Illegale handel in beschermde dieren- en plantensoorten in België: een verkennend onderzoek naar aard en aanpak.

België: een draaischijf voor de illegale handel in beschermde dieren en planten?

“Neushoornhoorn brengt meer op per kilo dan goud”

Op 9 april 2014 organiseerde ons land een zogenaamde Ivory Crush, naar aanleiding van het dertigjarige bestaan van het CITES-Verdrag in België. De voorraad in beslag genomen ivoor – meer dan anderhalve ton – werd die dag vernietigd als signaal in de strijd tegen de illegale handel in wilde dieren en planten.

Elk jaar worden er miljoenen dieren en planten (en producten daarvan) gestroopt en verhandeld, met het uitsterven van soorten tot gevolg. Ver-van-mijn-bed-show denkt u? Dan denkt u verkeerd. Kocht u tijdens een verre reis ooit een beeldje, een juweeltje, een mooie schelp of een stuk koraal als souvenir op een plaatselijke markt? Dan is de kans groot dat deze producten afkomstig zijn van beschermde en bedreigde soorten.

Lucratief

Niet alleen olifanten, maar ook neushoorns, roofvogels en talloze andere wilde dieren en planten vormen een aantrekkelijk doelwit voor op geld beluste stropers en smokkelaars. De handel in ivoor – niet voor niets het ‘witte goud’ genoemd – alleen al wordt wereldwijd geraamd op 10 miljard dollar. De illegale handel in wilde dieren en planten is hiermee – naast de drugs-, wapen- en mensenhandel – de meest winstgevende zwarte markt in de wereld.

Daders gaan vaak zeer professioneel te werk en hanteren daarbij verschillende smokkelmethoden en -routes die vaak gelijkenissen vertonen met de methoden en routes gebruikt in de drugssmokkel. Zo worden bijvoorbeeld vervalste documenten gebruikt en worden de illegale goederen gecamoufleerd en verborgen in reiskoffers of op vrachtschepen.

CITES

CITES – the Convention on the International Trade in Endangered Species – is de intergouvernementele overeenkomst die de duurzame handel in fauna en flora wil bevorderen. CITES tracht bedreigde dieren- en plantensoorten te beschermen door een verbod of een beperking in de handel ervan op te leggen. Zo moet aan verschillende voorwaarden worden voldaan alvorens beschermde soorten kunnen worden verhandeld. Indien deze voorwaarden niet worden nageleefd, begeeft men zich op de illegale markt en loopt men dus het risico gevat en bestraft te worden. België was het tachtigste land dat het CITES-Verdrag ratificeerde. Intussen passen 180 landen het Verdrag toe.

Wilde dieren, in België zegt u?

Ja, ook België speelt een rol in de illegale handel in wilde dieren en planten. België is namelijk zowel een land van herkomst als een land van bestemming en een transitland voor de illegale handel in onder meer ivoor, levende dieren (zoals roofvogels en reptielen), tropisch hardhout en producten die verwerkt worden in Traditionele (Chinese) Medicijnen. De luchthaven van Zaventem, de haven van Antwerpen, alsook de open grenzen bieden gelegenheid voor de illegale handel en maken België geschikt als transitland. Zo fungeert België, omwille van haar koloniaal verleden, als transitland tussen Afrika (een belangrijk aanbodland) en Azië (een belangrijk vraagland).

Aanpak

België heeft reeds verschillende initiatieven genomen in de aanpak van de illegale handel in wildlife. Een goed voorbeeld hiervan is de overheidscampagne ‘een zeldzaam dier is geen souvenir’. Hierdoor, alsook door verschillende andere sensibiliseringsinitiatieven, kent de bewustwording van de problematiek een positieve evolutie in ons land, waardoor steeds meer straffen worden uitgesproken. Een mooi voorbeeld van de strafrechtelijke afhandeling van de illegale handel in wilde dieren en planten is het vonnis van de correctionele rechtbank van Gent van 27 juni 2014, het zogenaamde roofvogelproces. Hier werden namelijk strenge straffen uitgesproken. Zo kreeg de hoofdbeklaagde een gevangenisstraf van vier jaar en een geldboete van 90.000 euro. Daarnaast werden de witgewassen vermogensvoordelen (bedrag van 723.455 euro en onroerend goed) verbeurd verklaard en moest een schadevergoeding van 15.250 euro aan de burgerlijke partij worden betaald. Naast strafrechtelijke sancties, bestaat er in België ook de mogelijkheid om bestuurlijke sancties – voornamelijk administratieve geldboetes – op te leggen. Kortom, er zijn verschillende mogelijkheden om potentiële daders te ontraden en daadwerkelijke daders te straffen.

De handhaving van het CITES-Verdrag in België lijkt echter onvoldoende. Dit soort processen zijn in ons land namelijk eerder de uitzondering dan de regel. CITES-zaken krijgen namelijk geen prioriteit, waardoor er een gebrek is aan capaciteit, middelen en expertise. Dit bemoeilijkt een effectieve en efficiënte aanpak, alsook de samenwerking tussen de verschillende betrokken actoren. Daarnaast worden er nog te weinig (gerichte) controles uitgevoerd en is er ook geen strafzekerheid als er toch een dader wordt geïdentificeerd. Hierdoor kent het delict een lage pakkans en kan er een gevoel van straffeloosheid ontstaan. Daders van dergelijke illegale handel kunnen hiervan misbruik maken, alsook van de complexe regelgeving en de onduidelijke bevoegdheidsverdeling.

Toekomst

De verschillende beleids- en controlegerichte initiatieven die reeds werden genomen op internationaal, regionaal en nationaal niveau hebben al heel wat positieve veranderingen teweeggebracht. Ook de initiatieven met betrekking tot de bewustwording van het brede publiek zijn een stap in de goede richting. België heeft aan deze positieve ontwikkelingen al heel wat ‘steentjes’ bijgedragen. Er zijn echter nog verschillende punten van verbetering. In de toekomst is het daarom belangrijk dat er meer middelen worden vrijgemaakt, die een doeltreffende aanpak van het fenomeen mogelijk maken. Bovendien is een verbeterde centrale coördinatie van de verschillende handhavingsniveaus (internationaal, regionaal en nationaal niveau) en -instanties noodzakelijk, opdat zwakke schakels kunnen worden uitgeschakeld en mazen in het net kunnen worden gedicht.

We kunnen alleen maar hopen dat de Ivory Crush van 2014 de laatste was die België moest organiseren en niet omdat de olifant, maar wel de stroperij en daarmee ook de illegale handel in beschermde dieren en planten is uitgestorven.