Cinematic Universe: een DIY-handleiding

“You’ve become part of a bigger universe. You just don’t know it yet”

(Nick Fury, in Iron Man, 2008)

Deze iconische woorden waren niet enkel gericht aan hoofdpersonage Tony Stark, maar evenzeer aan het kijkende publiek. Het maakte duidelijk dat Iron Man het begin betekende van een veel groter verhaal: het Marvel Cinematic Universe (MCU). Hoewel Marvel als onafhankelijke filmstudio begon, slaagden ze er niettemin in om een invloedrijk model binnen de filmwereld te introduceren: het cinematic universe (CU). Deze studie werpt een nadere blik op het opkomende fenomeen, door hier verschillende aspecten van te bestuderen.

Waarschijnlijk hebt u de term al eens zien voorbijkomen. Als dit niet het geval is, bewijzen bovenstaande titels tenminste dat het een vaak voorkomend thema vormt in de pers rond de filmwereld. Vele studio’s proberen momenteel CU’s te lanceren rond verschillende personages: Godzilla, Hannah Barbara, Hasbro, The Conjuring… . De toenemende populariteit was voor mij de geschikte motivatie om een nadere blik te werpen op het fenomeen. Hiernaast ontbrak er nog een algemene definitie van een CU door de recente natuur van het concept. Dit werk onderzocht drie verschillende facetten van het MCU en vergeleek deze met twee andere voorbeelden: het DC Extended Universe (DCEU) van Warner Bros. en het Dark Universe (DU) van Universal.

Uitbouw van een macro-narratief

Als eerste focuste ik op hoe de verschillende films van het MCU intertekstueel verbonden waren, m.a.w. hoe de films samen één grote verhaallijn vormen: een macro-narratief. Uit de literatuur bleek dat het MCU sterk inzet op zowel het brengen van individuele films op zich, als kleine linken binnen deze films om duidelijk te maken dat het om een groter universum gaat. Zo staat de eerste Iron Man volledig op zichzelf, maar is op de achtergrond al het schild van Captain America te zien. Deze verborgen visuele referenties worden aangeduid met de term easter eggs.

Hierbij vergeleken spenderen beide het DCEU en het DU meer aandacht aan world-building: via verscheidene narratieve elementen duidelijk maken dat alle films zich afspelen binnen eenzelfde fictionele wereld, zoals terugkerende personages, objecten en plaatsen. De helden van DC zijn zo sneller geneigd elkaar te ontmoeten binnen hun universum. Het DU bestaat slechts uit één film, The Mummy (2017), maar niettemin zijn er binnen het verhaal al talloze verwijzingen naar een groter universum te vinden. Het omringende persdiscours maakte het mogelijk om het verdere verloop van hun macro-narratief te schetsen en welke narratieve elementen hierbij van belang zouden zijn.

De aanwezigheid van transmediale productie

In het volgende gedeelte verbreedde ik de focus naar hoe het macro-narratief van de films verdergezet wordt in andere mediavormen, wat aangeduid wordt met de term transmedia storytelling. Zo hebben de films van het MCU bijhorende comics, televisieseries, kortfilms en videogames die de wereld verder uitbreiden. Marvel startte origineel met een Marvel Creative Committee om alle transmediale productie te overzien, maar deze groeide doorheen de jaren uit elkaar. Dit heeft een invloed op de uiteindelijke samenhang tussen de producten, waarbij de televisieseries narratief gescheiden blijven. Het DCEU heeft een meer geïntrigeerde strategie, waarbij alle productie binnen de verschillende distributietakken van Warner Bros. valt. Op deze wijze zijn er gedeelde auteursfiguren te vinden tussen de platformen, zoals regisseur Zack Snyder die meeschreef aan enkele comics. Bovendien vormden de boeken een verdere uitdieping voor de motivaties en gebeurtenissen binnen de films.

Het DU lijkt met zijn één transmediaal product, een video game die zich afspeelt tijdens de climax van de film, dan weer te horen binnen een cross-mediale strategie, waarbij hetzelfde verhaal opnieuw verteld wordt in een ander platform. Wat alle universums gemeen hebben is een zekere focus op het cinematische, waarbij de transmediale producten slechts uitkomen rond de release van een film. Hierbij dient het cinematische als parent text: het visuele referentiepunt voor de andere producten.

Het belang van brand-building

Tenslotte werd in het laatste luik gekeken naar de invloed van het merk achter het universum. Zo kon Marvel rekenen op een sterk brand discours bij de lancering van hun nieuwe filmdivisie. Hierbij kwamen ze als kleine onafhankelijke studio op om hun personages op een getrouwe wijze naar het scherm te brengen. Vele thematieken komen dan ook terug vanuit de gloriejaren van het bedrijf, waarbij het belang van de fan en het creatief denken van de auteur centraal staan. Het DCEU lijkt zich dan weer af te zetten van de kernwaarden van het bedrijf. De helden ondergaan zo een deconstructie, wat eerder binnen de stijl van regisseur Zack Snyder lijkt te horen. Hoewel hij een consistente toon bracht tijdens de eerste reeks van DCEU-films, zorgde zijn aftreden voor een stilistische en narratieve wijziging in het midden van het universum. Het DU hechtte dan weer net zoals Marvel veel belang aan hun achtergrondmateriaal, waarbij in het omringende persdiscours veel aandacht gegeven werd aan de oudere monsterfilms van Universal. Voor de release van de eerste film werd het universum al uitgebreid voorgesteld in de pers met een officiële castfoto, website, themamuziek en logo.

Conclusie

Hoewel alle drie universums met de noemer CU bestempeld worden, zijn er toch heel wat verschillen in hun uiteindelijke aanpak. Hiernaast is er nog veel meer onderzoek en invalshoeken mogelijk. Zo kan een publieksonderzoek interessant zijn naar welke elementen nu aantrekkelijk zijn voor het volgen van een dergelijk universum. Marvel trekt momenteel nog steeds het voortouw, met enorm financiële en kritische successen. Net zoals de rijke Obadiah Stane een replica probeerde te maken van het robotharnas van Tony Stark, dat gefabriceerd was in een grot met enkele resten, proberen nu ook grotere studio’s met meer kapitaal en middelen het recept van een CU na te bootsen. Niemand heeft echter tot zover een gelijkaardig succes kunnen vinden.

“All right, sir, that's what we're trying to do, but... honestly, it's impossible.

[shouting] Tony Stark was able to build this in a cave! With a box of scraps!”

(William Ginter Riva & Obadiah Stane, in Iron Man, 2008)