Koning van de savanne: leeuw of mens?

De zon staat laag aan de horizon, een goudgele gloed valt over  de savanne. Een troep leeuwen ligt te luieren na de verschroeiende hitte overdag. We maken de laatste observaties vooraleer het veldwerk van die dag erop zit. In de verte is de skyline van Nairobi te zien. De rust en wildernis in het Nairobi Nationaal Park staat in schril contrast met de drukte van het bruisende en economische centrum van Oost-Afrika.

Conflict

Door de explosieve groei van de bevolking in Afrika worden grenzen van nationale parken steeds dichter bewoond. Ook het Nairobi Nationaal Park ondervindt hierdoor een enorme druk. De hoofdstad van Kenia is slechts zeven kilometer ten noorden van het park gelegen. Het voornaamste probleem doet zich echter voor ten zuiden van het park. Hier is geen omheining omdat de grote grazers tijdens het natte seizoen migreren naar andere gebieden. Daardoor kunnen ook leeuwen en andere carnivoren het park verlaten. Vooral ’s nachts jagen ze dan op het vee van lokale boeren. En omdat de boeren vaak financieel afhankelijk zijn van hun vee, hebben de verliezen een grote economische impact op hun leven. Uit wraak gebeurt het soms dat de boeren de leeuwen vergiftigen of doden, wat uitdraait tot een aanhoudend conflict. Dringend tijd voor een duurzame oplossing!

Veldwerk in Kenia

Het doel van mijn onderzoek was dit probleem bestuderen en in verband brengen met de ecologie van de leeuwenpopulatie. Drie maanden veldwerk liet mij toe om de verschillende leeuwen te identificeren, het aantal troepen in het park te bepalen en te bestuderen waar welke troep zijn territorium had. Vijf leeuwen in het nationaal park waren ook uitgerust met een zendertje. Dit maakte het mogelijk om elke drie uur hun locatie te bepalen en vervolgens nauwkeurig hun bewegingen te volgen en te analyseren. De locatie gegevens van drie maanden werden ook gebruikt om ‘home range maps’ te maken. Die kaarten toonden waar de verschillende leeuwen zich gedurende die drie maanden het vaakst bevonden. De grootte van hun home range werd ook berekend en de invloed van bepaalde factoren werd onderzocht. Zo werd verwacht dat mannetjes een grotere home range zouden hebben dan vrouwtjes. En dat de home range gedurende het droge seizoen kleiner zou zijn dan tijdens het natte seizoen. Een verklaring voor die hypothese is dat tijdens het natte seizoen, water overal en ook buiten het nationaal park beschikbaar wordt. De prooidieren zoals gnoes en zebra’s migreren dan in die tijd naar andere gebieden. De leeuwen vergroten daarom hun home range in dit seizoen zodat de prooibeschikbaarheid hetzelfde blijft. Die veronderstelling doet natuurlijk ook vermoeden dat conflicten met de boeren vooral in het natte seizoen plaatsvinden. Door een tekort aan natuurlijke prooidieren, jagen ze dan op het vee. Koeien, schapen en geiten zijn abundant aanwezig langs de grenzen van het park en zijn voor de leeuwen en makkelijk te vangen prooi.

Mijn onderzoek toonde aan dat rond het Nairobi Nationaal Park een groot risico bestaat op conflicten tussen mens en leeuw. Ondanks de relatief kleine oppervlakte van het park, is de densiteit van de leeuwenpopulatie verrassend hoog. Dit zorgt ervoor dat de leeuwen overal in het park voorkomen en zelfs erbuiten. Opmerkelijk was dat er geen duidelijke sociale structuur te onderscheiden was. Wellicht het gevolg van de grote invloed van de mens in en rond het park en het doden van volwassen mannetjes in de afgelopen jaren. Toch kunnen de leeuwen in het park overleven. Dit doen ze door in kleine troepen te leven, in kleine territoria. Dit is mogelijk omdat de prooibeschikbaarheid in het Nairobi Nationaal Park relatief hoog is en omdat er weinig competitie is met andere grote carnivoren, zoals hyena’s.

Ik kon ook aantonen dat de leeuwen, zelfs in het droge seizoen, geregeld het park verlaten. Een gelijkaardige studie in het Nairobi Nationaal Park toonde aan dat een vast percentage van hun dieet uit vee bestaat. Betere bescherming van de stallen zijn levensnoodzakelijk om verdere aanvallen te voorkomen. Dit kan door betere materialen aan te bieden en de kennis van de boeren bij te schaven. Sinds 2012 bestaat er ook een techniek waarbij de boeren flikkerende lichten installeren rond hun stallen. Die lichten zouden ’s nachts menselijke activiteit nabootsen en de leeuwen op afstand houden. De techniek blijkt effect te hebben en wordt nu steeds meer gebruikt door de boeren. Het is echter de vraag of de lichten hun effect zullen behouden, ofdat de leeuwen gewend zullen raken aan het systeem. Een andere techniek is het gebruik van een ‘geofence’. Wanneer de leeuwen met een zender binnen een straal van 500 meter komen van een stal, wordt een SMS bericht verstuurd naar de onderzoekers. Die kunnen dan rangers uitsturen om de leeuw terug naar het park te jagen. De techniek klinkt veelbelovend, al bleek tijdens mijn studie de communicatie tussen de onderzoekers en de rangers niet optimaal te werken om op onmiddelijke actie over te schakelen.

Toekomst?

Al deze technieken zorgen ervoor om het vee, en dus ook de boeren te beschermen. Het helpt  vermijden dat leeuwen leren om op vee te jagen, en op lange termijn het vee als een alternatieve voedselbron te zien. Toch blijft de toekomst van het Nairobi Nationaal Park onzeker. De bevolking van Nairobi blijft de eerstvolgende jaren ongetwijfeld sterk toenemen. Recent nog werd 300 are van het park ingenomen voor het bouwen van een nieuwe snelweg. Momenteel liggen er plannen op tafel om een spoorwegbrug door het midden van het park te bouwen. De impact hiervan moet nog verder onderzocht worden, maar het doet de vraag rijzen over het samengaan van mens en natuur.