Naakte plaatsen, geklede lichamen. Een antropologische studie op het naaktstrand in Bredene

Naakte plaatsen, geklede lichamen

‘Naaktstrand, FKK, plage naturiste, nude beach – 100m’. Dit bord bracht me naar mijn onderzoeksveld: het naaktstrand in Bredene. In de zomervakantie van 2005 bracht ik veertien dagen door op het naaktstrand in Bredene. Ik was afhankelijk van het weer om mijn veldwerk te doen. Ik kwam rond 11 uur aan op het strand en vertrok rond 19 uur. Eenmaal mocht ik bij Jenny, één van mijn participanten overnachten.

Op het naaktstrand heb ik geobserveerd en semi-gestructureerde interviews afgenomen. In totaal heb ik met dertig mensen gesproken. Soms was het een heel lang gesprek van wel een halve dag, soms een kort praatje. Vooral mijn vaste participanten die iedere dag naar het strand kwamen en die me veel geholpen hebben, heb ik beter leren kennen.

Ik heb deze studie uitgevoerd uit nieuwsgierigheid. Waarom gaan mensen naar een naaktstrand? Hoe ervaren ze een naaktstrand als plaats? Zijn mensen versierd op een naaktstrand? Gaan mensen naar een naaktstrand voor zintuiglijk genot? Kijken de mensen? Is er seksualiteit op een naaktstrand? Deze vragen gelden als uitgangspunt voor een onderzoek naar naakte plaatsen en de verhouding met het lichaam.

Met deze studie wil ik de onwetendheid over het naaktstrand in Bredene verkleinen. Ik wil een beeld geven van hoe het naaktstrand ervaren wordt. Sommige clichés worden ontkracht, andere worden bevestigd. Het naaktstrand zit nog steeds in de taboesfeer. Door vanuit de praktijk erover te schrijven zal het naaktstrand beter gekend zijn bij niet-naaktrecreanten.

Mijn ervaringen als onderzoekster en deze van de naaktrecreanten heb ik weergegeven in een verhaal van enkele dagen op het naaktstrand. Uit dit veldwerk worden een aantal centrale thema’s naar voor gebracht, namelijk het naaktstrand als plaats van betekenis en de lichamen van de naaktrecreanten.

Het naaktstrand als een sociale plaats

Ik heb zes redenen gevonden waarom mensen liever naar een naaktstrand gaan. Ten eerste wordt het naaktstrand als een plaats gekenmerkt door een aantal symbolen en betekenissen, zoals de strandcabine. Het naaktstrand bestaat uit verschillende plaatsen die voor mensen andere betekenissen hebben. De duinen en de zee worden bijvoorbeeld geassocieerd met seksualiteit. Het naaktstrand is een plaats waar sociale distincties en grenzen gecreëerd worden. Naaktrecreanten onderscheiden een ‘gezinnenstrand’ en een ‘homostrand’. De golfbreker is de grens tussen de twee stranden. Mensen worden bestempeld en geclassificeerd zoals ‘voyeur’, ‘een echte naturist’.

Het naaktstrand is vooral een sociale plaats, waar men gemakkelijk contacten legt. Sommige mensen ervaren een gemeenschapsgevoel tussen de naaktrecreanten. Ze hebben dezelfde mentaliteit. Anderen worden een gemeenschap gewaar, maar behoren niet tot de gemeenschap. Bepaalde recreanten gaan op de eerste plaats naar het naaktstrand om strandvrienden te ontmoeten. Op het strand heerst er ambivalentie en herkenbaarheid. Tenslotte is er een relatie tussen de plaats en het lichaam als een lichamelijke ruimte. De plaatsen op het naaktstrand krijgen maar betekenis door het lichaam.

Naaktrecreanten zijn toch gekleed en gedecoreerd. Bijna alle naaktrecreanten dragen lichaamsversieringen zoals zonnebrillen, petten, piercings, juwelen, tatoeages en penisringen. Je ziet er verschillende haarstijlen en huidkleuren. Net als op het textielstrand willen de mensen hun identiteit uitdrukken via lichaamsdecoraties. Tatoeëren is een vorm van schrijven op je lichaam, waarin het lichaam gebruikt wordt als primair materiaal om jezelf uit te drukken. Genitale piercings, tatoeages op de schaamstreek en penisringen benadrukken de geslachtszones. Zo is het lichaam wel erotisch, in tegenstelling tot wat sommige naaktrecreanten me vertellen. Naaktrecreanten beweren dat er sociale gelijkheid is op het naaktstrand, hoewel sommigen een duur horloge en gouden ringen dragen. Misschien ervaren de mensen inderdaad een sociale gelijkheid, toch meen ik dat er wel degelijk sociale verschillen te zien zijn door de verschillende vormen van lichaamsdecoratie. Naaktrecreanten beweren vrijheid te ervaren op het naaktstrand, vrij van de media, de druk. Toch zijn er ook ongeschreven sociale regels op het strand. Men kijkt afkeurend naar geklede mensen. Naaktheid is dus de norm. Anderzijds ontstaat er ook een verbondenheid omdat iedereen naakt is. Ik ervaar dus contradicties tussen wat mensen me vertelden in interviews en mijn observaties.

Zintuiglijk genot

Naast het uitdrukken van de identiteit, de sociale gelijkheid die ze ervaren en de sociale gemeenschap, is er een vierde reden waarom mensen naar het naaktstrand gaan. Men ervaart een totale vrijheid door het contact van de natuurelementen op het volledig naakte lichaam. De zon, water en wind kunnen voor aangename aanrakingen zorgen. De tastzin is een veelzijdig zintuig. Er bestaan sociale normen rond het aanraken. De huid is een communicatiemiddel en is altijd een sociale huid. Daarnaast is ook de visualiteit belangrijk. Het kijken, zowel naar het landschap als naar de lichamen, is voor velen een genot. Hoewel praktisch iedereen kijkt, bestaan er verschillende gradaties in het kijken. Voyeurs maken van het lichaam van de vrouw een seksueel object. Homoseksuelen genieten van het mooie zicht van bepaalde lichamen. Vrouwen willen alles zien en praten er dan over. Dan heb je nog de mensen die beweren dat ze onbewust kijken. Iedereen kijkt dus. Het strand is een visueel-tactisch feest. Het strand heeft ook een zeegeur. Geuren zijn krachtige middelen die ontspannend werken. Vooral de zeegeur heeft een positief effect op de gemoedstoestanden van de mensen. Voor enkelingen was de stilte belangrijk. Mensen respecteren elkaar door stilte te gunnen. Het naaktstrand ervaart men vooral synesthetisch, met alle zintuigen samen.

Een vijfde reden om naakt te zonnen is om egaal bruin te zijn. Men vindt witte strepen op de huid niet mooi. Ook het feit dat naakt zwemmen praktisch is, is een stimulans om met kinderen naar een naaktstrand te gaan. Schaamhaar kan niet uitsteken vanonder je broekje. Bikinilintjes kunnen niet verschuiven. Je voelt de plakkerige, natte zwemkledij niet.

De zesde reden, seksualiteit, ervaart niet iedereen als een motivatie om naar het naaktstrand te gaan. Vrouwen vinden het zelfs een storend element. Voor voyeurs is dit dan wel dé reden om naar het naaktstrand te komen. Ze genieten bij het zien van naakte vrouwen en verbergen hun genot ook niet. Sommige homoseksuele en heteromannen hebben vaak erotische fantasieën bij het zien van naakte mensen. Ze maken er seksuele grappen over. Mensen vertelden me dat er ook seksuele daden voorkomen zoals vrijen en masturberen. Dit wordt niet getolereerd.

Niet alle mensen vinden die zes redenen even belangrijk. Iedere naaktrecreant vult zijn ervaringen van het naaktstrand anders in. Toch komt uit de gesprekken dit algemeen patroon tot uiting.