Het Oudslavische verhaal van Maria, de nicht van Abraham: Tekstkritisch onderzoek op basis van een interlineaire collatie van vier tekstgetuigen.

Een verhaal van een hoer: een middeleeuws mysterie ontsluierd
Sara Mermans. Artikel bij Masterproef: Het Oudslavische verhaal van Maria, de nicht van Abraham: Tekstkritisch onderzoek op basis van een interlineaire collatie van vier tekstgetuigen.

Een vrome vrouw die wordt verleid door een monnik, daardoor in een bordeel terechtkomt, maar nadien gered wordt door haar oom. Drama, spanning en passie verzekerd! Reken daar nog eens bij dat dit geen samenvatting is van een eenentwintigste-eeuwse bestseller, maar van een (wellicht) vijfde-eeuwse hagiografische tekst, waarvan de Slavische tekstoverlevering nog steeds een middeleeuws mysterie was. En zo krijg je dan: het onderwerp van mijn masterproef.

Zoals reeds vermeld, gaat het (wellicht) vijfde-eeuwse hagiografische verhaal ‘Maria, de nicht van Abraham’ over het leven van Maria, een vrome vrouw die wordt verleid, in een bordeel terechtkomt, maar nadien weer wordt gered door haar oom Abraham. Dit verhaal, dat eigenlijk het laatste deel is van de vita van de vierde-eeuwse kluizenaar Abraham van Qidun, kent een lange overleveringsgeschiedenis. De oorspronkelijk Syrische tekst werd al snel vertaald naar het Grieks en het Latijn. Vanuit het Grieks werd de tekst wellicht in de tiende of elfde eeuw vertaald naar het Slavisch, waar het een plaatsje verkreeg in de Paraenesis, een Slavische bloemlezing van de werken van Efrem de Syriër.

Door deze lange overleveringsgeschiedenis stellen zich enkele problemen. De onduidelijkheden die zich stellen in verband met de Slavische (middeleeuwse) overlevering werden in mijn masterproef tot onderzoeksvragen omgevormd en zijn: Welke Slavische tekstgetuige bevat de meest oorspronkelijke tekst?, Hoe zag de oorspronkelijke Slavische vertaling uit het Grieks eruit?, Hoe is hij veranderd doorheen de teksttraditie?, Hoe verhouden de verschillende Slavische tekstgetuigen zich tegenover elkaar?.

Deze onderzoeksvragen heb ik in mijn masterproef trachten op te lossen door een interlineaire collatie (onderlinge vergelijking) te maken van vier Slavische tekstgetuigen. De tekstgetuigen die voor de collatie werden gebruikt, zijn Chil397, BdSb, Pog en Usp. Ze komen respectievelijk uit het handschrift 397 uit het klooster Chilandar, Bdinski Sbornik (Codex Gandavensis Slavicus 408), het handschrift 71a uit de Pogodincollectie, en Uspenskij Sbornik. Deze tekstgetuigen werden gekozen omdat uit recent onderzoek aan de Universiteit Gent onder leiding van prof. dr. D. Stern bleek dat ze behoren tot de meest archaïsche laag van de teksttraditie. Bovendien werd gekozen voor twee tekstgetuigen van de Oost-Slavische groep (Pog en Usp) en twee tekstgetuigen van de Zuid-Slavische groep (Chil397 en BdSb).

Voor de collatie werden de principes van de traditionele of Lachmanniaanse tekstkritiek gebruikt, hoewel er soms licht van werd afgeweken. De keuze om de meest archaïsche teksten te gebruiken in de collatie werd gemotiveerd doordat de focus van de collatie, zoals in de traditionele tekstkritiek, lag op het reconstrueren van de meest oorspronkelijke tekst of ‘archetypus’. Door de teksten met elkaar en met de archetypus te vergelijken, werd inzicht verkregen in de variatie en de onderlinge relaties tussen de tekstgetuigen. De conclusies hiervan worden in mijn masterproef nauwkeurig beschreven.

Na veel en gedetailleerd werk – door sommigen ook wel “prutswerk” genoemd – werden zo alle onderzoeksvragen van mijn masterproef in zekere mate opgelost. De Slavische tekstgetuige met de meest oorspronkelijke tekst van het verhaal ‘Maria, de nicht van Abraham’, de oorspronkelijke Slavische vertaling, zijn verandering doorheen de teksttraditie en de verhouding tussen de (onderzochte) Slavische tekstgetuigen zijn nu niet langer een duister middeleeuws geheim, maar zijn allemaal tot op een bepaalde hoogte ontsluierd in mijn masterproef.