Tegelijkertijd ‘queer’ en christen in Nigeria? Een profetische lezing van Chinelo Okparanta’s Under the Udala Trees

“This novel attempts to give Nigeria’s marginalized LGBTQ citizens a more powerful voice, and a place in our nation’s history.” (325)

Chinelo Okparanta benadrukt met dit citaat dat haar bildungsroman, Under the Udala Trees (2015), een stem biedt aan Nigerianen die op basis van hun seksualiteit worden gemarginaliseerd. De roman doet dit via het verhaal van een opgroeiende Nigeriaanse vrouw, Ijeoma, die een innerlijke strijd voert tussen haar romantische verlangens voor andere vrouwen en haar christelijke geloof. Ijeoma’s geloof is beïnvloed door de homofobe Bijbelinterpretaties van haar omgeving, aangesterkt door een homofoob politiek klimaat. Denk maar aan de groeiende anti-gay wetten in Nigeria en andere staten wereldwijd. Okparanta’s werk maakt gebruik van verschillende strategieën om deze ‘queer’ verlangens binnen het een christelijk geloof te legitimeren voor haar Nigeriaanse personage. De strategieën die vrouwelijke homoseksuele verlangens met een christelijke beleving verbinden, vormen meteen het onderwerp van dit onderzoek. De roman is door haar baanbrekende invloed te lezen als ‘profetisch’.

Verschillende academici profileren reeds de belangrijke positie van Okparanta’s roman in een breder kader van de politieke vorming van genderpatronen en seksualiteit in een Nigeriaanse context. De aandacht voor de belangrijke positie van Ijeoma’s christelijke geloof ontbreekt echter in deze analyses. Er wordt dikwijls geloofd of zelfs ‘bewezen’ aan de hand van Bijbelpassages dat er binnen het christelijke geloof geen plaats is voor niet-heteroseksuele oriëntatie. Under the Udala Trees slaagt erin om deze aanname te doorbreken en op zoek te gaan naar herinterpretaties van dat geloof. Dit gebeurt via de affirmatieve herinterpretatie van Bijbelverzen en –verhalen, en de expliciete beschrijving van trauma, pijn en seksueel genot.

Queer theology

Uiteraard is Okparanta’s werk niet de eerste bron die een plaats maakt voor niet-heteroseksuele christenen. De strategieën sluiten aan bij de verklaringen van, ‘Afrikaanse’ en ‘Westerse’, affirmatieve theologische stromingen die doorgaans ondergebracht worden in Queer theology. Deze stromingen begrijpen een christelijke God vanuit een perspectief dat open staat voor seksuele diversiteit. Hiervoor vormen de ervaringen van niet-heteroseksuele of niet-genderconforme personen een vetrekpunt. Een belangrijke strategie is het in vraag stellen van de mainstream interpretaties van Bijbelverzen die dikwijls, geplukt uit hun originele context, ingezet worden als bewijsmateriaal in homofobe retoriek.

Een queer-lezing van de Bijbel

Ijeoma’s zoektocht naar de aanvaarding van haar bestaan als vrouw met queer verlangens binnen een christelijke context gaat gepaard met herinterpretaties van de Bijbelverzen. Wanneer haar diepgelovige moeder haar onderwerpt aan Bijbellessen om van haar ‘zonde’ af te geraken, wordt de geloofwaardigheid van deze mainstream argumenten net in twijfel getrokken. Ijeoma stelt de onkritische aanname van dogmatische homofobie in vraag. Zo bijvoorbeeld speculeert ze over het verhaal van Adam en Eva als slechts een allegorie in plaats van het enige mogelijke voorbeeld van een liefdesrelatie.

“Woman was created for man, yes. But why did that mean that woman could not also have been created for another woman? Or man for another man? Infinite possibilities, and each of them perfectly viable.” (82)

Under te Udala Trees beschrijft verder hoe de Bijbel net doet nadenken om te herinterpreteren. Het verbreden van vastgeroeste verbeelding krijgt bijvoorbeeld door het nieuwe verbond van Jezus, waarbij de wetten uit het Oude Testament wordt vervangen door een nieuwe wet: radicale liefde. De nadruk op verandering is ook duidelijk wanneer Ijeoma’s moeder, na alle afkeuring en veroordeling, net diegene is die Ijeoma’s seksualiteit aanvaardt.

De presentatie van trauma als emancipatie

Naast de herinterpretatie van de Bijbel, beschrijft de roman opvallend expliciet hoe Ijeoma met trauma te maken krijgt omwille van haar non-conforme seksualiteit. Tijdens een opgelegd heteroseksueel huwelijk krijgt ze bijvoorbeeld een miskraam. Het verlies van de ongeboren baby is tot in het detail beschreven met aandacht voor lichamelijke pijn:

“I looked down, and beneath me I saw a pool of blood spreading out in clumps on the floor. Then there was a heavy odor of raw flesh all over, saturating the room, threatening even the air in my lungs.” (305)

Ook het gemis en de depressie die Ijeoma ondergaat omdat ze haar vrouwelijke geliefde mist, wordt beschreven als een “stinkende wonde”(254). Deze beschrijvingen zijn binnen een theologisch perspectief te zien als een inbreuk op het beeld van God. Binnen het christelijke geloof wordt aangenomen dat de mens in al zijn zijn gecreëerd is in het evenbeeld van God. Zo beargumenteert theologe Lily Phiri dat discriminatie die tot pijnlijke situaties en trauma leidt bij anderen, dit Godsbeeld beschadigt. Het christelijke geloof zou, integendeel, net een plaats moeten bieden voor gemarginaliseerde mensen, aangezien iedereen gecreëerd is in dat beeld.

God en pleasure

Ten slotte vormt ook de expliciete beschrijving van seksueel genot, in verschillende theologische benaderingen opnieuw deel van de mens als God’s evenbeeld. Laurie Jungling argumenteert dat seksualiteit, wat dikwijls als zondig wordt beschouwd, net de liefde van God weerspiegelt in het lichaam. De mogelijkheid om via twee verbonden lichamen op een dergelijk niveau te kunnen communiceren is volgens haar een deel van God’s beeld in de mens. Bovendien beschrijft onder meer ook Audre Lorde hoe seksualiteit, voornamelijk bij gemarginaliseerde vrouwen, een kracht voor emancipatie wordt. De expliciete beschrijving van Ijeoma’s intieme ervaringen met haar vrouwelijke geliefden, kan op die manier als emanciperend worden gelezen:

“warm feelings, feelings of affection, of happiness, of something like love; feelings of elation at being able to connect so intimately with her, at being able to elicit such an intense reaction from her. It was as if her pleasure was in that moment my own, ours, a shared fulfillment.” (200)

Under the Udala Trees zet aan tot een bredere verbeeldingskracht en een herinterpretatie van diversiteit binnen (en buiten) het christelijke geloof. Door middel van de beschreven strategieën slaagt Ijeoma’s verhaal erin om als pionier een taboe rond seksuele diversiteit te doorbreken. De roman is een voorbeeld van hoe literatuur en andere kunstvormen een alternatieve kijk bieden, waar politieke en religieuze stemmen gestigmatiseerde groepen de mond snoeren.