De sociale, economische en ecologische kwaliteiten van de uitbreiding van je woning nu al te plannen
De knelpunten van het Vlaams woningbestand
Het vertrekpunt van het onderzoek zijn de verscheidene problemen waarmee de woningmarkt in Vlaanderen kampt. Ten eerste zijn betaalbare woningen een gekend knelpunt. Vlaanderen is nagenoeg volgebouwd en bijgevolg zijn de gronden duur. Ook voor extra comfort wordt een hoge prijs aangerekend. Deze problematiek treft steeds meer huishoudens. De huidige oplossing voor een gezinnen die worstelen om een fatsoenlijke woning voor een degelijke prijs te vinden, is het inperken van woonoppervlakte. De woning heeft dan hetzelfde aantal kamers, maar de ruimtes zijn op kleinere schaal gemaakt. Met andere woorden, het wooncomfort neemt af.
Een tweede knelpunt is de milieulast. Onder energiezuinige architectuur wordt vaak ‘gebouwen met groene technologieën en veel isolatie’ verstaan, met als doel het energiegebruik van de bewoners te minimaliseren. Echter maakt enkel dit een woning niet milieuvriendelijk. Er moet naar de volledige levenscyclus van een woning gekeken worden en niet enkel naar de gebruikersfase. De bouwfase en afbraakfase vereisen beduidend meer energie. Daarnaast houdt het bouwafval in België, die geproduceerd wordt in de afbraakfase, een derde in van de totale afvalberg. Er zou minder bouwafval zijn indien er enkel gebouwd wordt wat we nodig hebben.
Het derde knelpunt is de contradictie van een statisch woningaanbod en de huidige snel veranderende maatschappij. De statische woningen houden geen rekening met de diversiteit in de samenleving en de onzekerheid van de toekomst. Een huishouden verandert gedurende de jaren, niet enkel in de samenstelling van personen, maar ook in zijn noden. Die onzekerheid en diversiteit is de reden dat een gezin een overgedimensioneerd huis koopt. Overdimensionering resulteert in onnodig grondstoffengebruik en een kostelijke hypothecaire lening. We moeten innoveren, maar wat is het alternatief?
Wat als woningen zich aan ons aanpassen en niet andersom?
Door woningen aanpasbaar te maken aan veranderende noden, wordt er gestreefd naar de optimalisatie van duurzaamheid, wat een gunstig effect heeft op ecologische en economische aspecten. In plaats van een klein statisch huis te bouwen en deze als voltooid te beschouwen, kan er een kernwoning worden ontworpen die deel uitmaakt van een toekomstige grotere woning. Deze kernwoning is een volledig functionerend huis en omvat de noodzakelijke functies en heeft de mogelijkheid om kamers toe te voegen of uit te breiden. Het alternatief is dus een aanpasbare kernwoning die de basis vormt voor ieders levensstijl.
Het concept van een transformeerbare woning is dat het kan anticiperen of reageren op externe veranderende omstandigheden. Dit vereist dat er in de ontwerpfase al wordt nagedacht over de toekomst. De uitbreidingen van de woning met uitbreidingspotentieel moeten al ingerekend worden vanaf het begin. Dit betekent dat ruimtes verschillende functies kunnen omkaderen en dat er met demonteerbare en duurzame elementen gebouwd wordt. Hierdoor wordt er ingespeeld op snel veranderende noden.
Er werden vier ontwerpstrategieën voor woningen met uitbreidingspotentieel geïdentificeerd. Om de onzekerheid van de toekomst in rekening te brengen en om aan te tonen dat alternatieve woningen de tijd kunnen weerstaan, werden er vijf scenario’s van gezinsveranderingen gegenereerd. Met het toepassen van een van deze ontwerpstrategieën en tegelijkertijd alle uitgewerkte scenario’s, wordt er een woning ontworpen dat zich kan aanpassen aan elk scenario door middel van uitbreiding.
Impact op de portemonnee en op het milieu
Om de voordelen van geanticipeerde uitbreidingen aan te tonen, wordt de materiaalefficiëntie en levenscycluskost berekend. De levenscycluskosten zijn alle kosten die ontstaan vanaf de bouw van het huis tot de sloop of demontage, inclusief onderhoud, reparaties en vervangingen. Meestal worden enkel de initiële kosten, dat zijn de bouwkosten, ingerekend. Nadien worden de resultaten van de woning met uitbreidingsmogelijkheden vergeleken met die van een doorsnee woning in Vlaanderen.
Omtrent de kosten zijn zowel de initiële kosten als de levenscycluskosten voor de woning met uitbreidingsmogelijkheid lager dan die van een conventionele woning. De onderhoudskosten voor de conventionele woning zijn hoger omdat het een groter woonoppervlak heeft in de initiële fase. Om diezelfde reden is de woning met uitbreidingspotentieel qua materiaalefficiëntie gunstiger daar er in de initiële fase minder materiaal nodig is om het te bouwen. Echter gaat materiaalefficiëntie verder dan de hoeveelheid materialen. Omdat aanpasbaarheid een belangrijk aspect is, wordt de woning zowel eens in conventionele materialen opgebouwd (bv. beton, baksteen) als in demonteerbare materialen die aanpasbaarheid eenvoudiger maken, zoals lichtgewicht materialen die verbonden kunnen worden met droge connecties (bv. houtskelet, bouten). Een opmerkelijke bevinding is dat het niet uitmaakt, wat betreft kosten, of het huis en de uitbreidingen worden gebouwd met conventionele of met demonteerbare materialen. Doch, wanneer de woning op een gegeven moment zou krimpen, is er een verschil in kostprijs. Indien er droge verbindingen gebruikt worden, kunnen gebouwcomponenten gedemonteerd, verkocht en hergebruikt worden. Hierdoor kan er zelfs winst gemaakt worden. Gebouwelementen die afgebroken worden wanneer ze hun maximale levensduur nog niet bereikt hebben, leidt dus tot ecologische en financiële kosten.
Exponentieel denken voor kwalitatieve woningen
De exploratie naar de levenscycluskosten, de materiaalefficiëntie en de aanpasbaarheid van woningen met uitbreidingspotentieel onderbouwt de stelling dat transformeerbare woningen een belangrijke katalysator kunnen zijn voor duurzame ontwikkeling. Huishoudens, architecten en entrepreneurs hebben baat bij de sociale, economische en ecologische kwaliteiten die het in de tijd oplevert. Want, als puntje bij paaltje komt, wenst iedereen toch een woning op maat die de portemonnee niet aantast en bovendien het milieu zo min mogelijk schaadt?
