Dementievriendelijk zwemmen

Dementievriendelijk zwemmen. Saskia Soete

De volksmond zegt ‘rust roest’, en het spreekwoord zegt ‘Mens sana in corpore sano’ (Juvenalis, 2de eeuw na Chr.). De combinatie van een gezond lichaam in een gezonde geest tot op hoge leeftijd is iets waar we naar verlangen, maar jammer genoeg is dit niet voor iedereen haalbaar. In mijn bachelorproef wordt bekeken welke voordelen zwemmen heeft voor mensen met dementie, en hoe de activiteit kan georganiseerd worden. Een antwoord op deze vragen zoek ik enerzijds door het maken van een literatuurstudie en anderzijds door het volgen van een project ‘Dementievriendelijk zwemmen’.

Literatuuronderzoek

Door de vergrijzing kent onze maatschappij almaar meer ouderen die te maken krijgen met de ziekte dementie. Iedereen kent van ver of dichtbij wel een persoon met dementie en wordt geconfronteerd met de problemen die de aandoening met zich meebrengt. Gezien er momenteel nog geen genezing mogelijk is, ligt de focus op het zoveel mogelijk beperken van een verdere achteruitgang en het behouden van een zo groot mogelijke levenskwaliteit.

Zwemmen lijkt een activiteit die zich hiertoe leent, omwille van verschillende troeven die reeds uitvoerig bewezen werden: een betere bloedcirculatie, verhoogde spierkracht, beter behoud van het evenwicht, grotere eetlust, longcapaciteit en flexibiliteit van de gewrichten, een beter slaap-waakritme, enzovoort. Bovendien kan zwemmen een sociale activiteit zijn wanneer het in groep georganiseerd wordt.

Uit de literatuur blijkt dat zwemmen een gunstig effect heeft op de levenskwaliteit van personen met dementie. Naast de eerder opgesomde voordelen zijn er immers ook voordelen op psychisch vlak zoals minder agressie, apathie, hallucinaties,…, waar een groot deel van de mensen met dementie mee te maken krijgt. Dit betekent dat ze soms minder medicatie nodig hebben. Ook hebben deze mensen minder last van eenzaamheid en krijgen ze opnieuw een connectie met hun omgeving en hun naasten. Een vermindering van spraakproblemen en het opnieuw oproepen van bepaalde herinneringen tijdens deze activiteit zorgt ervoor dat er langer interactie mogelijk is. Het organiseren en het veilig laten verlopen van deze activiteit brengt echter heel wat praktische aandachtspunten met zich mee, wat het op poten zetten van een dergelijk project en het garanderen van de continuïteit bemoeilijkt.  De nood aan een persoonlijke begeleider die op de hoogte is van de individuele aandachtspunten wordt beklemtoond in het reeds gebeurde onderzoek.  Zonder hun hulp is de activiteit praktisch en financieel moeilijk haalbaar. Er is eveneens een tekort aan bruikbaar onderzoek om deze begeleiders te ondersteunen en te educeren.

We zoeken een antwoord op de vraag op welke manier indvividuele begeleiders of ‘buddy’s’ kunnen geëduceerd worden door verpleegkundigen, om een één-op-één-begeleiding te garanderen. Zowel mantelzorgers, die de persoon met dementie dus goed kennen, als andere vrijwilligers komen in aanmerking om te fungeren als buddy. Er moet natuurlijk rekening gehouden worden met hun voorkennis. Daarnaast wordt een oplijsting gemaakt van de aandachtspunten, en er wordt toegelicht hoe de moeilijkheden concreet werden aangepakt in het project om zo een leidraad te geven voor anderen die dergelijke activiteit zouden willen opstarten.

In de praktijk

Een nieuw project werd opgestart rond ‘dementievriendelijk zwemmen’. Voor dit project werd er een samenwerking opgezet tussen een Vlaamse stad, een openbaar zwembad en 5 nabijgelegen woonzorgcentra. De bedoeling was om eerst expertise op te doen en later ook deelnemers aan te trekken vanuit een thuissituatie.

Professionals vanuit de deelnemende WZC’s selecteerden de deelnemers aan de hand van hun interesse in het project. Een zogenaamd ‘doelgroepenzwembad’ stond te onzer beschikking. Hier was bijvoorbeeld een verstelbare bodem en een lift aanwezig. Een belangrijk criterium voor de deelnemers was uiteraard de diagnose ‘dementie’ en de beschikbaarheid van een begeleider.

Bij aanvang van het project had elke deelnemer zijn eigen, bekende begeleider die zich engageerde voor, tijdens en na het zwemmen. Na verloop van tijd werden ook onbekende vrijwilligers aangetrokken, en gekoppeld aan een deelnemer. Stap voor stap werden de ervaringen van de wekelijkse zwemsessie gebundeld en getoetst, tot een informatiebrochure voor buddy’s werd bekomen, die in combinatie met een mondelinge educatie door verpleegkundigen, een goede basis vormt voor een kwaliteitsvolle begeleiding. Het project onderstreept duidelijk het belang van een één-op-één begeleiding in combinatie met groepsactiviteiten. Elke deelnemer beweegt op zijn niveau in het water onder begeleiding van zijn buddy en met eventuele hulpmiddelen.  Telkens werd er ook een gezamenlijk moment aangeboden, meestal door middel van oefeningen in een kring, een balspel, enzovoort.. Deze combinatie zorgde ervoor dat iedere deelnemer zoveel mogelijk positieve effecten kon verwerven, ongeacht de uitingsvorm van de dementie.

Een goede voorbereiding, samen met kwaliteitsbewaking door de aanwezigheid van een verpleegkundige die op de hoogte is van de gezondheidstoestand van de zorgvragers en die adequaat kan observeren en ingrijpen indien nodig, is noodzakelijk. Zo zal de verpleegkundige bijvoorbeeld observeren of de koppeling deelnemer-buddy goed is, of er sprake is van angst bij de deelnemer, aanwijzingen geven voor het omkleden, het gebruik van incontinentiemateriaal, het voorkomen van valincidenten, de controle van glycemiespiegel bij diabeten, EHBO, en uiteraard zorgen voor de toelichting van de informatiebrochure en de individuele problematiek van de deelnemer bij geïnteresseerde buddy’s.

En verder?

Ondanks de vele praktische aandachtspunten is het ‘dementievriendelijk zwemmen’ meer dan de moeite om op te starten en vooral vol te houden. Na verloop van tijd ontwikkelde zich vanuit een heterogene groep deelnemers een homogene groep ‘zwemmers’. Er was een duidelijke verbondenheid tussen deelnemer en buddy, en er ontwikkelde zich een groepsgevoel, ongeacht de fase van het ziekteproces waarin de deelnemer zich bevond.  Naast de vele, eerder aangehaalde voordelen, zullen we op langere termijn evalueren of zorgvragers met dementie naast de onmiddellijke positieve gevolgen van het zwemmen ook langdurige voordelen ervaren. De vele uitingsvormen van dementie maken dit onderzoek niet eenvoudig. Het project werd ondertussen verder uitgebouwd vanwege het groeiend aantal geïnteresseerden. Kunnen bijvoorbeeld ook mensen uit dagopvangcentra deelnemen. De hoop is om een stevig netwerk professionals, deelnemers en buddy’s te ontwikkelen om alle voordelen maximaal te bereiken.