De ontwikkelingseffecten van contrafeitelijke versus feitelijke reflectie op persoonlijke prestaties.

# Wat als: Reflecterende werknemers presteren beter?!

Wat als ik mijn vliegtuig niet had gemist? Wat als ik mijn baas niet had beledigd? Wat als ik mijn deadline op het werk had behaald? Wat als …? Wat als…? Iedereen heeft wat als-gedachten: u toch ook?

Wat als-gedachten zijn een belangrijk onderdeel van ons menselijk denken. Bijgevolg heeft iedereen het onder ons al meegemaakt dat die, soms vervelende wat als-gedachten oppoppen in onze gedachten. U mist uw vliegtuig en denkt: wat als ik wat vroeger was opgestaan? U beledigt, al dan niet bewust, uw baas en denkt: wat als ik het anders had aangepakt. U behaalt uw deadline niet en denkt: wat als ik nu eens wat meer gedisciplineerd te werk was gegaan?

Reflectie is een centraal begrip geworden in heel wat organisaties. Werknemers dienen te reflecteren over hun gedrag, prestaties ect. Dit omdat werkgevers ervan overtuigd zijn dat ‘het’ helpt. Het helpt voor de ontwikkeling van werknemers wordt er vaak gezegd. Reflectie is echter niet zo een eenduidig concept. Het is gedifferentieerd en er dient rekening gehouden te worden met alle vormen van reflectie. Er bestaan verschillende soorten reflectiestrategieën. De eerder genoemde wat-als gedachten zijn hier één van. In de literatuur worden deze gedachten contrafeitelijke gedachten genoemd. Het zijn alternatieve gedachten voor gebeurtenissen in het verleden. Met andere woorden zorgen deze gedachten voor een mentale reis in de tijd: een switch van het heden naar het verleden. Een voorbeeld om dit te verduidelijken. Als je een belangrijk vliegtuig mist, dan zal je automatisch nadenken over hoe het anders had kunnen geweest zijn. Een mogelijke gedachte die in je opkomt is: “Als ik vroeger was opgestaan dan had ik mijn vliegtuig niet gemist”. Dit is dus een alternatieve gedachte voor wat er werkelijk gebeurd is.

Naast contrafeitelijke gedachten bestaan er ook feitelijke gedachten. Dat zijn gedachten die ons doen nadenken over wat er werkelijk gebeurd is. “Ik heb mijn vliegtuig gemist omdat ik te laat ben opgestaan” is een dergelijke gedachte.

Uit mijn onderzoek blijkt dat deze twee reflectiestrategieën een verschillend effect hebben op prestaties van werknemers op de werkvloer. Als werkgevers aan werknemers vragen om feitelijk te reflecteren dan kunnen de prestaties hier wel eens onder te lijden hebben. Dit omdat feitelijke reflectie mensen aanzet tot piekeren. Er wordt immers niet nagedacht over alternatieven die je in de toekomst zou kunnen gaan hanteren om beter te presteren. Stel je even voor: Jan is een werknemer bij een grote organisatie en behaalt zijn deadline niet, waardoor hij naast een promotie grijpt. Als Jan dan dient na te denken over wat er echt gebeurd is en over wat hij werkelijk gedaan heeft dan weet hij niet hoe hij kan verbeteren naar de toekomst toe. Hij denkt: ik heb nochtans hard gewerkt voor die promotie. Hij herhaalt deze gedachte en vervalt in piekergedrag. Uit mijn onderzoek blijkt dat deze reflectiestijl dus een nefast effect teweegbrengt op prestaties.

Er is gelukkig ook goed nieuws! Contrafeitelijke gedachten zorgen ervoor dat het nefaste effect van feitelijke reflectie verdwijnt als sneeuw voor de zon. Hoe kan dat nu? Als Jan nadenkt over wat hij anders had kunnen doen, denkt hij na over nieuwe en betere handelingen om te hanteren in de toekomst. Zo kan Jan denken: “Wat als ik nu eens een planning had gemaakt?”.  Jan leert uit deze gedachte. Hij leert dat hij in de toekomst beter een planning maakt om kans te maken op de promotie.

Ondanks deze gedifferentieerde effecten van reflectie op prestaties wordt hiermee te weinig rekening gehouden in de organisaties.  Met als gevolg dat er geen controle is op het al dan niet gunstige effect van reflecteren. Bijgevolg kunnen nefaste effecten van reflectie zegevieren. De boodschap naar werkgevers toe is dus: maak van reflectie een gecontroleerd proces waardoor de prestaties van uw werknemers zullen verbeteren naar de toekomst toe. Een win-win voor iedereen!