Het Einde van de Politieker: vanuit boerenperspectief
“We zullen niet toestaan dat deze geschiedenis zich herhaalt. En de manier waarop we dat kunnen voorkomen is door ons te organiseren. Door onze rechten te verdedigen en respect te eisen voor de grondwet. Op deze wijze hebben we onze gronden verdedigd. Dit was het doel waarvoor we ons verenigden...”
Aan het woord is de huidige leider van de boerenbeweging in Nicaragua. De boeren in Nicaragua zijn verwikkeld in een strijd tegen de dictatuur van het presidentspaar Ortega-Murillo. Ze nemen bovendien een leidersrol op. Hoe komt het dat de boeren zo’n centrale plaats innemen en wat betekent hun beweging voor de toekomst van Nicaragua?
De Boer in de Hoofdrol?
In april 2018 leidden hervormingen van de sociale zekerheid tot hevige protesten in het land. Vooral studenten sprongen op de barricades toen hun toekomsten bedreigd werden door alweer een dictaat van bovenaf. In Nicaragua bestaat er weinig ruimte voor het maatschappelijke middenveld. De staat en de politiek zijn stevig in handen van Ortega’s partij, het Sandinistische FSLN. Opgeschrikt door het escaleren van het protest, koos de partij ervoor hard te reageren. De doden stapelden zich op, maar het verzet bleef groeien.
Ook de boeren bleven niet aan de zijlijn staan. Hun beweging ontstond in 2013 als lokaal protest tegen plannen om een kanaal door hun gronden te bouwen. Ze ontpopten zich echter al gauw tot een nationale organisatie met grote mobiliseringskracht. Om de studenten bij te staan richtten ze in de straten van het land barricades op, die de economie plat legden en de doorgang van politie en paramilitairen belemmerden. Door hen werd het platteland betrokken in de strijd. De boerenbeweging werd de vertegenwoordiger van de stille meerderheid, de boerenbevolking.
Niet enkel Nicaragua beleeft cruciale politieke tijden. 493 dagen moest België het zonder federale regering stellen, en dat in tijden van corona. Het systeem lijkt niet langer te werken. Vertrouwen in de politiek is laag en extreme partijen winnen aanhang. Maar waar ligt het probleem? Bij een gammele staatsopbouw? Of misschien eerder bij de nauwe manier waarop politiek gevoerd wordt? Is om de vijf jaar stemmen werkelijk het eindpunt van de democratie? In Nicaragua speelt deze vraag naar de invulling van politiek ook mee. Wie mag meebeslissen over de toekomst van het land en de natie? Wat is de rol van de burger hierin? Moet deze zich monddood maken eens hij gestemd heeft? Of dient hij zich kritisch op te stellen en te handelen als het moet? Kan de boer die ploetert in de aarde zich een moderne staatsburger noemen?
Wat kunnen we leren uit de strijd en beweging van de boeren? De democratische grondslag van hun organisatie geeft de gewone man een stem. Zij effenen zo mee de weg naar een alternatief.
Bewuste Boeren
Sinds 2013 deel ik in het plezier en de rijkdom aan ervaringen die te vinden is in de samenwerking tussen de steden Sint-Truiden en Nueva Guinea in Nicaragua. Althans tot april 2018. Ik leerde toen dat solidariteit met mensen in het Globale Zuiden ook conflict en het delen van verdriet inhoudt. Nicaraguaanse vrienden kwamen in de vuurlinie terecht, terwijl ze enkel opkwamen voor hun rechten. Die maand werd ik overmand door een gevoel van frustratie en machteloosheid. Ik kon niet helpen, maar misschien kon ik het leren begrijpen. Mijn scriptie startte vanuit een persoonlijke motivatie om grip te krijgen op de realiteit en de emoties die ik ervaarde. Het werd voor mij een manier om de dialoog gaande te houden.
Dit engagement startte door me in te lezen. Meteen werd duidelijk dat conflict meestal benaderd wordt vanuit een oorzaak-gevolg denken. “Als de economie verslechtert, dan betogen mensen”. Deze verklaringen missen iets. Je wordt niet plots wakker en denkt “vandaag betoog ik!”. Neen, er gaat een proces aan vooraf. Achter elke actie schuilt er geschiedenis. Men wordt eerst “bewust” van de nood aan verandering. Het concept “Bewustzijn” werd de leidraad van mijn onderzoek. Ik trachtte via deze weg het conflictproces te begrijpen. “Wat betekent bewustzijn?” en “hoe werd de boer bewust van zijn situatie om zich daarna te verzetten?” werden mijn onderzoeksvragen.
In januari 2020 trok ik een maand naar Nicaragua op zoek naar antwoorden. Zo kwam ik weer in contact met de boeren en hun beweging. Ik leerde veel uit onze interviews. Ik begon eindelijk hun strijd en beweging te begrijpen, toen er nieuwe vragen opdoken die een antwoord vereisten. Wat betekent het om boer te zijn in de context van de 21ste eeuw? Wat is een beweging en waarom is het waardevol ze te bestuderen?
Een Les van de Boer
De theoretische discussies in mijn scriptie staan toe de boerenbeweging naar waarde te schatten. De beweging verspreidt het bewustzijn buiten de eigen rangen. Ze stelt de boer in staat om zich politiek uit te drukken zonder afhankelijk te zijn van een partij of staat. Maar ook de boerenbeweging kampt met interne machtsspelletjes. De ideale democratie bestaat niet, toch bouwen ze voort aan een alternatief. De beweging toont de kracht die besloten zit in de massa. Verenigd slagen ze er in het politieke monopolie van de staat, de dictatuur en de politieker te breken. De politieke ruimte die ze creëren geeft het maatschappelijke middenveld een kans deel te nemen aan het publieke debat.
Ook de boer heeft het recht om over de eigen toekomst te beslissen. Het is gevaarlijk om politiek te vernauwen tot een stiel. Zo komt de beslissingsmacht bij een select en geprivilegieerd groepje te zitten dat vasthangt aan een web van intriges, geld en interesses. Een beweging van gewone mensen, zoals de boeren in Nicaragua, gaat hier tegen in. Ze opent politieke ruimte voor de burgers van de staat. Ze willen niet langer de speelbal van dictators en politici zijn. Ze laten hun stemmen horen en klagen autoritaire leiders aan. Ze trekken ten strijde als het moet. De maatschappij, niet de partij, is de kern van de politiek. Dit leert ons een belangrijke les. Politiek is te belangrijk om in handen van politici te blijven.
