Sociale Media: Making Populism Great Again?

“Today in the United States the top 1% earns more income than the bottom 50%. Does that make sense?”

“The Middle-Class has become the new poor in this country and our incompetent politicians are unable to do anything about it. They don’t care!”

Deze twee berichten werden gedeeld op Facebook door twee Amerikaanse politici tijdens de vorige presidentsverkiezingen. De eerste komt van Bernie Sanders, dat verbaast je misschien niet. De tweede werd geschreven door Donald Trump. Lijkt vreemd toch? Twee politici die qua standpunten en politiek bijna niet verder uit elkaar kunnen liggen, zeggen hier ongeveer hetzelfde in andere woorden. Niet zo vreemd wanneer je weet dat ze wel iets delen: een populistische politieke stijl.

Trump en Sanders zijn twee heel atypische kandidaten binnen hun eigen partij die het toch, best onverwachts, heel ver gebracht hebben, onder andere dankzij een erg succesvolle sociale mediastrategie. Trumps getwitter was dagelijks nieuws, en discussies hierover en over populisme waren (en zijn) dagelijkse kost. Iedereen lijkt er een mening over te hebben, al is deze mening niet altijd even gefundeerd. Daarom onderzocht communicatiewetenschapster Jana Goyvaerts (VUB) hoe populisme tot uiting komt en misschien zelfs versterkt wordt via sociale media. Ze keek naar de Facebook-, Instagram- en Twitterprofielen van Donald Trump en Bernie Sanders om de overeenkomsten in de praktijk te testen.

Wat is populisme, en waarom past het zo goed bij sociale media?

Goyvaerts kijkt in haar onderzoek niet naar populisme als een ideologie, maar als een politieke stijl, een manier om aan politiek te doen. Op die manier kan je een erg rechtse en erg linkse politicus op eenzelfde manier te bekijken. Hun ideologie verschilt enorm, maar de manier waarop ze aan politiek doen is gelijkaardig. Dat komt tot uiting via specifieke kenmerken van populisme, die in de thesisstudie vergeleken werden met verschillende kenmerken van sociale media.

Populisten formuleren alles als een tegenstelling tussen de machtige elite en het volk, dat de echte macht verdient. Zij claimen ‘het volk’ te vertegenwoordigen en willen hen de macht teruggeven. Dit gaat makkelijk op sociale media: je kan er rechtstreeks communiceren met mensen, of toch die illusie wekken, en meer mensen bereiken dan wanneer je een hele namiddag handjes schudt op de markt. Trump retweet bijvoorbeeld gigantisch veel van gewone burgers en creëert zo het gevoel dat hij voor hen spreekt. Maar Trump en Sanders delen bijvoorbeeld ook vaak foto’s van grote massa’s mensen bij hun bijeenkomsten, zodat het lijkt alsof het hele volk achter hen staat.

Om hun band met het volk te benadrukken, gedragen populistische politici zich vaak ongebruikelijk of anders dan traditionele politici. In hun actief gebruik van sociale media, bijvoorbeeld door sprekende foto’s op Instagram te delen en bepaalde Hashtags te gebruiken, gedragen populistische politici zich al anders dan traditionele politici. Tijdens de republikeinse debatten tweette Bernie Sanders bijvoorbeeld de hele tijd zijn mening live met #DebateWithBernie. En Donald Trump gedraagt zich natuurlijk helemaal ongebruikelijk: door korte en harde taal te gebruiken, distantieert hij zich enorm van traditionele, elitaire politici en geeft hij veel Amerikanen het gevoel dat hij het ‘zegt zoals het is’.

Vaak ligt bij populisme ook de nadruk op één sterke leider die het volk gaat redden. Sociale media zijn op zich erg persoonlijk, waardoor ze makkelijk te gebruiken zijn in populistische communicatie. Om dit te benadrukken, delen Trump en Sanders soms video’s van zichzelf waar ze hun mening geven over een thema. Trump doet dit vaak heel kort, hier zie je een screenshot van een filmpje waarin hij zegt “One of the most important things that we’ve been talking about lately is protecting our veterans; we must protect and cherish and take care of our veterans.”

Dit kort taalgebruik is ten slotte ook heel kenmerkend voor populisme. Ze maken van een vaak ingewikkelde situatie, zoals handelsverdragen of immigratie, een makkelijk uit te leggen crisis waar het volk de dupe van is. Dit kan goed op sociale media zoals Twitter, waar je maar een beperkt aantal tekens hebt. Een voorbeeld hiervan zijn deze tweets van Bernie Sanders, over de TPP/TPA-akkoorden. Eigenlijk een moeilijke situatie, waar zowel voor- als nadelen aan verbonden zijn, maar hij reduceert dit in een paar tweets.

Wat betekent dit dan?

Op verschillende manieren bewees Goyvaerts dat populisme en sociale media erg goed samengaan, zowel in theorie als in de praktijk. Trump en Sanders gebruikten sociale media op een heel slimme manier om hun boodschap op een populistische manier te verspreiden. Ze waren allebei een kleine kandidaat binnen een grote partij, die door bijna niemand serieus genomen werd. Toch groeide Sanders uit tot een symbool van een beweging en de belangrijkste tegenkandidaat van Hillary Clinton, en Donald Trump schopte het zelfs tot president. Er valt over te discussiëren of dit positief is, maar alleszins bewijzen deze resultaten dat alle politici sociale media én populisme serieus genoeg moeten nemen.