Online networking nu ook tool voor extreemrechts (?)

Online networking nu ook tool voor extreemrechts (?)

Extreemrechts is een onderwerp waarmee we steeds meer te maken krijgen. Maar weten we wel welke organisaties anders dan politieke partijen dit gedachtengoed verspreiden? En hoe zijn die organisaties dan gelinkt aan die partijen en onderling? Hoewel extreemrechtse organisaties vaak moeilijk te onderzoeken zijn omwille van hun achterdochtigheid ten aanzien van journalisten en wetenschappelijke onderzoekers, bieden hun websites meer inzicht in hun overtuigingen en onderlinge relaties.

Extreemrechtse organisaties

Tijdens het interbellum en WOII bloeiden allerhande Belgische extreemrechtse organisaties en partijen, zoals het Vlaams Nationalistisch Verbond en Rex. Ondanks de repressie die volgde in de jaren 1940 en 1950, konden de oude organisaties transformeren en vertakken in allerlei nieuwe, vaak veel kleinere organisaties.

Over dit snel veranderende extreemrechtse landschap is weinig geweten. Een aantal wetenschappelijke studies wezen er in het verleden wel al op dat dergelijke groeperingen desondanks een belangrijke ondersteunende factor vormen voor extreemrechtse partijen, zoals bijvoorbeeld het NSV! voor het Vlaams Belang. Wat we ook weten is dat deze organisaties onderling relaties onderhouden. Zo kunnen ze informatie uitwisselen, samen acties organiseren of simpelweg een gevoel van eendracht in de strijd creëren.

Netwerkanalyse

Extreemrechtse studentenorganisaties, politieke partijen, muziekgroepen, paramilitaire groepen, drukkingsgroepen, enzovoort, vormen via die relaties een netwerk.  De studie van dergelijke relaties en netwerken behoort tot het domein van Social Network Analysis; een interdisciplinair veld dat gebruik maakt van allerlei wiskundige concepten met de bedoeling bepaalde structuren en patronen binnen netwerken te achterhalen. Deze structuren en patronen vertellen ons meer over de mate van verbondenheid binnen het netwerk, de efficiëntie van informatie-uitwisseling en de mogelijkheden tot mobilisatie die dit netwerk biedt.  

            Op die manier kunnen netwerkanalyses ons meer inzicht geven in de relaties tussen verschillende leden van een groep. Er schuilt dan ook heel wat waarheid in de uitdrukking dat een geheel meer is dan de som van de delen. Desondanks hebben we de neiging extreemrechtse organisaties enkel als individuele units te onderzoeken, en daarenboven zeer sterk te focussen op partijen.

Extreemrechtse websites

Extreemrechtse organisaties, en dan vooral diegene met zeer radicale antidemocratische en racistische standpunten, zijn vaak erg moeilijk te bereiken. Desondanks beheren de meeste onder hen een website. Daar presenteren ze hun ideologische standpunten en proberen ze buitenstaanders te overtuigen van hun ideeën. Het Wereldwijde Web is dan ook hét communicatiemiddel van deze tijd, waar ook extreemrechts gretig gebruik van maakt.

            Zeer interessant is dat een groot aantal van deze websites ook hyperlinks voorzien naar die van andere extreemrechtse organisaties. Deze hyperlinks kunnen we beschouwen als uitingen van ideologische affiniteit en/of gemeenschappelijke doelen. Het zijn met andere woorden een vorm van virtuele relaties, waarmee extreemrechtse actoren willen bevestigen dat ze niet alleen staan in hun strijd.

            Deze hyperlinks laten toe een netwerkanalyse van online extreemrechts uit te voeren. Dat gebeurt door telkens de hyperlinks van en naar websites te volgen, tot er geen nieuwe websites meer aan de dataset toegevoegd kunnen worden, Natuurlijk is het belangrijk hieraan toe te voegen dat hyperlinks geen perfecte weerspiegeling zijn van fysieke relaties. Desondanks kunnen ze ons inzicht geven in een hedendaags netwerk dat tot nog toe niet in kaart werd gebracht.

Een verdeeld netwerk

Het online netwerk van Belgisch extreemrechts bestaat uit 74 websites die verbonden worden door 268 hyperlinks. Het gaan om een zeer verdeeld en divers netwerk dat daarom moeilijk te mobiliseren valt. Het gemiddeld aantal inkomende hyperlinks waarover iedere website beschikt, bedraagt slechts twee en deze hyperlinks zijn vrij gelijkmatig verdeeld. Dat betekent dat het netwerk niet over duidelijke leiders beschikt en erg gedecentraliseerd is. Sommige websites maken zelfs helemaal geen deel uit van het netwerk omdat andere websites er niet naar verwijzen en zij ook niet verwijzen naar andere.

            Een belangrijke implicatie van deze bevindingen is dat politieke partijen evenmin een leiderspositie kunnen claimen. Dat strookt niet met de sterke focus op partijen als het Vlaams Belang in de media en academische literatuur.

            De verdeeldheid binnen het netwerk valt vooral te wijten aan de grote mate aan diversiteit van Belgisch extreemrechts. Enerzijds gaat het om ideologische verschillen. Niet elke extreemrechtse actor is even extreem en geregeld zorgen bepaalde standpunten rond specifieke kwesties voor heel wat discussie. Extreemrechts is dan ook een parapluterm die heel wat verschillende ideologieën bundelt; een nuance die we al te vaak vergeten te maken. Anderzijds veroorzaakt de kwestie Vlaanderen ook diepe scheidingslijnen. Veel Vlaamse organisaties ijveren voor een of andere vorm van Vlaamse onafhankelijkheid, terwijl Waalse organisaties meer neigen naar een Belgicistisch standpunt en nog andere juist heil zien in een pan-Europese oplossing.

Subgroepen in het netwerk

Dat het netwerk over het algemeen vrij verdeeld en gedecentraliseerd is, betekent niet dat er geen kleinere clusters of subgroepen vormen waarbinnen er wel een zekere mate van cohesie te vinden valt. Deze subgroepen worden gekenmerkt door een veel hogere mate aan interne relaties dan die in het grote netwerk en worden dus, in theorie, gekenmerkt door meer mogelijkheden tot coöperatie en coördinatie.

Vooral de groep organisaties die strijden voor een onafhankelijk Vlaanderen zijn onderling sterk gelinkt, terwijl organisaties met een andere mening over het Belgische staatsbestel juist geen subgroepen vormen. Op vlak van ideologische categorieën is er eveneens sprake van een aantal subgroepen. Met name die van reformistisch extreemrechts en die van nieuwrechts. Dat zijn respectievelijk zij die de democratie niet afwijzen maar er gebruik van maken om bepaalde hervormingen door te voeren (vooral partijen) en zij die een monoculturele, Indo-Europese samenleving met fascistische trekken voor ogen hebben.

Het online netwerk van Belgisch extreemrechts geeft ons meer inzicht in de draagwijdte van en verbondenheid tussen de ‘offline’ organisaties die deze websites beheren. Hoewel het netwerk bestaat uit heel wat componenten, slagen die er niet in hun verschillen opzij te schuiven in een strijd voor een gemeenschappelijk doel. Ook al halen extreemrechtse partijen overal in Europa steeds betere electorale scores, in België blijft de beweging zelf zeer ongeorganiseerd.