De Belgische kansspelenmarkt.
Wedden dat het monopolie verdwijnt?
De evolutie op de Belgische kansspelenmarkt
Iedereen kent wel de Nationale Loterij van België, maar steeds vaker wordt men geconfronteerd met andere kansspelen: (sport)weddenschappen, casino’s, televisiespelletjes,… En de manieren om deel te nemen zijn al bijna even talrijk als de soorten kansspelen: papieren biljetten, telefoon, SMS, internet,… De laatste jaren is de variëteit op deze markt enorm toegenomen en beperken spelers zich niet alleen meer tot producten van een staatsloterij. Nochtans zijn kansspelen niet altijd onschuldig; denk maar aan overmatig speelgedrag, geldverlies en verslaving. De overheden zijn niet altijd even blij met deze veranderingen, maar vaak holt de wet achter de feiten aan of nodigt ze zelfs uit tot meer concurrentie. Het is dus interessant om na te gaan hoe de toekomstige kansspelenmarkt er zal uitzien.
Overheden hebben er in het verleden voor geopteerd het aanbod van kansspelen strikt te beperken. Door een monopolie te creëren, werd overmatig spelgedrag tegengegaan en kwamen de opbrengsten van de spelen rechtstreeks in de staatskas terecht. In België werd daarom in 1934 de Koloniale Loterij opgericht, die later de Nationale Loterij van België zou worden.
Vooraleer over te gaan tot de kern van de zaak, dient eerst de vraag te worden gesteld: “waarom nemen mensen deel aan een kansspel?”
Er wordt aangenomen dat mensen risico-avers zijn: dit wil zeggen dat ze, over het algemeen, alleen geld uitgeven als ze zeker zijn dat ze een bepaalde waarde terugkrijgen. Nochtans is dit niet van toepassing bij een kansspel, daar bestaat geen zekerheid; en toch wordt er met veel plezier deelgenomen. Deze contradictie werd door verschillende psychologen onderzocht en de algemene conclusie is dat de risico-aversie afneemt, naarmate de mogelijke beloning toeneemt. Als de kans bestaat om miljonair te worden door maar 3€ in te zetten, zullen velen niet aan de verleiding weerstaan.
Maar ! Het is net deze verleiding die samenhangt met de negatieve kant van kansspelen. Als de speler verliest, is de verleiding groot om te proberen zijn verlies goed te maken door nog een keer te proberen, en daarna nog een keer,… Dit leidt tot een eerste onderverdeling van kansspelen. Bij een spel waarbij het resultaat pas enige tijd na het deelnemen wordt bekend gemaakt, is er minder risico dat de speler snel achter elkaar blijft inzetten en verslaafd raakt. Hoewel dit niet de enige eigenschap is om een kansspel als risicovol te bestempelen – andere aspecten zoals de omgeving waarin de speler zich bevindt, de toegankelijkheid van een spel en de houding van de speler zelf spelen ook een rol – is het toch een zeer belangrijk kenmerk.
In het verleden was er dus een duidelijk onderscheid tussen enerzijds spelen van de staatsloterij (een tombola of Lotto) waar het resultaat pas na enige tijd bekend werd, en anderzijds de casinospelen. In de huidige markt is dit onderscheid echter aan het verdwijnen: krasbiljetten vertellen heel snel of de speler wint of verliest, maar ook de opkomst van moderne communicatietechnologie draagt bij aan de verandering op de markt. Een duidelijk voorbeeld is het internet waar men virtueel kan deelnemen aan casinospelen; men moet zich zelfs niet meer verplaatsen om aan risicovolle spelen deel te nemen.
Ook telefoon- en SMS-spelletjes zijn een moderne rage. Hoewel deze spelletjes algemeen als onschuldig worden beschouwd, valt het niet te ontkennen dat mensen steeds vaker worden geconfronteerd met dergelijke kansspelen. Daar waar de speler vroeger zelf de locaties moest opzoeken, gaan de aanbieders nu rechtstreeks de interactie aan met de potentiële klanten. De kans is reëel dat de drempel om aan risicovollere spelen deel te nemen hierdoor zal verlagen.
De opkomst van moderne communicatietechnologieën verhoogt niet alleen het risico; daar waar vroeger de markt werd gedomineerd door een monopoliesituatie, bieden deze technologieën nu ook de mogelijkheid aan privé-ondernemingen om kansspelen aan te bieden. Soms verbiedt de wet dit aanbod, maar kan de aanbieder niet gestraft worden omdat hij zich in het buitenland bevindt, zoals bij internetspelen. Soms is de wet op zich al ontoereikend om een duidelijk juridisch kader te creëren, zoals in het geval van SMS-spelletjes.
De Europese overheden zijn druk in de weer om de wetten aan te passen om de bevolking te blijven beschermen tegen kansspelen, doch ook om te voorkomen dat zij de opbrengsten die de monopoliehouder int, niet hoeft te delen met nieuwe aanbieders. Maar zoals wel vaker het geval, moet een EU-lidstaat rekening houden met de voorschriften van de Europese Unie, en deze luiden dat een kansspel aanbieden wordt beschouwd als het verlenen van een dienst en bijgevolg zou deze markt volledig vrij moeten zijn. Nochtans kunnen uitzonderingen voorkomen.
Algemeen geldt de volgende hiërarchie. Als de EU regels uitvaardigt die specifiek van toepassing zijn op een bepaalde markt of product, moeten deze regels door de lidstaten nageleefd worden, dit is de zogenaamde ‘geharmoniseerde regelgeving’. Voor producten waar geen geharmoniseerde regelgeving bestaat, dient toch vrije concurrentie te bestaan, behalve indien beperkingen door de lidstaten in het algemeen belang worden genomen.
Op het vlak van kansspelen bestaat er alleen een geharmoniseerde regelgeving voor promotionele spelen; dit zijn kansspelen die als reclame-actie worden gebruikt (bijvoorbeeld een tombola bij aankoop van een frisdrank). Voor andere kansspelen bestaan er geen geharmoniseerde regels en vele lidstaten stellen dat het aanbod van kansspelen beperkt moet worden in het algemeen belang, om overmatig speelgedrag tegen te gaan. Zodoende trachten ze hun monopoliesituatie te behouden. Deze manier van werken heeft reeds tot meerdere klachten bij het Europees Hof van Justitie geleid, en hoewel er geen duidelijke uitspraak is die de handelswijze van de lidstaten veroordeelt, valt het toch op dat het Hof steeds meer de kant van de vrije concurrentie kiest.
Algemeen kan gesteld worden dat het juridisch kader voor kansspelen sterk te wensen overlaat. Sommige producten hebben een duidelijke wetgeving, andere niet, en voor nog andere is er helemaal nog niets bepaald.
De belangrijkste conclusies die getrokken worden, zijn de volgende:
Ten eerste zorgt de huidige technologische vooruitgang voor een enorme dynamiek op de kansspelenmark; daar waar de consument vroeger alleen terecht kon bij de Nationale Loterij of op een zeer beperkt aantal plaatsten, wordt hij nu overstelpt met een enorm gevarieerd aanbod. Ten tweede, en deels het gevolg van het voorgaande, bestaat er voor deze markt totaal geen duidelijke wetgeving, waardoor niet alleen verwarring ontstaat, maar ook opportuniteiten voor malafide praktijken.
Maar het belangrijkste besluit is dat er geen sprake meer is van een monopoliesituatie. Indien de rechtspraak al niet zorgt voor een concurrentieomgeving, dan zeker toch de illegale praktijken van grensoverschrijdend, virtueel gokplezier.
