Nieuwe spelers op het literaire veld
We kennen allemaal de grote namen die vernieuwing hebben geïnspireerd en teweeggebracht in de literatuur (of we ze ook echt gelezen hebben, is dan weer een andere zaak): James Joyce, Virginia Woolf, Samuel Beckett, Laurence Sterne… Aan die lijst kunnen we de volgende drie namen toevoegen: Sara Baume, Eimear McBride en Claire-Louise Bennett. Deze drie Ierse schrijfsters bewijzen niet alleen dat experimentele literatuur niet langer tot het verleden behoort maar ook dat Ierse en niet het minst vrouwelijke auteurs net zo vooruitstrevend en innoverend kunnen zijn als hun Britse en Amerikaanse mannelijk collega’s.
Op de boekenplank
Baume’s Spill Simmer Falter Wither vertelt het ontroerende verhaal van de zonderlinge Ray die de even zonderlinge zwerfhond OneEye in zijn huis verwelkomt. Aanvankelijk ziet hij in OneEye vooral een goede rattenvanger, maar gaandeweg verdiept hun vriendschap zich als een bloem die tot ontluiken komt. De rust wordt echter verstoord wanneer OneEye zich in de nesten werkt en de arm van de wet op hun deur komt kloppen. De twee metgezellen slaan op de vlucht en vertrekken op een reis die nergens en overal naartoe leidt. Terwijl aan beide kanten van de weg zich een idyllisch landschap ontvouwt, ontrafelt de waarheid over Rays verleden zich langzaam.
A Girl is a Half-formed Thing van McBride biedt een aangrijpend inzicht in de gedachten en gevoelens van een meisje met een terminaal zieke broer en met een grijpgrage oom. Ze stort zichzelf in degraderende seksuele relaties waarmee ze opnieuw de macht over haar eigen lichaam wil opeisen. Zo komt ze terecht in een eindeloze spiraal van geweld en droefenis, versterkt door de afwezigheid van haar vader en de afkeuring van haar moeder. Met de dood van haar broer voelt het meisje een onverzadigbare drang naar eenheid met haar broer en reiniging van haar zonden. Haar wens om herboren en herdoopt te worden, leidt uiteindelijk tot haar verdrinking.
In Pond beschrijft Bennett met minutieuze aandacht voor detail het alledaagse leven van een naamloze vrouw aan de westkust van Ierland, van de juiste manier om havermout te eten tot haar nood aan alcohol om met het andere geslacht om te gaan. Het is niet zozeer een verslag van het doen en handelen, maar eerder een portret van de herinneringen, reflecties en waarnemingen van de verteller, die meestal alleen maar niet eenzaam is. Ze is niet zozeer de archetypische romantische buitenstaander die de samenleving verlaat om zich in zichzelf te verdiepen, maar ze wil zich in haar eenzaamheid net openstellen voor de omringende wereld in al zijn aspecten.
Terugkeer naar de natuur in Ierse literatuur
In een globaliserende wereld waarin sociale media en technologie hoogtij vieren, grijpen de drie auteurs terug naar de Ierse rurale traditie. Hun hoofdpersonages leiden een teruggetrokken leven in de natuur, worstelen met menselijke relaties en worden uiteindelijk één met de natuur.
De titel van Baume’s roman verwijst naar het natuurlijke ritme van de seizoenen (spring, summer, fall, winter), waarop de avonturen van het duo gebaseerd zijn. Daarnaast blijven Ray’s interacties met andere mensen beperkt tot zijn wekelijkse trip naar het postkantoor, terwijl hij levendige gesprekken voert met zijn hond. Het meisje in McBride’s boek lijdt dan weer onder de bekrompenheid van het platteland, waar religie en seksisme in de vorm van haar grootvader en moeder het meisje beperkingen opleggen. Uiteindelijk wordt het meisje deel van de natuur wanneer de zee haar verzwelgt. In Pond vindt de vrouw communicatie met andere mensen ook niet vanzelfsprekend en voelt zich het meest thuis wanneer ze in met haar vingers in de aarde zit te wroeten. Ook zij ervaart een sterke aantrekkingskracht tot de natuur, waarmee ze aan het einde verenigd wordt.
Gewoon buitengewoon
In hun beschrijving van het alledaagse leven vinden de drie auteurs inspiratie in het (post)modernisme en experimenteren met verschillende literaire technieken, waardoor hun verhalen allesbehalve alledaags of banaal zijn. Zo introduceren ze de tweede-persoon vertelling, waarbij de verteller een ander personage of de lezer aanspreekt met ‘jij’. Ray richt al zijn monologen tot OneEye, het half-gevormde meisje deelt haar gedachten met haar broer en de vrouw uit Pond spreekt een anoniem persoon aan. Daardoor vergroten de romans de betrokkenheid van de lezer, die als het ware zelf deel gaat uitmaken van het verhaal.
Spill Simmer Falter Wither gebruikt de jij-aanspreking om het onderscheid tussen mens en dier te vervagen waardoor Ray’s dierlijke instinct almaar meer ontwaakt. Daarnaast schildert de roman de dagdagelijkse routine van Ray en OneEye met poëtische betoverende herhalingen, die het repetitieve karakter van hun dagen extra in de verf zetten. Ook in Pond worden alledaagse details dusdanig uitvergroot tot ze bijna buitengewone proporties aannemen, niet zozeer om het alledaagse te romantiseren, maar juist als alledaags te erkennen. Daarnaast speelt Bennett met de vorm van de roman door twintig kortverhalen samen te gieten in een collage die de versplintering van het leven weergeeft. A Girl is a Half-formed Thing experimenteert dan weer met taal en interpunctie door haar roman te overladen met punten. De zinnen zijn dan net zo onaf als het meisje. Daarbovenop maakt de roman gebruikt van de ‘stream-of-pre-consciousness’-techniek om de gedachten van het meisje ongefilterd weer te gegeven voordat ze volledig en bewust vorm hebben gekregen.
Elke boek is een nieuw begin
Aan de ene kant baseren de auteurs zich op de rurale en experimentele traditie, aan de andere kant trachten ze dat erfgoed ook te overstijgen. De drie romans zijn niet zozeer traditioneel, modernistisch of postmodern, maar juist hedendaags. Zo wenden ze modernistische en postmoderne technieken aan terwijl ze onpersoonlijkheid en ironie ver achter zich laten in de context van een hedendaagse heropleving van oprechtheid, een terugkeer naar realiteit, communicatie en de band tussen auteur en lezer. Het is dus niet zozeer een kwestie van enkele namen toevoegen aan een lijst, maar juist een kwestie van een nieuwe te beginnen.
