Klimaatwijken: een analyse van de deelnemer
ENERGIE BESPAREN: EEN KWESTIE VAN GELOOF IN JEZELF?
Het verdrag van Kyoto, de film “An inconvenient Truth”, de voelbaren klimatologische records, enzovoort brachten samen de acties tegen klimaatsveranderingen in een stroomversnelling. Een van de oplossingen die naar voor geschoven wordt is energie besparen. Het is echter niet gemakkelijk om de burgers ervan te overtuigen hun gedrag te veranderen. In opdracht van de Bond Beter Leefmilieu(BBL) ging Lisa Vanderhaeghen, studente Communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Gent, na hoe mensen het beste worden overgehaald om minder energie te gebruiken .
De BBL wil mensen aanzetten om minder energie te verbruiken. Hiervoor ontwikkelde de BBL in 2003 Klimaatwijken. In samenwerking met Dialoog, Ecolife, de Vlaamse provincies, de netbeheerders, de deelnemende gemeentes en ABOLLO, een regionale milieuvereniging in het Waasland, probeert de BBL met Klimaatwijken een eerste stap te zetten naar een degelijk energiebeleid. Dit doen ze door gezinnen aan te zetten om energie te besparen.
De BBL wil op verschillende manieren energie besparen. Enerzijds kan er aandacht worden besteed aan isolatie, ventilatie en duurzame energie. De BBL pleit er voor dat de overheid deze investeringen aantrekkelijk maakt. Anderzijds kunnen ook kleine gedragsveranderingen een impact hebben. De BBL legt hierbij de nadruk op het feit dat energie besparen niet gelijk staat aan comfortverlies. Klimaatwijken werkt vooral in op het tweede aspect van de oplossing: een blijvende gedragsverandering.
Om na te gaan hoe het gedrag van de burger het makkelijkst veranderd wordt, ging Lisa Vanderhaeghen ten rade bij de Social Cognitive Theory van Albert Bandura. Volgens Albert Bandura wordt het gedrag en dus ook de gedragsverandering bepaald door persoonlijke en omgevingsfactoren.
Het onderzoek bestond uit een elektronische vragenlijst die afgenomen werd bij 1274 deelnemers aan Klimaawijken.
Persoonlijke factoren spelen volgens Bandura een grote rol in het gedrag. Zowel self-efficacy, als persoonlijke standaarden, de emotionele staat en wat mensen denken over de uitkomst van het gedrag bepalen de motivatie van mensen. Self-efficacy is het geloof in de eigen vaardigheid om controle uit te oefenen over toekomstige situaties. Dit maakt het leven meer voorspelbaar en vermijdt wanhoop, onbegrip en apathie.
We zouden kunnen stellen dat mensen een groot gevoel van self-efficacy moeten hebben voor ze echt gemotiveerd zijn om deel te nemen aan Klimaatwijken. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste deelnemers een groot gevoel van self-efficacy hebben. Slechts 11.5% geeft aan een klein gevoel van self-efficacy te hebben. Om mensen te motiveren om energie te verbruiken, zal er moeten gewerkt worden aan het gevoel van self-effecacy. Albert Bandura geeft met zijn Social Cognitive Theory een aantal factoren aan die een invloed hebben op de self-efficacy. Het onderzoek naar de deelnemers van Klimaatwijken bevestigt deze factoren.
- Mensen met een hoge self-efficacy willen en kunnen controle uitoefenen over hun gedrag. Concreet moet er dus een mechanisme worden ontwikkeld om controle van de meterstanden op een overzichtelijke wijze uit te voeren
- Mensen zijn steeds op zoek naar een uitdaging. Om mensen te overtuigen meer energie te besparen moet er dus een duidelijk doel voor ogen worden gehouden.
- Men zal pas energie gaan besparen als men er ook zeker van is dat het ook werkelijk zal werken. Uit onderzoek blijkt immers dat wie een lage self-efficacy heeft minder gelooft in het verminderen van het bedrag op de factuur dan mensen met een hoge self-efficacy.
- Ervaring is eveneens een belangrijke factor. Mensen met een lage efficacy hebben significant minder ervaring met energie besparen dan mensen met een hoge.
- Om burgers te motiveren energie te besparen moet aan hen worden duidelijk gemaakt dat energie besparen gemakkelijk is en weinig moeite kost. Want mensen met een hoge self-efficacy hebben het gevoel dat energie besparen erg makkelijk is en weinig moeite kost.
- Uit het onderzoek blijkt dat mensen met een hoge self-efficacy veeleer het gevoel hebben hulp te krijgen van buitenaf dan mensen met een lage self-efficacy;
- We mogen echter niet vergeten dat niet alleen het self-efficacy belief ertoe zal bijdragen dat mensen erin slagen om energie te sparen. Ook vaardigheden en kennis zijn belangrijke succesfactoren.
De Social Cognitive Theory vertelt dat naast persoonlijke factoren ook omgevingsfactoren een invloed hebben op het gedrag. Of mensen energie zouden besparen hangt volgens Bandura af van sociale systemen, rolmodellen, feedback, socio-economische situatie, opleiding, gezinsstructuur, enzovoort. Voor enkele van deze factoren werd er een vergelijking gemaakt tussen de Vlaamse populatie en deelnemers aan Klimaatwijken. Hierbij werden enkele opmerkelijke verschillen opgemerkt:
- Deelnemers zijn hoger opgeleid dan de gemiddelde Vlaming: 68,7% heeft een diploma hoger onderwijs of universiteit. Dit terwijl slechts 31.1% van de Vlaamse populatie hooggeschoold is.
- De gemiddelde leeftijd van de deelnemer ligt significant hoger (46,56 jaar oud) bij de deelnemers dan bij de populatie (40,8 jaar oud)
- 92% van de deelnemers woont samen.
- 18.5% van de deelnemers heeft een job in de milieusector, 33% een hobby,37.6% is lid van een vereniging in de milieusector en 34,5% schenkt geld aan de sector.
- Slechts 0.4% geeft aan student te zijn.
Ook rolmodellen spelen volgens Bandura een belangrijke rol bij het motiveren van mensen. Toegepast op Klimaatwijken blijkt dat de deelnemers vooral vrienden hebben die bezig zijn met energie besparen. De school en ouders spelen hierbij slechts een marginale rol.
Tot slot mat het onderzoek welke voor de deelnemers de belangrijkste motivaties zijn om deel te nemen aan Klimaatwijken. Hieruit blijkt dat de belangrijkste reden milieu sparen is, 41,9% van de respondenten zette deze reden op de eerste plaats. Andere beweegredenen zijn geld besparen, kennis opdoen over energie besparen, stimulans nodig hebben en het bewust maken van de kinderen.
