De gevolgen van harde tantes en The Male Gaze

“Hoe combineert u uw functie met uw gezin?” Het is een vraag die vrouwen met een topfunctie vaak voorgeschoteld krijgen door journalisten. Het lijkt onschuldig, maar de gevolgen van hoe de media vrouwen portretteren zijn groot. De ondervertegenwoordiging en genderstereotypering van vrouwen kan volgens experten een oorzaak zijn van het tekort aan vrouwen in topfuncties.

Vrouwen komen in het algemeen minder vaak aan bod in de nieuwsmedia. Dat blijkt uit de laatste cijfers van het Global Media Monitoring Project (GMMP) uit 2015. De GMMP is de grootste internationale onderzoeksgroep rond gender in de pers en publiceert elke vijf jaar per land een rapport. Volgens het rapport van Vlaanderen is iets meer dan een vierde van alle geïnterviewden in de traditionele Vlaamse nieuwsmedia vrouwelijk. Wanneer vrouwen dan aan bod komen, is dat minder vaak als een deskundige in vergelijking met mannen.

‘Who won legs-it’

Ook de onderwerpen van de nieuwsitems waar vrouwen en mannen in voorkomen verschillen sterk. Vrouwen komen consequent meer voor in zogenaamde ‘zachte’ nieuwsthema’s, zoals onderwijs en zorg, dan in ‘harde’ zoals economie en politiek. Volgens onderzoek van Steunpunt Media, een initiatief van de Vlaamse Overheid, is minder dan een op vijf van de geïnterviewden vrouwelijk in politieke en economische thema’s. Bij onderwerpen over welzijn zijn het meest vrouwen vertegenwoordigd, maar nog steeds met slechts 33 procent.

Ook bij vrouwen in topfuncties is dat merkbaar. Bij de representatie van vrouwelijke toppolitici wordt de focus vaker op hun uiterlijk en persoonlijk leven gelegd in plaats van op hun politieke ideeën. De ‘legs-it’ voorpagina van de Britse krant The Daily Mail vorig jaar is daar een perfect voorbeeld van: een paginagrote foto van Schots premier Nicola Sturgeon en Brits premier Theresa May gepaard met de kop “Never mind Brexit, who won Legs-it!”

Zoiets zien we niet snel gebeuren bij hun mannelijke collega’s. “Ze zouden eens van alle mannelijke politici het kostuum moeten beschrijven, dan zal je pas zien hoe onnozel dat is” zegt Katrien Bruggeman van de Vlaamse Vrouwenraad. “Je moet het niet hebben over de outfit van Angela Merkel, maar over wat ze te vertellen heeft.”

Bij berichtgeving over vrouwen ligt de focus regelmatig op het vrouw-zijn en minder op de professionele functie, capaciteiten en expertise. “Men zal nooit aan een mannelijke politicus vragen hoe hij zijn gezin combineert met zijn job,” meent Bruggeman. “Door die vraag wel te stellen aan vrouwen, bewijst de journalist dat hij of zij met een genderlading in zijn of haar hoofd zit.”

Belang van de media

De representatie van topvrouwen in de media heeft grote gevolgen. De media – en in het bijzonder de televisiemedia – hebben een heel groot bereik. Het journaal van 19 uur van de VRT haalt gemiddeld een miljoen kijkers. De publieke opinie kan hierdoor makkelijk beïnvloed worden. Weinig genderdiversiteit in nieuwsmedia kan een invloed hebben op de genderrollen in het dagelijks leven en zelfs op de beroepskeuze van vrouwen en mannen. Dat blijkt uit een onderzoek van de onderzoeksgroep Gender Studies van de Universiteit van Utrecht uit 2016. Net omdat er zo veel meer mannen aan bod komen in de nieuwsmedia, krijgt de ‘consument’ een vertekend beeld, waardoor die bepaalde stereotiepe beelden vormt.

De norm in de maatschappij van de blanke, hoogopgeleide, heteroseksuele man uit de middenklasse wordt in stand gehouden door het beeld dat de consumenten voorgeschoteld krijgen. Het kan hun keuzes, hoe ze hun leven vormgeven en wat ze denken te kunnen bereiken, beïnvloeden.

Oorzaak of gevolg?

De media ontmoedigen vrouwen impliciet om leiderschapsposities in te nemen doordat het uiterlijk van de vrouw meestal centraal staat in plaats van haar intellectualiteit. “Op basis van die genderladingen en stereotyperingen beslissen jonge vrouwen en meisjes wat zij later wel of niet mogen worden van de maatschappij,” benadrukt Bruggeman. De ondervertegenwoordiging en genderstereotypering van vrouwen, kan dus ook een oorzaak zijn van het tekort aan vrouwen in topfuncties.

Op basis van die genderladingen en stereotyperingen beslissen jonge vrouwen en meisjes wat zij later wel of niet mogen worden van de maatschappij

Als vrouwelijke politici minder vertegenwoordigd worden in de nieuwsmedia, kan dat het idee van mannelijke dominantie in de politiek versterken. De hoeveelheid media-aandacht speelt een belangrijke rol in de carrièremogelijkheden van politici. De gebrekkige vertegenwoordiging van vrouwelijke politici kan ervoor zorgen dat zij minder kansen hebben om een succesvolle politieke carrière te bekomen.

Mediaberichten kunnen bovendien een cruciale rol spelen in verkiezingscampagnes door kandidaten te negeren of aan het publiek voor te stellen. Mediaberichten kunnen het stemgedrag van de kiezer beïnvloeden, doordat de media de belangrijkste bron van politieke informatie voor de burgers zijn.

The Male Gaze

Een grote oorzaak van dit probleem is The Male Gaze, het fenomeen waarbij naar de wereld wordt gekeken vanuit een mannelijk perspectief. De norm in onze maatschappij is de blanke, hoogopgeleide, heteroseksuele man uit de middenklasse. Iedereen die anders is dan de norm, wordt expliciet benoemt. De term ‘vrouwelijke hoogleraar’ bijvoorbeeld impliceert dat een hoogleraar standaard mannelijk is. Een ‘mannelijke chirurg’ daarentegen is gewoon een ‘chirurg’. Een topvrouw wordt benoemd omdat ze een afwijking van de norm blijkt te zijn.

De media zetten dus te weinig in op genderdiversiteit. Nochtans zou een correcte representatie van vrouwen in de media positieve effecten met zich meebrengen. Dat blijkt uit een rapport van het Nederlands onderzoeks- en adviesbureau Ecorys. Het zou tot betere kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt en minder sociale ongelijkheid leiden.

Een diverser beroepsprofiel van journalisten zou een gedeeltelijke oplossing kunnen zijn. Volgens de databank van de Vlaamse Vereniging van Journalisten zijn er momenteel 1391 vrouwelijke en 3122 mannelijke beroepsjournalisten. Vrouwelijke journalisten zouden volgens Steunpunt Media meer vrouwen aan het woord laten. “Het moeten wel vrouwen zijn die oog hebben voor het mechanisme”, merkt Bruggeman op. “Anders geraken we geen stap verder.”