Collectief online rouwen: Nabestaanden van zelfdoding voelen zich geholpen op Facebook

Hoe ga je om met de zelfdoding van een naaste? Of nog beter: Hoe ga je om met iemand waarvan je weet dat een naaste zelfmoord heeft gepleegd? Beide vragen leiden tot een situatie waarbij zowel de doden als de (over)levenden hun mond stijf dicht houden en ons het antwoord schuldig moeten blijven. Het taboe dat rust op zelfdoding leidt tot angstvallig stille reacties van de buitenwereld. Dit bemoeilijkt het voor de nabestaanden om met het verlies om te gaan. Het vinden van een antwoord op alomtegenwoordige ‘waarom’ wordt herleid tot een vicieuze cirkel van zelfverwijt en schuldgevoelens. Nabestaanden van zelfdoding voelen zich dikwijls niet begrepen in de hulpverlening of bij hun familie, maar kunnen sinds kort troost vinden bij lotgenoten in een besloten groep op Facebook. Dit geeft aanzet tot een nieuwe manier van rouwen: het collectief online rouwen.

 “We huilen tot we stikken in ons verdriet of langzaam iets meer adem krijgen.”

Carolina Feix deed in haar thesis onderzoek naar wat nabestaanden precies in een besloten groep onder elkaar delen en welke unieke betekenis collectief online rouwen heeft. Zij deed dit aan de hand van een kwalitatief onderzoek en volgde hierbij 21 participanten online gedurende een periode van negen maanden. Dit onderzoek onthulde de innerlijke beleving van nabestaanden en uit de resultaten bleek dat gezamenlijk online rouwen tegemoet kan komen aan de noden van nabestaanden. Dit kan er mede voor zorgen dat dominante ideeën van de buitenwereld, zoals dat verdriet met de jaren over zou gaan, stilletjes aan verdwijnen. 

“Vooral in het begin had ik een enorm schuldgevoel, dan val je in een diep gat.”

De participanten die deelnamen aan dit kwalitatieve onderzoek waren 21 nabestaanden tussen 31 en 62 jaar. Negen maanden lang volgde Feix hun leefwereld in de besloten groep op Facebook en slaagde ze erin inzicht te krijgen in de complexiteit en de pijn van het rouwproces na zelfdoding. 

Uit het onderzoek blijkt dat door het besloten karakter van de groep verhalen gedeeld worden die in de offline wereld geen gehoor zouden krijgen. Het besloten karakter van deze groep in combinatie met de mogelijkheid van onmiddellijk verhalen te delen en hierop te reageren, maakt dat nabestaanden zich veilig en gesteund voelen. Daarnaast is er ook de mogelijkheid lotgenoten te observeren, dit geeft nabestaanden enerzijds het gevoel dat ze er niet alleen voor staan en anderzijds de kans om te zien hoe anderen hun rouw doormaken. 

“Hoe gaat het daarboven?”

Daarnaast biedt de besloten groep ook de mogelijkheid de overledene via de sociale media rechtstreeks aan te spreken, waardoor de relatie tussen de overledene en de spreker als het ware wordt behouden. De andere groepsleden en/of nabestaanden kunnen dan gezien worden als een publiek en zijn getuige van de boodschappen die aan de overledene worden overgebracht. Dit maakt dat er een innerlijke voorstelling wordt gecreëerd die boven het verlies staat en die ook een blijvende verbinding met de overledene vormt. Dit alles kan de nabestaande helpen het plotse verlies te verwerken. Het direct aanspreken van de overledene is dan een manier van rouw, ter herdenking van de overledene. De besloten groep kan dienen om collectief in te luisteren, te reageren en onvoorwaardelijke steun te bieden aan elkaar.

Verder staat het online met de groep delen van met schuld beladen gedachten en vragen over zelfdoding sterk in contrast met het (dood)zwijgen van zelfdoding binnen de eigen familie of de directe sociale omgeving. Dit zwijgen van de directe omgeving leidt bij de participanten in dit onderzoek tot gevoelens van onmacht als reactie op de zwijgende buitenwereld. Veel nabestaanden troffen hun geliefde zelf aan of probeerden hem nog te reanimeren. Een plots overlijden is een gebeurtenis van scheiding en afscheid en roept veel vragen op bij de achterblijvers. Hiervoor lijkt in de directe omgeving dikwijls geen plaats te zijn.

Nabestaanden krijgen geen gehoor in hun directe omgeving

Een van de participanten voelde zich overbodig en eenzaam op een familiefeest. Hij wilde naar huis. Hij werd geconfronteerd met het beeld dat familieleden hadden van rouw. Hij klopte volgens hen niet in dat plaatje. Ze vonden: “Je zult je er toch overheen moeten zetten”. Ook thuis werd deze persoon door zijn vrouw tot zwijgen gebracht als hij over de overleden dochter wou spreken. “Ze wil het niet meer over haar hebben. Ze wil niet met haar geconfronteerd worden. Ze geeft aan dat ze daar niets aan heeft.”

Binnen de groep voor nabestaanden op Facebook wordt niet gezwegen, taboe bestaat daar niet. Rouw na zelfdoding wordt als een gedeelde ervaring beleefd. Dit zorgt ervoor dat mensen niet het gevoel krijgen dat ze er alleen voor staan, maar geeft hen een samenhorigheidsgevoel. Erkenning en hoop op verdraagbare rouwgevoelens zorgen ervoor dat mensen hun verhalen durven delen. 

“Begrip is het enige wat je nog kan en wil krijgen in die ondraaglijke momenten. Erkenning is misschien ook het goede woord voor wat wij elkaar hier in deze groep geven.”

Het delen van je verhaal op Facebook kan een poging zijn om gevoelens van zelfverwijt, gemis, eenzaamheid en onmacht een plaats te geven. De groep heeft hierbij een containing functie. Dit betekent dat verdriet en troost gespiegeld worden aan de nabestaanden, daarbij dient de groep onvoorwaardelijk aanwezig te zijn.

Er zijn voor elkaar is iets was in onze offline wereld niet mogelijk blijkt te zijn. Het zouden echter juist de nabestaanden van zelfdoding moeten zijn die het taboe rond rouw moeten kunnen doorbreken en bespreekbaar maken. Wie durft er naar hen te luisteren? 

Met vragen over zelfdoding kan je terecht op het gratis nummer 1813 van de Zelfmoordlijn.