Oorsprongsregels - sleutel op het slot van een schatkist (?)

Oorsprongsregels als een sleutel… – Oorsprongsregels, wat is me dat nu weer? Om dit complexe begrip uit te leggen gaan we op ontdekkingstocht. Beeld je in dat je weet dat in een tempel in een ver land een wonderbaarlijke schatkist verborgen is. Je kan een vrijhandelsverdrag beschouwen als zo een schatkist die stevig op slot zit. Wil je aan de schatten die in de schatkist zitten? Dan heb je de juiste sleutel nodig. En de oorsprongsregels zijn die sleutel die je nodig hebt. Complexe processen bepalen welke sleutel de schatkist kan openen. In die schatkist zitten tariefverminderingen. Dit zijn verminderingen van de importheffingen om goederen in een bepaald land op de markt goedkoper te kunnen verkopen. Die tariefverminderingen zorgen voor een toename in handel tussen beide landen, want de kostprijs gaat omlaag en zij zorgen tegelijkertijd ook voor een toename van de werkgelegenheid. Daardoor zorgen deze vrijhandelsverdragen ook voor een stijging van de welvaart van beide landen of een groep van landen. En het is precies bij deze sleutel van de schatkist waar ons verhaal begint maar zeker nog lang niet gedaan is want de complexiteit van deze sleutels, of oorsprongsregels, wordt steeds problematischer en moet drastisch vereenvoudigd worden.

… van een niet meer zo volle schatkist? – Laten we de deze sleutels, ofwel de oorsprongsregels, nu kaderen binnen een groter geheel. De oorsprongsregels zijn de ruggengraat van ieder vrijhandelsverdrag omdat zij bepalen welke goederen kwalificeren voor die tariefverminderingen. Twee processen mogen echter niet uit het oog verloren worden. Als eerste hebben we de toenemende globalisering en als gevolg daarvan de wereldwijde tariefverminderingen in het raamwerk van de Wereldhandelsorganisatie. Ten tweede hebben we de toenemende complexiteit van de productieketens. Binnen heel dit plaatje staan de oorsprongsregels centraal. Oorsprongsregels zijn geen evidente materie. Handelsbelangen zijn nationale belangen dus de landen die de tariefverminderingen afgesproken hebben, willen geen vrijbuiters over de vloer hebben. Het is dus noodzakelijk en onvermijdelijk dat landen hun schatkist willen beschermen op basis van het principe ‘Voor wat, hoort wat!’. Die tariefverminderingen willen zij dus duur verkopen maar ondertussen zit de Wereldhandelsorganisatie ook niet stil en in verschillende onderhandelingsrondes zijn gemiddeld genomen de importtarieven sterk gedaald. Verder hebben vrijhandelsverdragen niet alleen meer betrekking op goederen maar ook op diensten, intellectuele eigendom, … Dit leidt tot diepere economische integratie leidt en daarnaast ook tot toenemende complexiteit van de productieketens. En deze combinatie is een probleem.

Ook als sleutel zijn oorsprongsregels zélf een uitdaging om de schatkist te openen – Oorsprongsregels zijn ongelofelijk ingewikkeld en het voldoen aan deze vereisten vergt niet alleen op administratief vlak een enorme inspanning maar ook de vereisten aan de productie van de goederen, die de exporteurs uiteindelijk willen verhandelen, zijn niet mals. Dit zorgt ervoor dat vrijhandelsverdragen (in sommige gevallen zelfs drastisch) onderbenut worden. Dit is een probleem want de onderbenutting van vrijhandelsverdragen zorgt voor reële problemen maar ook voor het niet realiseren van potentiële groeimogelijkheden.

Schatbewaarders – De landen (of groepen van landen) zijn de schatbewaarders. Wanneer het om groepen van landen gaat, gaat het over ‘vrijhandelszones’. Een handelsbeleid op niveau van het land zelf uitwerken is al moeilijk, laat staan op niveau van groepen van landen. Maar onder het motto ‘samen staan we sterk’ bundelen landen hun krachten om zo alles uit hun buitenlandse handel te halen, maar ook om goede vrijhandelsverdragen te kunnen sluiten met de zogenaamde ‘grootmachten’. Want ook al lijken oorsprongsregels een puur economische parameter, niets is minder waar: het diplomatieke aspect komt maar al te vaak naar de voorgrond want landen kunnen erg protectionistisch zijn als het gaat om bijvoorbeeld hun rijstproductie, hun katoen en noem maar op. Oorsprongsregels komen als sleutel hier weer in het spel omdat zij opgesteld worden naargelang van wat er in de schatkist zit. Grotere tariefverminderingen betekent strengere oorsprongsregels. In het licht van de globale tariefverminderingen en de toenemende complexiteit van productieketens zorgt dit voor de onderbenutting van deze vrijhandelsverdragen. Bovendien is er ook een sterk onevenwicht in de onderhandelingsposities, waardoor sommige landen grotere voordelen halen uit de tariefverminderingen of landen ten voordele van wie speciale tariefverminderingen voorzien worden, niet kunnen voldoen aan de vereisten om hiervan te kunnen profiteren.

Vele tempels: oorsprongsregels in een multilateraal kader – Zoals in de tweede alinea uitgelegd, zijn oorsprongsregels nu werkelijk the next frontier geworden want de eerste frontier waren de importtarieven, maar gezien het feit dat in meerdere onderhandelingsrondes in de Wereldhandelsorganisatie de tarieven gradueel omlaag gegaan zijn en omlaaggaan, botsen we nu op deze oorsprongsregels die zowel inhoudelijk als administratief (bijvoorbeeld inzake documentatie) te ingewikkeld geworden zijn. Hierdoor zijn de oorsprongsregels nu werkelijk the next frontier waar iets aan gedaan moet worden. De Wereldhandelsorganisatie en zijn overlegplatform kan hiervoor een oplossing bieden. De Wereldhandelsorganisatie is zowel de toezichthouder als de promoter van het onderhandelingssysteem want deze handelsblokken zijn intern dan wel building blocks (al dat er geen optimaal gebruik is van deze tariefverminderingen door deze ongelofelijk complexe en veelzijdige oorsprongsregels) maar van buitenaf beschouwd zijn handelsblokken stumbling blocks omdat zij buitenstaanders net ook buiten willen houden. Deze ingewikkelde knoop dat deze situatie is moet terug ontward worden. Waar alles mee begint en eindigt is transparantie, goed weten wat de ander wilt en min of meer één standaard van oorsprongsregels te hebben.

Is deze schatkist dan zo belangrijk? – Ja oké, maar is dit nu allemaal zo belangrijk? De toenemende globalisering opent deuren (en sloten van schatkisten) maar zorgt ook voor de globalisering van problemen.  Denk maar aan klimaatopwarming. De toespitsing van landen op de productie van slechts één bepaald exportproduct zorgt er bijvoorbeeld voor (al dan niet aangestoken) bosbranden wat onze planeet ook geen deugd doet. Kant en klare vrijhandelsverdragen om landen die het nodig hebben bijvoorbeeld een duwtje in de rug te geven die niet optimaal gebruikt kunnen worden omdat de vereisten om vers gevangen vis te laten genieten van deze tariefverminderingen te streng zijn. En last but not least, de Brexit met de nieuwe vrijhandelsverdragen die zij moeten afsluiten. Er zijn nog veel schatkisten te vinden…