China gaat op de Zuid-Chinese Zee

Territoriale conflicten

Landen zoals de Volksrepubliek China, Taiwan, Vietnam, de Filipijnen, Maleisië en Brunei maken allemaal aanspraak op (delen) van de Zuid-Chinese Zee (Figuur 1). Aan de basis van die territoriale conflicten ligt naast de symbolische en emotionele waarden, ook het energie-intensieve karakter van de Zuidoost-Aziatische economieën. De Zuid-Chinese Zee beheerst het Zuidoost-Aziatische landschap en is zo één van de belangrijkste knooppunten voor de internationale en regionale handel. Verschillende van de genoemde landen verenigen zich onder andere in organisaties als de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN). Dit laatste wordt in de masterproef behandeld, in dit artikel wordt vooral gefocust op de Chinese aanwezigheid in de Zuid-Chinese Zee.

Regionale frustraties kunnen de aanzet geven tot mogelijk gewapend conflict, wat dan op zijn beurt kan zorgen voor een ontwrichtend effect voelbaar over de hele wereld. Er zijn ook andere actoren zoals de Verenigde Staten, Japan en Rusland die belang hebben bij een blijvende stabiliteit in de regio. Internationale rechtsprincipes zoals het non-interventiebeginsel en de vrijheid van doorvaart zijn hier belangrijk.

De Chinese marine

Bernard Cole, verbonden aan de National War College in Washington D.C., schrijft in 2001 dat de Chinese marine nog lang niet capabel is om te worden tot de dominante macht in Oost-Azië. Cole past in 2007 zijn analyse aan: “binnen een decennium zal de marine van de Chinese Volksbevrijdingsleger in toenemende mate in staat zijn om het bevel te voeren in de Zuid- en Oost-Chinese Zee” (Cole, 2007). De Chinese moderniseringsdrift, een verregaande hervorming van het militair apparaat en een grotere assertiviteit lijken de auteur gelijk te geven.

 “De Zuid-Chinese Zee is Chinees grondgebied, we laten geen duimbreed toe”

In 2016 prijkt bovenstaand opschrift in het Chinese straatbeeld. In het afgelopen jaar onderneemt China steeds verdergaande pogingen om haar nationale belangen veilig te stellen. Territoriale integriteit en energiezekerheid zijn hier twee voorbeelden van. Meer specifiek gaat dit enerzijds over het beschermen van de toevoer van allerhande energiebronnen en anderzijds over het verwerven van de toegang tot mogelijk energierijke gebieden en het ontginnen van de aanwezige natuurlijke rijkdommen (Figuur 2).

Een sterk China op zee

Het is duidelijk dat China erkent dat het een sterke aanwezigheid op de zeeën nodig heeft. De in 2012 verkozen Chinese president Xi Jinping stelt dan ook het uitbouwen van het land als een ‘sterke maritieme macht’ als doel. Waar de nadruk traditioneel op het Chinese vasteland ligt, zetten de militaire hervormingen van 2016 de krijtlijnen uit voor een nieuw discours waar de marine voortaan op gelijke hoogte komt te staan als het leger, de luchtmacht en de raketmacht (het voormalige Tweede Artilleriekorps). Een grotere politieke controle en een verbeterde mobiliteit zijn hier de voornaamste drijfveren.

Daarnaast worden de zeven militaire regio’s van China omgevormd tot vijf zogenaamde ‘Theater Commands’ (TC’s). Die TC’s (Figuur 3) staan in voor de algemene veiligheid in het hen toegewezen gebied. Het is duidelijk dat vooral het Zuidelijke en het Oostelijke TC, met respectieve hoofdkwartieren in de steden Guangzhou en Nanjing, een maritiem hinterland hebben. Laatstgenoemde gebieden vormen dan ook het speerpunt voor de Chinese marine in de nabije en verre zeeën.

De Chinese perceptie van de eilandketens

Het Chinese geo-spatiaal denken is een onderwerp dat vaak naar voren komt in de werken van Toshi Yoshihara van de U.S. Naval War College in Rhode Island. Volgens Yoshihara is de huidige maritieme strategie van China zo gebaseerd op de Amerikaanse Containmentpolitiek van de vroege jaren vijftig. In het naoorlogse beleid van de Verenigde Staten was het indammen van het communisme namelijk één van de hoofddoelen. De Amerikaanse aanwezigheid in de Asia-Pacific (in landen zoals Japan, Taiwan, de Filipijnen, enzovoort) vormt dan ook een keten die zich rond China sluit (Figuur 4).

Ook de Rebalance to Asia (de voormalige Pivot to Asia) uit 2011 onder Barack Obama ziet een schijnbaar hernieuwde interesse van de Verenigde Staten voor de Asia-Pacific. Het benadrukken van de status quo en het vrijwaren van de vrede en de vrijheid van doorvaart zijn hier de vormende elementen. Voor China is de Rebalance des te meer reden om zich te wapenen tegen een mogelijke Amerikaanse interventie in de regio.

Chinese eilanden?

Weliswaar gaat de Chinese maritieme strategie veel breder. Een opmerkelijk uitgave is de ‘Studie van Strategie’ uit 2013. In dit werk wordt door enkele Chinese militaire strategen een theoretische benadering gemaakt van de hedendaagse militaire strategie. Opmerkelijk is het belang dat wordt gehecht aan het verwerven van effectieve controle binnen strategisch gelegen zones als de Zuid-Chinese Zee. Een dergelijke positionering laat immers een voorwaartse defensie van de nationale belangen toe.

De Chinese aanwezigheid op de verschillende eilanden en rotsformaties in de Zuid-Chinese Zee is hier niet onbelangrijk. Bovendien zijn de Chinese landwinningsactiviteiten in de periode 2014-2016 en de daaropvolgende militarisering hier versterkende elementen (Figuur 5). Ondanks de uitspraak van het Permanent Hof voor Arbitrage in de zaak die de Filipijnen in 2013 aanspande, lijkt het erop dat China blijft streven naar een de facto controle over het gebied. Opmerkelijk zijn bijvoorbeeld de militaire oefeningen die China exact een week voor de uitspraak op 12 juli uitvoerde in het gebied in kwestie.

Tot slot

De territoriale kwesties in de Zuid-Chinese Zee zijn brandend actueel. Dit wordt geïllustreerd door de ontwikkelingen die zich bijna dagelijks opvolgen. Het lijkt alsof Bernard Cole in 2007 in een bijna uitstekende glazen bol naar de jaren 2016-2017 aan het kijken was. Het blijft echter afwachten hoe de balans van de macht tussen de verschillende actoren zich in de komende maanden en jaren verder zal manifesteren.

Voorlopig is het aan te nemen dat China actief zal blijven in de Zuid-Chinese Zee. Het veiligstellen van de energietoevoer vormt immers niet alleen één van de pijlers van de Chinese economie, maar is ook van levensbelang voor de Chinese regering zelf. Concreet kunnen verdere studies zich richten op de manier waarop de Chinese macht zich uit in de verschillende componenten: de marine, de vissersvloot, de kustwacht, enzovoort. Daarnaast moet ook worden gekeken naar hoe China haar overzeese aanwezigheid op de eilanden zal trachten verder uit te bouwen.