.

Door het aanbrengen van voetstappen nabij de toiletvoorzieningen werd het correcte gedrag op een transparante manier en zonder enige verplichting duidelijk gemaakt. Met deze scriptie vonden we soortgelijke effecten. De voetjes zorgden voor een daling van 51.9% wildplassers per dag.

Als tweede interventie wilden we nagaan of de pijlen die IKEA gebruikt ook in de context van wildplasoverlast een succesvolle nudge konden zijn. 

Omdat de aandacht van mensen met een plasbehoefte het best gegrepen wordt vooraleer de keuze om wild te plassen wordt gemaakt, hebben we nog een extra dimensie aan de pijlen toegevoegd. Elke pijl kreeg namelijk het opschrift “WC ## sec”. Hierbij werd de ## ingevuld door de reële afstand in seconden tot de dichtstbijzijnde publieke wc. In deze studie hebben we steeds twee pijlen naast elkaar geplaatst. De idee hierbij was om de keuzestrategie van de potentiële wildplasser te verschuiven van “wc vs wildplassen” naar “wc links vs wc rechts”.

Ook de pijlen leken zeer succesvol te zijn als nudge tegen wildplassen. We stelden voor deze interventie een daling van maar liefst 72.31% wildplassers per dag vast. 

Tot slot hebben we ook onderzocht wat het effect van sensibilisatieborden was. Dit is namelijk vandaag de meest gebruikte techniek om overlast aan te pakken. We zijn aan de hand van creatief ontworpen en strategisch geplaatste borden nagegaan of deze interventie een invloed op wildplasoverlast had. 

Deze nudge zorgde voor het kleinste effect, met een daling van slechts 19% wildplassers per dag. 

Verder werden ook nog verschillende combinaties van interventies onderzocht om na te gaan of deze elkaar mogelijk versterkten wanneer ze tegelijkertijd werden aangeboden. Uiteindelijk konden we met de combinatie voeten + pijlen + borden een daling tot wel 83,73% wildplassers per dag vaststellen. Hieronder wordt de kern van het onderzoeking eens samengevat in een grafiek.

De resultaten uit deze scriptie zijn alvast zeer hoopgevend voor de toepassing van nudges bij de aanpak van overlastproblemen.

Door Mathias Celis

© UGent