Environmental Justice in België: onbekend of onbemind?

Environmental Justice in België?

Uit een studie van de vervuilde woonwijken rond de fabrieken van de metaalgroep Umicore blijkt dat er niet steeds sprake is van ‘Environmental Justice’. De bewoners van vervuilde gebieden zijn nog te vaak onvoldoende op de hoogte van de vervuiling op hun grond en hebben geen vertrouwen in hun inspraakmogelijkheden omtrent het omgaan met die vervuiling. 

Environmental Justice

Aanleiding tot de studie van twee eindejaarsstudenten van de Universiteit Hasselt, was het begrip ‘Environmental Justice’. Dit is een concept dat al jaren belangstelling krijgt in de Verenigde Staten, maar in Europa tot nog toe onbekend bleef. Environmental Justice is een uitgebreid begrip, dat in twee categorieën kan worden ingedeeld. Eerst en vooral mag er, indien men streeft naar Environmental Justice, geen verschil zijn tussen de bevolkingsgroepen die leven in vervuilde gebieden en de bewoners van niet-vervuilde gebieden.  Deze tak wordt ook wel eens ‘verdelende rechtvaardigheid’ genoemd omdat er dus geen discriminatie mag zijn wat betreft de verdeling van vervuilde gebieden over de burgers. In de Verenigde Staten werd er dikwijls tegen deze voorwaarde gezondigd. Verscheidene onderzoeken wezen daar immers uit dat laaggeschoolde zwarte personen meestal in de vervuilde gebieden wonen, terwijl de blanke burgers uit de hogere sociale klassen op zuivere gebieden wonen.

Dit is echter niet het enige probleem. Een tweede tak van Environmental Justice focust zich op de inspraakrechten van de bewoners van dergelijke vervuilde gebieden, ook wel ‘participatieve rechtvaardigheid’ genoemd. Krijgen de burgers voldoende informatie over de vervuiling? Kunnen zij ergens terecht met vragen hierover? Worden zij betrokken bij de beslissingen omtrent sanering? Ook hier stelden onderzoekers vast dat de bewoners van de vervuilde wijken in de Verenigde Staten dikwijls in de kou blijven staan.

Vermits in de Verenigde Staten tegen beide principes van Environmental Justice werd gezondigd, werden reeds enkele instanties opgericht die moeten toezien op de correcte naleving ervan. In België bestaan dergelijke autoriteiten nog niet omdat er eigenlijk nooit werd nagegaan of er in België een probleem is met Environmental Justice. De thesis van de eindejaarsstudenten had dan ook als doel hieromtrent een eerste onderzoek te voeren.

Umicore

Het onderzoek werd gevoerd rond de terreinen van de staalgigant ‘Umicore’ omdat er bij de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) duidelijke kaarten voorhanden waren omtrent de omvang van de vervuiling in deze gebieden.

De vervuiling in de verschillende woonwijken rond de Umicore fabrieken betreft meestal een Cadmium- en Loodvervuiling. Het grote probleem bij deze zware metalen is dat ze niet door de natuur kunnen afgebroken worden en zware gevolgen hebben voor de gezondheid van de mens, zoals aantasting van de longen en nieren.

Verdelende rechtvaardigheid

Om een duidelijke conclusie te kunnen trekken omtrent Environmental Justice in België, werden van 887 personen in de vervuilde gebieden de gegevens verzameld rond leeftijd, opleidingsniveau, tewerkstelling, afkomst en dergelijke. Het bestuderen van deze gebieden verliep met enquêtes die van deur tot deur werden afgenomen. Hieruit concludeerde men dat de discriminaties van de Verenigde Staten zich niet allemaal voordoen in België. Er wonen bijvoorbeeld niet méér zwarte personen in de vervuilde gebieden dan gemiddeld in niet-vervuilde gebieden. Ook het aantal samengestelde gezinnen lag niet hoger. Wel is het zo dat in de vervuilde gebieden vooral personen wonen die tewerkgesteld zijn in de secundaire sector, en ook de vrouwelijke werkloosheid ligt er betrekkelijk hoog. Het meest frappante verschil uit zich echter in het jaarlijks netto-inkomen van de plaatselijke bevolking. Dat ligt namelijk lager dan gemiddeld in Vlaanderen, met een verschil van maar liefst 6000 euro.

Participatie

Zijn de bewoners van vervuilde gebieden op de hoogte van het feit dat hun gebied vervuild is? Neen. Ondanks de verschillende maatregelen die Umicore en de Openbare Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) namen om de bevolking in te lichten, weet in Overpelt slechts 56% van de bewoners dat zijn of haar terrein vervuild is, in Balen 64% en in Olen zelfs slechts 18%. Ook weten de meeste bewoners niet waar ze informatie kunnen verkrijgen omtrent de vervuiling, en hebben ze al helemaal geen vertrouwen in buurtvergaderingen of informatieavonden. Ze denken dat hun stem daar toch niet wordt gehoord.

Environmental Injustice?

Is er in België sprake van Environmental justice? Niet helemaal. Uit dit eerste onderzoek blijkt immers dat de bewoners van de vervuilde gebieden een lager inkomen hebben dan gemiddeld in België of Vlaanderen en dat zij ook geen vertouwen hebben in de inspraakmogelijkheden omtrent de vervuiling. Er is blijkbaar nog steeds een grote kloof tussen de burgers en de informatieverleners: hoewel er veel initiatieven genomen worden, ervaart de burger de informatie en inspraak vaak als ‘te moeilijk’, ‘te algemeen’ en ‘ontwijkend’. De principes van Environmental Justice zouden dan ook beter gevolgd kunnen worden indien men de informatie zou geven op een manier die begrijpelijk en to-the-point is.

Sara Pirens en Katrien Requilé