De politie als slachtoffer van geweld tegen de lichamelijke integriteit

De politie: bont en blauw op straat?

Politie- en detectiveseries zijn populairder dan ooit. Politieagenten krijgen daarbij vaak heroïsche eigenschappen toebedeeld, staan immer paraat ‘to protect and serve’ en worden vaak als onoverwinnelijk afgeschilderd. Wat men echter in deze series én in de realiteit vaak over het hoofd ziet, is het feit dat politieagenten ook zelf slachtoffer van geweld kunnen worden tijdens het uitoefenen van hun job. Maar liefst 43% van de politieagenten wordt jaarlijks geconfronteerd met fysiek geweld. Intimidatie en bedreigingen worden hier niet bijgeteld. Er wordt maar al te vaak gesteld dat dit ‘part of the job’ is en dat je maar ‘tegen een stootje moet kunnen’. Men gaat er dikwijls van uit dat politieagenten ‘onkwetsbaar’ zijn en dat ze door training en ervaring immuun zijn voor traumatische gebeurtenissen. Klopt deze stelling wel? Wat is de beleving van politieagenten wanneer zij in benarde situatie terechtkomen, op het nippertje aan de dood ontsnappen tijdens een schietincident of bont en blauw geslagen worden? Hoe gaan ze hiermee om en wat zijn hun noden?

(On)zichtbare wonden

Uit de afname van 14 diepte-interviews bij politieambtenaren in enkele Vlaamse centrumsteden blijkt dat er heel wat leeft wanneer er gepeild wordt naar incidenten waarbij lichamelijk geweld gebruikt wordt tegen hen. Naast materiële schade en lichamelijke letsels, ervaart men na de feiten vaak emoties van woede, angst, verdriet of verbijstering. Vaak schaamt men zich hierover omdat dit niet strookt met het beeld van ‘de’ politie-inspecteur, die sterk is en alles onder controle heeft. Meestal kan men het gebeurde na verloop van tijd wel een plaats geven, maar in sommige gevallen kan het zelfs leiden tot een ‘posttraumatische stresstoornis’, met ernstig psychologisch leed tot gevolg.

Hoe dan ook wordt men na de confrontatie met geweld op professioneel vlak voorzichtiger en wantrouwiger. Politieagenten geven aan dat ze minder tolerant tegenover de burger zijn tijdens interventies en de neiging hebben om sneller in te grijpen om een escalatie van de situatie te voorkomen. Er heerst ook een verhoogde bezorgdheid om opnieuw slachtoffer te worden van geweld en men is zich sterk bewust van zijn eigen kwetsbaarheid.

Het gebruik van geweld heeft niet alleen een impact op de individuele politieagent. De feiten hebben ook een weerslag op zijn gezinsleven: andere gezinsleden voelen zich vaak aangetast in hun veiligheidsgevoel en men is soms bang voor represailles. Ten gevolge van arbeidsongeschiktheid of depressie van de getroffen politieagent, kunnen de rollen binnen het gezin ook wijzigen. Daarnaast kan een geweldsincident ook nefaste gevolgen hebben op de werkvloer: langdurige afwezigheid van een gewonde politieagent verhoogt de druk op de overige collega’s, of men kan gedemotiveerd en gefrustreerd raken in zijn job, wat dan weer een negatieve invloed heeft op de relatie tussen de politie en de burger.

Werk aan de winkel

Naast een grote diversiteit aan gevolgen die politieagenten kunnen ervaren na een geweldsincident, blijkt dat ze vaak in de kou blijven staan wanneer het neerkomt op begeleiding en opvang. De noden van politieagenten kunnen op vijf domeinen gesitueerd worden. Er worden evenwel op elk vlak een aantal knelpunten aangehaald.

In de eerste plaats hebben politieagenten vooral nood aan erkenning nadat ze slachtoffer worden van geweld, zowel binnen de politieorganisatie als daarbuiten. Hoewel men het belangrijk vindt om te kunnen rekenen op steun van collega’s, wordt er aangegeven dat er bij de politie een sterke machocultuur heerst. Emoties worden vaak opgekropt uit vrees om als ‘slappeling’ aanzien te worden, men heeft schrik om dan uit de groep te vallen. Daarnaast kunnen buitenstaanders zoals journalisten, artsen, rechters of advocaten onbegripvol reageren. Er wordt vaak een onderschatting gemaakt van de impact van geweldsincidenten op politieagenten. Het gevoel dat men geen erkenning van anderen krijgt, lokt vaak frustratie en ongenoegen uit.

Ten tweede is er een sterke nood aan praktische ondersteuning. Net zoals ‘gewone’ burgers die slachtoffer worden van een misdrijf, hebben politieagenten te maken met een hoop administratie en onduidelijke procedures die doorlopen moeten worden. Men geeft aan dat het belangrijk is om op de hoogte gehouden te worden over het verdere verloop van de zaak.

Een derde behoefte die zich manifesteert is de emotionele ondersteuning op de werkvloer, vooral na zwaardere incidenten zoals een schietpartij. Interne opvang door een psycholoog, het stressteam of slachtofferhulp is vaak onvoldoende gekend of te hoogdrempelig. Politieagenten vinden het fijn dat er hulp aangeboden wordt, ook al gaat men hier niet onmiddellijk op in.

Ten vierde zeggen politieagenten nood te hebben aan meer trainingen in gevechtstechnieken om zelfzekerder te worden en elkaar voldoende te kunnen beschermen. Ook het volgen van opleidingen om stress-signalen te herkennen, worden als meerwaarde gezien. Zo kan men angstgevoelens tijdens kritieke situaties beter kanaliseren en bijgevolg kalmer optreden.

Tenslotte hebben politieagenten behoefte aan gerechtigheid: men vindt het belangrijk dat justitie de daders effectief vervolgt en dat de opgelegde straffen daadwerkelijk uitgevoerd worden. Men wil daarbij vooral een statement maken dat het beroep van politie beschermd moet worden. Politieagenten hebben echter vaak het gevoel dat rechters hun slachtofferschap niet ernstig nemen en pas overgaan tot vervolging wanneer een geweldsincident ernstige lichamelijke letsels tot gevolg heeft.

Uit het bovenstaande kunnen we besluiten dat het laatste woord over slachtofferschap van politieagenten nog niet gezegd is. Hoewel politieagenten zichzelf niet graag als slachtoffer bestempelen, dient er meer aandacht geschonken te worden aan deze problematiek. Tot op heden staat een éénduidig beleid met oog voor preventie, repressie en nazorg nog in zijn kinderschoenen. Er wordt - terecht – verwacht van politieagenten dat zij onze veiligheid garanderen. We moeten ons echter ook realiseren dat agenten geen rambo’s of superhelden zijn, maar mensen van vlees en bloed met hun eigen kwetsbaarheden. Voor deze hoeders van de wet moet een achterban paraat staan die hen beschermt, opvangt en begeleidt wanneer het mis gaat.