Prinsessen met een fighting spirit. Krijgsvrouwen in de familie van Alexander de Grote

Troepen, training en tiara’s
Krijgsvrouwen in de familie van Alexander de Grote
 
De krijgsdaden van Alexander de Grote werden eeuwenlang welluidend geprezen, bezongen en becommentarieerd. De militaire bezigheden van zijn vrouwelijke verwanten zijn daarentegen slechts gefluister in de geschiedenis. Nochtans moesten zij in sterke wil en strijdlust niet voor hem onderdoen. Sommigen van hen commandeerden troepen, anderen regen zelf vijanden aan hun speer. Wie waren deze dames, die het Macedonische rollenpatroon doorbraken? En waarom konden zij zich wél begeven in het tumult van zwaarden en krijgstrompetten, van bloed, geweld en dood?
 
 
Zo moeder, zo dochter
 
Uit het huwelijk van Philippus II met 1 van zijn echtgenotes, de Illyrische Audata-Eurydice, ontspringt een tak van ware krijgsvrouwen (zie stamboom in bijlage). Onze bronnen vertellen ons niet of Audata-Eurydice ooit zelf tegenstanders neermaaide in een veldslag, maar als we de capaciteiten van haar dochter, Cynnane, onder de loep nemen, zegt onze logica wel dat Audata-Eurydice wist hoe je een speer hanteert. Hoewel Macedonische meisjes normaal niet leerden vechten, kon Cynnane toch een aardig potje knokken.
Waarom kon zij dit wel en de andere dochters van Philippus II niet? Alleen háár moeder stamde af van de Illyriërs, een krijgslustig volk waarbij niet louter mannen, maar ook vrouwen zich in de strijd stortten. Audata-Eurydice leerde haar dochter waarschijnlijk eigenhandig de kneepjes van het militaire vak. Als tiener mocht Cynnane met haar vader mee op veldtocht, waar ze zelf de vijandige koningin een kopje kleiner maakte – en dat mag je in dit geval vrij letterlijk nemen: ze sneed haar genadeloos de keel over. Na de dood van haar man, goot Cynnane haar enige kind, Adea-Eurydice, strijdlustigheid met de paplepel in en trainde haar volgens de Illyrische traditie. De single mom verzamelde haar troepen en trok naar Klein-Azië om een huwelijk tussen haar dochter en haar halfbroer te regelen. “Incest!” schreeuwen wij gechoqueerd vanuit onze moderne geest. “Legitimatie!” zouden zij terugbrullen vanuit hun maatschappij. Deze kreet weergalmde tot bij de andere spelers in het machtsspel, die deze alliantie koste wat het kost wilden verhinderen. Nadat ze onderweg al 2 vijandige legers overwon, vormden de soldaten van Alcetas, de broer van de toenmalige regent, een nieuw obstakel. Om haar huwelijksplan definitief van tafel te vegen, vermoordde Alcetas Cynnane voor de ogen van de beide legers. Hier toont Vrouwe Geschiedenis zich echter van haar meest ironische kant: zijn eigen soldaten kwamen in opstand. De enige manier om hen opnieuw te kalmeren, was het huwelijk toch te laten doorgaan.
Adea-Eurydice liet Cynnanes lessen in de krijgskunst niet ongebruikt wegroesten in haar geheugen. In 317 v. Chr. stond zij met haar leger in Euia tegenover de troepen van Alexanders moeder Olympias en dier bondgenoten Aeacides en Polyperchon. Adea-Eurydice verscheen voor de rangen, gekleed als een Macedonische soldaat. Ze leek 1 van hen, klaar om haar speer in de lucht te tillen, een strijdkreet over de vlakte te brullen en de aanval in te zetten. Bij het zien van de moeder van hun geliefde Alexander wisselden Adea-Eurydices soldaten echter zonder verpinken van kant. Nadat ze in de handen van Olympias viel, liet deze haar kiezen uit een gifbeker, een strop en een zwaard om zelfmoord te plegen. Zelfs toen weigerde Adea-Eurydice naar Olympias’ pijpen te dansen: ze verhing zich met haar eigen gordel.
Hier eindigt een lijn van drie generaties krijgsvrouwen. Of zit er nog een twijg van de stamboom verborgen? Olga Palagia meent op basis van een grafsteen dat Cynnane niet één, maar twee dochters had. Indien deze theorie zou kloppen, vormt dit een nieuw spoor op de queeste naar de krijgsvrouwen onder Alexanders verwanten. Adea-Eurydice was opgevoed volgens de Illyrische traditie. Zou haar mogelijke zus dan niet dezelfde vorming ontvangen hebben? Bevat Alexanders familie nog een verborgen krijgsprinses?
 
 
Come to mama
 
Alexanders moeder, Olympias, was geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Maar was zij een krijgsvrouw? In de slag bij Euia verscheen ze ten tonele met een staf in de hand en een dierenhuid om haar bejaarde lichaam. Zonder enige militaire ervaring en gekleed als een priesteres, is de kans klein dat ze van plan was om zelf te vechten tegen de getrainde Adea-Eurydice. Onze bronnen zeggen niet eenduidig of Olympias of 1 van haar bondgenoten het bevel had over de troepen. We kunnen hier dus niet met zekerheid bepalen of zij een krijgsvrouw was. Toen Cassander, de zoon van de vorige regent, ten strijde trok tegen Olympias, was haar militaire macht wel duidelijk. Ze stelde zelf een generaal aan en dirigeerde strategisch waar de troepen naartoe moesten. Ondertussen trok ze zich terug in Pydna, waar ze wachtte op hulp van haar bondgenoten. Olympias trad hier dus op als bevelhebber. Waarom kon ze troepen commanderen? Had ze dit te danken aan haar Epirotische afkomst? Waarschijnlijk niet, want in Epirus leerden dames geen vijanden in de antieke pan te hakken. Heeft haar status als Alexanders moeder er dan iets mee te maken? Indien dit de enige reden was, zou Olympias al eerder een speler zijn geweest in het militaire schaakspel. Haar leiderschap wordt bij de slag bij Euia nog betwijfeld, maar nadien had zij duidelijk de commanderende touwtjes in handen. Mogelijk merkte de koningin pas in Euia dat ze militair gezag kon uitoefenen en paste ze dit later toe.
 
 
Gewapend naar het hiernamaals
 
In 1977 werd in het Griekse Vergina een antieke koninklijke tombe ontdekt, waar de resten van een man rustten in de hoofdkamer en die van een jonge vrouw in de voorkamer. Bij de dame lagen o.m. schitterende wapens – niet meteen de gebruikelijke, ‘vrouwelijke’ bling dus. Meer dan 30 jaar later wordt er nog steeds gebekvecht over haar identiteit. Hoewel er wapens in haar grafkamer liggen, is ook niet iedereen ervan overtuigd dat dit niet gewoon een foutje van de begrafenisondernemer was. Volgens Nicholas Hammond was Philippus II de man in kwestie en waren de wapens voor de vrouw bestemd. Wie was deze woeste strijdster dan?
Hammond meent dat het om 1 van zijn echtgenotes gaat: ofwel de Thracische Meda ofwel de dochter van de Skythische koning Atheas. Beiden stamden af van volkeren die vrouwen mee op oorlogspad lieten gaan. Er zijn echter geen krijgsdaden van Meda bekend. De dochter van Atheas is zelfs nog een groter mysterie: we hebben geen enkel bewijs voor haar bestaan.
 
De familie van Alexander de Grote bevatte dus meerdere onbevreesde Amazones. Onze bronnen kunnen ons niet terugvoeren naar het moment van de strijd zelf, naar het zweet van de vechtende soldaten en het geluid van speren die neerkomen op vijandige schilden. Toch brengen ze ons dichter naar het verhaal van deze vrouwen, die eeuwenlang in Alexanders schaduw stonden, hoewel hun wapens ooit even fel schitterden in de Macedonische zon.