Noorwegen en gedifferentieerde Europese integratie: Brexit dan toch geen onbewandelde piste?
Op 23 juni 2016 werd in het Verenigd Koninkrijk bij referendum beslist om een einde te maken aan de verbintenis met de ‘ever closer union’. Een kleine meerderheid onder de Britse bevolking besliste dat hun land de Europese Unie (EU) moest verlaten. De gevolgen voor de EU zijn groot. De Unie staat op het punt om een volledige metamorfose te ondergaan. Het is de eerste keer in haar geschiedenis dat ze noodgedwongen moet afstappen van de lineaire evolutie naar meer lidstaten, meer beleidsdomeinen, meer macht en meer middelen. Het Europese landschap zal de komende maanden dan ook grondig herschapen worden. Voor het eerst in haar geschiedenis zal de EU kleiner worden, en misschien wat van haar macht moeten inboeten.
Dit scenario werd vooraf door nagenoeg alle experts als weinig waarschijnlijk beschouwd. Deze uitkomst zorgde er achteraf dan ook voor dat de schok des te groter was, vooral bij politici en experten die het Europaproject nauw genegen zijn. Initieel heerste er veel onduidelijkheid over de manier waarop het Verenigd Koninkrijk de EU zou moeten verlaten, en wat er dan wel moet gebeuren met de EU nu één van haar meest invloedrijke lidstaten de Unie verlaat. Op zaterdag 25 juni kwamen de zes stichtende landen samen in Berlijn om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen en de toekomst van de EU verder te bespreken. In de dagen na het referendum werden ook links en rechts opiniestukken en analyses geschreven over hoe het nu verder zou moeten. Woorden zoals flexibel Europa, Saturnusmodel, of gedifferentieerde integratie verschenen in de Europese wandelgangen meer naar de voorgrond en werden voor het eerst sinds 25 jaar weer mainstream gemaakt.
De Brexit zal hoe dan ook een scharniermoment voor Europese integratie blijken. De dominante traditionele Europese integratietheorieën van de voorbije decennia, zoals het (neo)functionalisme, liberaal-intergouvernementalisme en het federalisme, weten deze gebeurtenissen maar moeilijk te plaatsten, laat staan volledig te verklaren. Dit is nu net waar deze scriptie een uitgewerkt alternatief voor aanreikt. Met gedifferentieerde integratie werd een passend alternatief gevonden op de traditionele integratietheorieën. Gedifferentieerde integratie kan omschreven worden als een model van integratiestrategieën die de heterogeniteit binnen de EU trachten te verzoenen door deze heterogeniteit toe te laten en ook te faciliteren. De meest bekende voorbeelden hiervan zijn de verschillende opt-outs die landen zoals Denemarken en het Verenigd Koninkrijk in een aantal beleidsdomeinen door de jaren heen hebben bekomen.
De scriptie vergelijkt de situatie van deze gedifferentieerde lidstaten, die ondanks hun lidmaatschap dus niet aan alle Europees geregelde beleidsdomeinen en hun relevante regelgeving hoeven deel te nemen, met niet-lidstaat Noorwegen, een land dat tot tweemaal toe in referenda de toetreding tot de EU verworpen heeft. Ondanks het niet-lidmaatschap maakt Noorwegen wel deel uit van de Europese ééngemaakte markt, en moet het bijgevolg de volledige relevante Europese regelgeving overnemen en toepassen, zonder hiervoor enige inspraak te hebben in de ontwikkeling van deze regelgeving. Lidmaatschap houdt met andere woorden dus niet altijd een volledige inclusiviteit in, terwijl niet-lidmaatschap niet automatisch exclusiviteit betekent. Het is deze balanceeroefening die landen als Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk dagelijks ondervinden bij hun relaties met de EU. Het is duidelijk dat er zich tussen lidmaatschap en niet-lidmaatschap een grijze zone bevindt, en deze scriptie onderzoekt door middel van gedifferentieerde integratie deze grijze, veelal onderbelichte zone.
Het onderzoek wordt dus vanuit een andere hoek aangevat maar blijkt zeer relevant voor deze actuele kwestie. Sterker nog, dit onderzoek wint zelfs aan relevantie net omdat de Europese setting danig gewijzigd is. Vandaag de dag staat gedifferentieerde integratie meer dan ooit te voren op de Europese agenda, met de zoektocht naar het faciliteren van de wens tot meer politieke vrijheid van het Verenigd Koninkrijk en de Brexit. Deze scriptie slaagt er in om de huidige Europese crisissituatie in een breder en verklaarbaar kader te plaatsen en duidelijkheid te scheppen bij de omkadering van gebeurtenissen die op het eerste zicht onverklaarbaar en tegendraads lijken. Er wordt een zekere familiariteit gegeven aan de terra incognita die het Europese landschap van morgen kenmerkt.
